Ο Μιχάλης Ανδριανάκης έφυγε από τη ζωή στις 22 Ιουλίου του 2024, σε ηλίκία μόλις 74 ετών.
Ήταν ένας κορυφαίος αρχαιολόγος που ήταν πολύ ενεργός και στη ζωή της πόλης των Χανίων ως πολίτης, με παρεμβάσεις κρίσιμες σε μία σειρά ζητήματά που αφορούσαν την ιστορία του τόπου μας.
Από την κατάσταση που βρίσκονται και την ανάγκη προστασίας των ιστορικών μνηνείων των Χανίων μέχρι και τη στυγνή εκμετάλλευση σε περιοχές σπάνιας φυσικής ομορφιάς όπως ο Μπάλος, ο Μιχάλης Ανδριανάκης είχε λόγο εμπεριστατωμένο και τον εξέφραζε. Ήταν φωνή συνείδησης για τα Χανιά.
Πιο πρόσφατα, παρεμβάσεις είχε κάνει και για το ζήτημα που απασχολεί την πόλη των Χανίων τα τελευταία χρόνια, τις προσπάθειες ξενοδοχοποίησης της ιστορικής περιοχής στο Λόφο Καστέλι. Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον του Μιχάλη Ανδριανάκη με τις εξελίξεις στη συγκεκριμένη περιοχή προερχόταν και από τον ενεργό ρόλο που είχε παίξει για τη δημιουργία του Πολυτεχνείου Κρήτης.
Με ένα σημαντικό κείμενο, τον Οκτώβρη του 2020, έθεσε 17 ερωτήματα που αποδείκνυαν το λάθος της απόφασης για μετατροπή σε ξενοδοχεία των κτιρίων στο Λόφο Καστέλι.
Θυμηθείτε τι έγραφε:
Δηλώνω από την αρχή πως τιμώ το Πολυτεχνείο Κρήτης, το έργο του, τους επιστήμονές του και όλους τους ανθρώπους του, που το έφεραν εκεί που το έφεραν, δίνοντας αξία και στην πόλη που το φιλοξενεί. Διαφωνώ -και όχι μόνο πρόσφατα- με μια ενέργειά του, που πιστεύω πως το αμαυρώνει ως Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα και συγκεκριμένα με τη διαχείριση μιας ομάδας ιστορικών κτηρίων, που κάτω από άλλες συνθήκες, περιήλθαν στην ιδιοκτησία του. Επίσης διαφωνώ με όσους επί 16 χρόνια αντιμετώπισαν με προσχηματικό τρόπο το θέμα, στηρίζοντας μια παράνομη κατάληψη.
Kαι θέλω πάνω σε μια κρίσιμη καμπή, να συζητηθεί και πάλι το θέμα, Αυτά για να μην παρεξηγούμαστε.
Επειδή με τα θέματα παλιά πόλη, Καστέλι, Αρχαιολογικό Πάρκο, διατηρητέα Ιστορικά κτήρια, αλλά και Πολυτεχνείο Κρήτης, ασχολούμαι με συνέπεια από το 1977 τουλάχιστον, ως υπεύθυνος για την προστασία των μνημείων, αλλά και ως ενεργός πολίτης, θεωρώ ότι έχω υποχρέωση να μην σιωπώ, όταν βλέπω να ανατρέπονται σχεδιασμοί δεκαετιών. Δεν χρειάζεται να τονίσω ότι όλα αυτά τα χρόνια αγωνίστηκα, ακόμη και πέραν των τυπικών υποχρεώσεών μου, στο να σωθούν και να αναδειχτούν ιδιαίτερης σημασίας μνημεία, όπως είναι το πρωτοβυζαντινό τείχος, που αποτελεί σήμερα ένα από τα πιο σημαντικά στο είδος του γενικότερα, παράλληλα με τις μοναδικής αξίας μινωϊκές αρχαιότητες, που αποκάλυψε η σκαπάνη του Γιάννη Τζεδάκη και του Σουηδικού Αρχαιολογικού Ινστιτούτου, που συνεχίζονται με τα εντυπωσιακά ευρήματα της Μαρίας Ανδρεαδάκη-Βλαζάκη και άλλων, Ελλήνων και ξένων αρχαιολόγων. Υποθέτω πως όλοι αυτοί-βάζω και τις ενέργειες της τότε Εφορείας Βυζαντινών Αρχαιοτήτων στο κομμάτι που της ανήκει-φτιάξαμε όλα αυτά τα χρόνια «ένα όμορφο κήπο» και σήμερα βλέπουμε μια μπουλντόζα να έρχεται να τα ισοπεδώσει.
