Γράφει ο Στρατής Βρετουδάκης
«Θε μου, και δώσ’ μου φώτιση, καρδιά σαν το καζάνι,
να κάτσω να συλλογιαστώ το Δάσκαλο το Γιάννη,
Θε μου, και δώσ’ μου λογισμό και μπόρεση ν’ αρχίξω,
το Δάσκαλο τον ξακουστό πρικιά να τραγουδήξω,
Θε μου, και δώσ’ μ’ απομονή και νουν εις το κεφάλι,
ν’ αναθιβάλω και να πω και τω Σφακιώ τα βάλη»
Απόσπασμα από το Τραγούδι του Δασκαλογιάννη
Με την ευκαιρία που στις 19 του Ιουνίου γιορτάζομαι την καθιερωμένη επέτειο της επανάστασης του 1770 του Δασκαλογιάννη, ήθελα να περιγράψω σε λίγες γραμμές τι έγινε στην Επανάσταση αλλά και πριν απ’ αυτήν.
Όλοι οι Σφακιανοί είναι περήφανοι για το Μεγάλο ήρωα της επαρχίας τους και όπου σταθούν και όπου βρεθούν αναφέρουν με καμάρι το όνομά του. Καμάρι και τιμή βέβαια ήταν και είναι ούλης της Κρήτης και ούλης της Ελλάδας μας. Γεννήθηκε στο ηρωικό καπετανοχώρι των Σφακίων, την Ανώπολη γύρω στο 1730. Αφού κατά τους ιστορικούς έκανε την Μεγάλη Επανάσταση κατά της Τουρκίας, σε ηλικία περίπου 40 χρονών.
Τον πατέρα του το λέγανε Αντρέα και το αρχοντικό της οικογένειας σώζεται ακόμη ερειπωμένο στην Ανώπολη. Το ονοματεπώνυμό του είναι Γιάννης Βλάχος και το προσωνύμιο «Δάσκαλος» το πήρε λόγω της μεγάλης του μόρφωσης, γιατί ο πατέρας του τον είχε στείλει στην Ιταλία και σπούδαξε. Οι Τούρκοι μετά από πολύχρονους και αιματηρούς αγώνες κατέβαλαν την Κρήτη κατά το 1669 και αμέσως εφάρμοσαν πρόγραμμα εξισλαμισμού των κατοίκων. Στην αρχή τούρκεψαν κάποιοι πολύ πλούσιοι Βενετσιάνοι για να διατηρήσουν τα πλούτη τους, αλλά και Κρητικοί τυχοδιώκτες που βρήκαν ευκαιρία να δράσουν οι γνωστοί ως Γενίτσαροι που ήταν πιο αιμοδιψείς και πιο αιμοχαρείς από τους Τούρκους, και έγιναν η μάστιγα των Χριστιανών. Ο Τούρκικος ζυγός ήταν πολύ βαρύς… όταν στην Κρήτη υπήρχαν 3 πασάδες, ενώ ολόκληρη η Πελοπόννησος ένα, όπως σωστά γράφει ο Μεγάλος Ιστορικός Παπαρηγόπουλος.
Τα Σφακιά όμως ήταν μια ξεχωριστή περίπτωση. Οι αδάμαστοι Σφακιανοί ήταν κόκκινο πανί των Τούρκων γιατί από την αρχή της Κατοχής του Νησιού συντάχθηκαν με τους Ενετούς και το Ματθαίο Καλλέργη 1648. Στα Σφακιά ουδέποτε εγκαταστάθηκε μόνιμη τούρκικη φρουρά ή άλλη διοίκηση. Όσο για φόρους – δοσίματα σπάνια πλήρωναν. Την εποχή εκείνη άρχισε μια μεγάλη στροφή των Σφακιανών στη Ναυτιλία που έβγαλε την επαρχία από την απομόνωση. Ναυπηγούσαν μόνοι τους πλοία στο Μπροσγιαλό (Χώρα Σφακίων σήμερα) και στο Λουτρό και μ’ αυτά ταξίδευαν σ’ όλη τη Μεσόγειο και ως τη Ρωσία και με το εμπόριο απεκόμιζαν μεγάλα κέρδη αλλά και σπουδαίες γνωριμίες! Έλεγε ο λαϊκός στίχος τότε: «είχαν και τα καράβια των που τόνε κουβαλούσαν σα μπέηδες και πρίγκιπες εις τα Σφακιά περνούσαν…». Τότες και ο Δασκαλογιάννης έγινε καραβοκύρης με 4 δικά του πλοία που όργωναν τις θάλασσες και τα λιμάνια αποκομίζοντας κέρδη αλλά και όνομα.
Το 1769 αλλά και νωρίτερα η Ρωσία για δικό της όφελος έστελνε απεσταλμένους στο Μωριά να ξεσηκώσουν τους Έλληνες σε επανάσταση. Ο Δασκαλογιάννης ήρθε σε επαφή με τον Μπέη της Μάνης και μέσω αυτού με το Ρώσο Θόδωρο Ορλώφ και τον παρακίνησε να κάνει κι’ αυτός επανάσταση και η Ρωσία θα στείλει στρατό να κάνει και αυτός επανάσταση και η Ρωσία θα στείλει στρατό να συνδράμει την επανάσταση, πράγματι η Μάνη έκανε επανάσταση και ο Δασκαλογιάννης έστειλε σώμα από επίλεκτους πολεμιστές να βοηθήσουν, ενώ παράλληλα ετοίμαζε τη δική του επανάσταση για τον επόμενο χρόνο, μάζευε όπλα και πολεμοφόδια με δικά του χρήματα και οχύρωνε όσο μπορούσε τα Σφακιά σε επίκαιρα σημεία… Προσπαθεί με πάθος να πείσει τους Σφακιανούς καπετάνιους που είχαν αμφιβολίες για την τύχη της Επανάστασης.
Ένας απ’ αυτούς ήταν ο Πρωτόπαπας που ήταν και θείος του. Του έλεγε ότι οι άλλοι Κρητικοί δεν θα μπορέσουν να βοηθήσουν.
α) Γιατί ήταν άοπλοι και
β) οι Τούρκοι ήταν καλά οργανωμένοι στις μεγάλες πόλεις και με χιλιάδες καλά εξοπλισμένο στρατό και
γ) είχε αμφιβολίες ότι η Μεγάλη Αικατερίνη της Ρωσίας θα στείλει στρατό να μας βοηθήσει και δυστυχώς δικαιώθηκε.
Ο Δασκαλογιάννης όμως, με το αδάμαστο πάθος του να ελευθερώσει την πατρίδα δεν πτοήθηκε. Κάλεσε σε Συνέλευση τους καπετάνιους στο Μπρόσγιαλο στις 25 Μαρτίου του 1770 και αποφασίστηκε η Επανάσταση με αρχηγό το Δασκαλογιάννη, παρευρέθηκαν όλοι οι Οπλαρχηγοί μεταξύ των οποίων ο Μανούσακας, ο Γιωργάκης, ο Χούρδος, ο Μπονάτος, ο Βουρδούμπας, ο Σκορδύλης, ο Παπασήφης, ο Μοράκης, ο Βολούδης. Επίσης στον αγώνα συμμετείχε και ο Πρωτόπαπας παρά τις διαφωνίες του. Ο Δασκαλογιάννης έδιωξε τους απεσταλμένους του πασά που ήρθαν για συμβιβασμό και κήρυξε την Επανάσταση το Πάσχα του 1770 4 Απριλίου.
Οι Σφακιανοί πολεμιστές ήταν περίπου 2.000 άντρες, υπόλοιποι Κρητικοί δεν ήρθαν. Οι Τούρκοι αντέδρασαν άμεσα και το Μάη 15.000 Τούρκοι εισέβαλαν από τη μεριά του Αποκόρωνα. Ο Δασκαλογιάννης στέλνει όσα μπορεί γυναικόπαιδα στα Κύθηρα και τη Μάνη και συγκεντρώνονται στην Κράπη, έδωσαν σκληρές μάχες αλλά ο αγώνας ήταν άνισος. Οι Τούρκοι παρά τις μεγάλες τους απώλειες κατόρθωσαν να μπουν στ’ Ασκύφου, ήταν πολυάριθμοι καλά εξοπλισμένοι ακόμη και με πυροβολικό! Ενώ παράλληλα άλλο τούρκικο ασκέρι με 8.000 άντρες εισέβαλε από το Ρέθυμνο και κατέβαλε τον Καλλικράτη. Οι Σφακιανοί όλο το καλοκαίρι και το φθινόπωρο μάχονταν ηρωικά τους Τούρκους από τα βουνά.
Τα χωριά τους όμως πυρπολήθηκαν το ίδιο και χειρότερα οι εκκλησίες και είχαν συλληφθεί και αρκετοί ανάμεσα σ’ αυτούς ήταν ο Πρωτόπαπας, η γυναίκα του Δασκαλογιάννη να παραδοθεί και θα δώσει αμνηστία σ’ όλους τους αιχμαλώτους. Ο Μεγάλος Αρχηγός σκέφτεται και αποφασίζει να παραδοθεί παρά τις αντιρρήσεις πολλών συντρόφων του. Τελείωνε και το καλοκαίρι και ο χειμώνας θάταν βαρύς για τους Σφακιανούς. Παραδίδεται με πολλούς οπλαρχηγούς του λέει ο στίχος:
«Ο ποθαμός μου στα Σφακιά πολύ καλό θα φέρει, γιατί χειμώνας έρχεται πάει το καλοκαίρι..».