Φαίνεται πως το Καστέλι έχει τη μοίρα να αναδεικνύει το παρελθόν του πάντοτε μετά από μια μεγάλη καταστροφή, είτε σεισμός είναι αυτός, είτε πόλεμος, είτε βάρβαρος βομβαρδισμός, όπως αυτός του 1941, που έφερε στο φως τη μινωϊκή Κυδωνία κάτω από τα θεμέλια της ωραιότερης διατηρητέας συνοικίας της Κρήτης που καταστράφηκε, διοικητικό κέντρο για πάνω από 5000 χρόνια. Τα λέω αυτά γνωρίζοντας πόσο λίγα, αλλά τόσο σημαντικά λείψανα από το διαχρονικό παρελθόν της πόλης έφτασαν μέχρι τις μέρες μας για να αναδείξουν τη μοναδική διαχρονία της διαδρομής αυτής. Από τα ελάχιστα μνημεία που έμειναν άθικτα-αν και στρατιωτικοί στόχοι-είναι τα τρία κτήρια που βρέθηκαν τα τελευταία χρόνια στα χέρια του Πολυτεχνείου Κρήτης, Ο ρόλος, τους, η μορφή τους και η θέση τους αποτελούν τη γεωγραφική και ιστορική κορύφωση του Αρχαιολογικού Πάρκου εξαιτίας της θέσης που βρίσκονται και των ιστορικών περιόδων που καλύπτουν ως έχουν (Βενετοκρατία, Τουρκοκρατία, Κρητική Πολιτεία, Ελληνικό κράτος, στρατιωτικός ρόλος).
Τρίτη προκαταρκτική επισήμανση είναι η διαφορά στάσης, αντιμετώπισης. συμπεριφοράς και σχεδιασμού τότε (1965) και τώρα απέναντι σε κάτι που προέκυψε αιφνίδια και άλλαξε τον αρχικό σχεδιασμό από μια απλή πλατεία σε ένα αρχαιολογικό χώρο. Σχετικές με το θέμα ήταν οι ενέργειες τότε (1975) του Δήμου της κυβέρνησης, του ΕΟΤ και όλων των άλλων φορέων, που εμπλέκονται., αλλά και των πολιτικών της εποχής): Αποφάσισαν να τα αναδείξουν. Προκήρυξαν τη «Μελέτη ανάδειξης Μεσαιωνικής πόλης Χανίων»-Μελέτη Ρωμανού-Καλλιγά (μια άλλη μεγάλη ντροπή των Χανιών, που δεν κατάφεραν τόσα χρόνια να θεσμοθετήσουν). Τότε σχεδιάστηκαν σημαντικά πράγματα (παράλληλα με τις μελέτες Τρίτση-Αργυρόπουλου για το λιμάνι), τα οποία εγκρίθηκαν, επαινέθηκαν και μπήκαν στα χρονοντούλαπα της Ιστορίας. Στόχος η ισόρροπη ανάπτυξη μεταξύ μιας βιώσιμης διατηρητέας πόλης και ενός μεγάλου Ανώτατου Εκπαιδευτικού Ιδρύματος. Από τον ολοκληρωμένο σχεδιασμό ενός Περικλή Θεοχάρη και ενός Θαλή Αργυρόπουλου, στην «εκδίκηση της γυφτιάς» των επομένων για λίγα χρήματα και μόνο, Και αυτά με δεδομένα την ύπαρξη διεθνών κανόνων, διεθνούς νομοθεσίας, συνέχειας του κράτους, επιστημονικής δεοντολογίας και-υποτίθεται-Παιδείας.