Στις 17 Ιούνη 1771 ο ήρωας των Σφακιών και της Κρήτης οδηγείτε στην πλατεία Αλ Μεϊντάν – τα σημερινά Λιονταράκια – στο Ηράκλειο και υπέστη το μαρτυρικότερο θάνατο που μπορεί να βάλει ο νους τ’ ανθρώπου. Τον έγδαραν ζωντανό και τα κομμάτια του τα πετούσαν στον τούρκικο όχλο περιπαικτικά.
Οι σύντροφοί του που τον συνόδευαν άλλοι εκτελέστηκαν και άλλοι μπήκαν στις φυλακές από όπου και πολλοί δραπάτευσαν και γύρισαν σε χίλιες κακουχίες στα Σφακιά. Στην πορεία προς τα Σφακιά ήταν και η Πρωτόπαπας που δεν άντεξε και πέθανε σε μια σπηλιά.
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=26OC_bDMyQY”]
Λέει ο στίχος:
«Το Δάσκαλο εγδάρασι, κι’ άλλους πολλούς έπνιξαν
κι’ ούλους τσ’ αποδέλοιπους στα κάτεργα τσι ρίξαν»
Το 1786 ένας αγράμματος τυροκόμος, από το Μουρί Σφακίων έγραψε ένα έπος, 1.034 στίχων, το περίφημο τραγούδι του Δασκαλογιάννη που παραθέτω μερικούς απ’ αυτούς:
«Αγνώριστα ‘βραν τα Σφακιά τσι γειτονιές ξεχνούσι
κι’ όνειρο των εφαίνετο εκεί που τσι θωρούσι –
κανένα σπίτι που και πού ανατροχαλιασμένο
και σα μιτατοκάθισμα χτισμένο σκεπασμένο
πείνα και φτώχεια κι ερημιά, κλάματα, μοιρολόγια,
ακούγοσιν εις τσι γιαλίες και βλέπουν εις τα αόρια».
Αυτό το τέλος είχε η Επανάσταση του 1770, όμως το ποτάμι το αίμα που χύθηκε για την Ελευθερία δεν πήγε χαμένο, πότισε βαθειά τη γη των Σφακίων και στα ίδια χώματα 50 χρόνια αργότερα στη Θυμιανή Παναγία τσι Κομιτάδες φύτρωσε το ΜΕΓΑ δέντρο της Επανάστασης Παγκρήτιας. Αυτή τη φορά το 1821 που κατέληξε στην ελευθερία της Κρήτης.
Ο Δασκαλογιάννης όμως θα μείνει για πάντα στη σκέψη μας ως ο μεγαλύτερος ήρωας της Κρήτης που εθελοντικά θυσιάστηκε για την ελευθερία της, που ήταν ελεύθερος και πολέμησε για τους σκλάβους που ήταν πλούσιος και πολέμησε για τους φτώχους, του χριστιανούς που ήθελε «να φέρει το σταυρό εις τω Χανιώ την πόρτα», του Έλληνα που ήθελε να γίνει η Κρήτη Ρωμιοσύνη.
Σήμερα στην εποχή των Μνημονίων, της Τρόϊκας και του Δ.Ν.Τ. Σήμερα που μπορεί να μην κινδυνεύομαι από στρατεύματα κατοχής, πρέπει να επαγρυπνούμε όμως γιατί κινδυνεύουμε από οικονομική κατοχή και να γίνομαι σκλάβοι των πλουσίων του βορρά. Οι «Τουρκογενίτσαροι» που μας οδηγούν στη φτώχεια να τύχουν της κατάλληλης τιμωρίας και απαξίωσης, γιατί οι ήρωες πρόγονοί μας, αληθινοί πατριώτες, έδωσαν τη ζωή τους γι’ αυτή την πατρίδα να είναι ελεύθερη και οι Έλληνες να έχομε μια καλύτερη ζωή και όχι ουραγοί της Ευρώπης, που διδάξαμε πρώτοι των πολιτισμό από την αρχαιότητα σ’ αυτούς.
Τιμή και δόξα στο μεγάλο μας ήρωα το ΔΑΣΚΑΛΟΓΙΑΝΝΗ αλλά και σ’ όλους τους ήρωες της Ελλάδος που έδωσαν τη ζωή του για να είμαστε τώρα ελεύθεροι.
ΑΙΩΝΙΑ ΤΟΥΣ Η ΜΝΗΜΗ.