Το θέμα δεν είναι «δημόσιος, ή ιδιωτικός χαρακτήρας», «ξενοδοχείο ή κατάληψη», «Παιδεία, ή Χρήμα», αλλά δυο νοοτροπίες, που από αιώνων συγκρούονται. Η μια λέγεται «πόλη» και η άλλη «χρήμα». Και δυστυχώς στα Χανιά «χάνει» μονίμως η πρώτη. Με βάση λοιπόν τα παραπάνω και όσα επιστημονικά και άλλα επιχειρήματα έχουμε αναπτύξει εδώ και τρία χρόνια, θα θέσω σε αυτούς που πήραν αυτές τις αποφάσεις (μέχρι σήμερα δεν έχουμε πάρει από το Ακαδημαϊκό Ίδρυμα καμιά απάντηση) δεκαεπτά ερωτήματα και θα απαντήσω σε επόμενο σημείωμα στο μόνο δικό τους ερώτημα, που τέθηκε:
1.Γνωρίζει το Ανώτατο Εκπαιδευτικό Ίδρυμα πως από τις ανασκαφικές έρευνες που διεξάγουν επί δεκαετίες σημαντικοί Έλληνες και ξένου Αρχαιολόγοι, έχει αναδειχτεί το Καστέλι σε ένα από τους πιο σημαντικούς αρχαιολογικούς χώρους στην Κρήτη, όπου δεν υπάρχει κάτι ανάλογο με την επί 5000 χρόνια περίπου διαρκή κατοίκηση;
2.Αν το γνωρίζει και έχοντας και Αρχιτεκτονική Σχολή, μπορεί να μας πει τι κάνει για να αναδείξει τη διαχρονική διαδρομή;
3. Γνωρίζουν οι επιστήμονες του ΑΕΙ ότι, όπως φαίνεται στις αεροφωτογραφίες, έχει διαπιστωθεί από δοκιμαστικές έρευνες (και είναι φυσικό από τη διαμόρφωση του χώρου) οι αρχαιότητες επεκτείνονται κάτω από το ίδιο το κτήριο και φυσικά τη μεγάλη αυλή του με τεράστιες δυνατότητες ανάδειξης ενός μοναδικού αρχαιολογικού χώρου, εξαιτίας του οποίου τα Χανιά είναι υποψήφια πόλη για ένταξη στην UNESCΟ; Πως λογαριάζει να το συνεχίσει αυτό; Με τα ομπρελοκαθίσματα και την πισίνα;
4.Γνωρίζουν οι επιστήμονες του ΑΕΙ ότι το Βυζαντινό, τείχος «περνά» (στους δέκα πόντους) εκεί που λογαριάζουν να βάλουν την πισίνα, πως αλλάζει την πορεία του στη ΒΔ γωνία και έτσι μειώνει το πλάτος της πλατείας; Γνωρίζουν πως τα ερείπια του Βενετσιάνικου Palazzo, σε μεγάλο ύψος καλύπτουν, όπως βρέθηκαν σε πρόσφατες ανασκαφές, ένα μεγάλο μέρος από το δυτικό κομμάτι της πλατείας; Πως το Οθωμανικό «κονάκι» φτάνει περίπου μέχρι το μέσο της πλατείας;; Αν το γνωρίζουν τι κάνουν, εκτός από το να ιδιωτικοποιούν μνημεία; Όλα θα τα σκεπάσουν; Μήπως νομίζουν πως μπορούν να ιδιωτικοποιούν και αρχαία; Δεν τους είπε κάποιος πως αυτά ανήκουν στο Κράτος με βάση το Σύνταγμα;
5.Γνωρίζουν οι επιστήμονες του ΑΕΙ ότι όλα τα παραπάνω συνθέτουν αυτό που ονομάζουμε Αρχαιολογικό Πάρκο, στο οποίο εντάσσονται ανασκαφές, Βυζαντινά, Βενετσιάνικα κτήρια, το Βυζαντινό τείχος, Βενετσιάνικα και Οθωμανικά μέγαρα (όσα απέμειναν) και τα κτήρια Διοίκησης της τελευταίας περιόδου; Γνωρίζουν ότι αυτό είναι το μοναδικό σημείο στην Κρήτη, που συγκεντρώνει όλη την Ιστορία του νησιού από τα Νεολιθικά χρόνια μέχρι σήμερα; Γνωρίζουν τι προβλέπει η Μελέτη Ρωμανού-Καλλιγά για το Αρχαιολογικό Πάρκο και για τα τρία κτήρια;
6.Γνωρίζουν γιατί αποκτήθηκαν με δωρεές της πόλης (299,999 ευρώ για τόσα και τέτοια κτήρια δεν λέγεται αγορά, λέγεται δωρεά) από τις πρώτες διοικήσεις και αν αυτό υπαγόταν σε ένα ευρύτερο σχεδιασμό;. Μήπως εδώ υπάρχει «αντίχαρη», «που πάντα χάρη μένει»;
7.Γνωρίζουν ότι τα τρία μνημεία αποτελούν μέρος του Πάρκου, με το οποίο κλείνει χρονικά η «διαδρομή» της πόλης μέσα από τους αιώνες, με έμφαση στην Κρητική Πολιτεία;
8.Με όλα αυτά τα δεδομένα, όταν το 1994 αποφάσισαν να εγκαταλείψουν τα διατηρητέα κτήρια, μήπως θα έπρεπε να έλθουν σε διάλογο με τους φορείς της πόλης, που τους τα «χάρισε», προκειμένου να εξεταστούν άλλες χρήσιμες λύσεις, που να συνάδουν με τις αρχικές προθέσεις, χωρίς φυσικά (ευτυχώς το ΚΑΜ επιστράφηκε!) ζημία στο Πολυτεχνείο; Και γιατί ότανελικά αποφάσισαν «να βάλουν την αρκούδα για να διώξει το λύκο», δεν απευθύνθηκαν και πάλι στους φορείς της πόλης, αλλάπήραν τιςαποφάσεις τους «κρυφά»;
9.Μπορεί να μας απαντήσουν γιατί παρά τις προτροπές της τότε πρυτανείας να ζητηθεί το κτήριο από το ΥΠΠΟ για να στεγάσει ένα μεγάλο Βυζαντινό, Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο (όπως το Ιστορικό Μουσείο Κρήτης στο Ηράκλειο), απάντησαν χωρίς καμιά δικαιολογία αρνητικά στο επίσημο αίτημα του Γενικού Γραμματέα του ΥΠΠΟ, με εξασφαλισμένη χρηματοδότηση; Σκέφτεται κανείς την υπεραξία της περιοχής, αν είχε προχωρήσει; Μια απάντηση έστω και τώρα;
10.Είχαν το δικαίωμα (αφού δεν το χρειαζόταν) να μην παραχωρήσουν τη Μεραρχία για τη στέγαση του Αρχαιολογικού Μουσείου σε επόμενο αίτημα του ΥΠΠΟ, που θα γινόταν μάλιστα μέσα στον ίδιο τον Αρχαιολογικό χώρο; Ήθελε κάτι παραπάνω από αυτό η πόλη; Μπορεί να υπάρξει, έστω και τώρα, απάντηση;
11.Γιατί δεν στεγάστηκε εκεί η Αρχιτεκτονική Σχολή, ή γιατί δεν έγινε επίμονο αίτημα των φορέων η ίδρυση Σχολής καλών Τεχνών, εκτός από κάποιες μάλλον χαλαρές και προσχηματικές ενέργειες;
12.Γιατί δεν ζήτησαν από την αρχή την εκκένωση του μνημείου (ήταν οι μόνοι που είχαν το δικαίωμα) από την παράνομη κατάληψη, μόνο «τα έβαλαν» και με την κοινωνία που «δεν βοήθησε»; Μήπως ήταν εξαιρετικά εύκολο στην αρχή (όπως φάνηκε και τώρα) πριν εδραιωθούν με τις δαπάνες μάλιστα του ΑΕΙ;
13.Υπάρχει συνέχεια στο Κράτος (που και εδώ εμπλέκεται), στην Αυτοδιοίκηση στα ΑΕΙ, στην αντιμετώπιση τόσο σοβαρών θεμάτων, όπως είναι η αλλαγή χρήσης και ιδιωτικοποίηση τριών ιστορικών κτηρίων και της ωραιότερης πλατείας της πόλης, που θα μπορούσε να εξελιχθούν στο πιο σημαντικό τοπόσημο; Δεν πρέπει να προηγηθεί ένας δημόσιος διάλογος;
14.Έχει σκεφτεί κανείς πως σε άμεση γειτονία υπάρχει μια σειρά από σημαντικά μνημεία (Μεγάλο Αρσενάλι, παλιό Τελωνείο, νεώρια), που ήδη παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στην πολιτιστική ζωή της πόλης και τα οποία μαζί με τα τρία αυτά μνημεία, μπορούν να παίξουν ένα διεθνή ρόλο, που καμιά άλλη πόλη της Κρήτης δεν μπορεί να παίξει; Έχει σκεφτεί διαχρονικά ο Δήμος τη σημασία του, ώστε να κατεβεί στους δρόμους διεκδικώντας, αντί να κρατεί αυτή τη χαλαρή μέχρι σήμερα επί σειρά ετών στάση; Έχει δει την τεράστια για την πόλη του δυνατότητα ο Χανιώτης πρωθυπουργός να κάνει κάτι μεγάλο για την πόλη του, αντί για ένα ακόμη ξενοδοχείο; Γιατί τη «χαρίζει» με ένα ευτελές τίμημα μάλιστα; Ο πατέρας του πάντως είχε άλλη άποψη. όταν ίδρυε το Πολυτεχνείο; Να είναι και αυτό μετάλλαξη γενεών;
15. Έχει σκεφτεί κανείς πως υπάρχει και κάποιο Γενικό Πολεοδομικό Σχέδιο, που προβλέπει χρήσεις, ή νόμοι που προβλέπουν τι επεμβάσεις επιτρέπονται σε διατηρητέα κτήρια;. Και σίγουρα δεν είναι αυτές που είδαμε στα σχέδια που δημοσιοποιήθηκαν προ ημερών και αφορούν σε λίγους και κακομαθημένους….
16.Τέλος-και όχι λιγότερο σημαντικό από κάθε άποψη θέμα-έχουν συνειδητοποιήσει κάποιοι πως με τη μετατροπή του περίπου 10% της περιοχής Καστέλι σε μεγάλο ιδιωτικό ξενοδοχείο, καταστρέφουμε τη ζωή της πιο ήσυχης γειτονιάς της πόλης, που κρατήθηκε «με τα δόντια» χάρη στην καλή συνεργασία των κατοίκων με την Αρχαιολογική Υπηρεσία; Έχουν σκεφτεί να καταστρέψουν την τελευταία ήσυχη γωνιά που απόμεινε στην παλιά πόλη; Τι «ονειρεύονται» κάποιοι; Να γίνει ένα μεγάλο boutique Hotel με ξεπούλημα των ιδιοκτησιών που απομένουν;
17.Αν τα γνώριζαν ‘όλα αυτά, γιατί το έκαναν;
Σε εποχές με άλλα ήθη και άλλους σχεδιασμούς για αυτή την πόλη, αποφασίστηκαν ορισμένα πράγματα, που θα ωφελούσαν και την πόλη και το Ίδρυμα. Στόχος ήταν να συνδεθεί με την πόλη, παράλληλα με την πλήρη ανάπτυξή του στην περιοχή του Ακρωτηρίου, που είχε αρχίσει να κτίζεται, ενώ λειτουργούσε δυναμικά και στα παλιά κτήρια.
Η εντελώς χαριστική απόκτηση των κτηρίων, με τη συναίνεση της πόλης, έγινε για το σκοπό αυτό και μόνο.
Αν ήταν για εκμετάλλευση υπήρχαν (και είχε ήδη στην ιδιοκτησία του τέτοια το ΠΚ), άλλες καταλληλότερες επιλογές και περιοχές για real estate, Η απόκτηση των ιστορικών κτηρίων έγιναν για ειδικό σκοπό και αυτός, όπως και ο Δημόσιος χαρακτήρας τους, πρέπει να παραμείνει, Είναι πάγια υποχρέωση ενός Ανώτατου Ιδρύματος, που θέλει να διατηρήσει το καλό του όνομα, που με πολλή προσπάθεια κέρδισε και καλό είναι να μην το αμαυρώσει για λίγα χρήματα που μπορεί να τα βρει από αλλού. Και όσοι διαμαρτυρόμαστε, ακριβώς το καλό όνομα του Πολυτεχνείου Κρήτης και της πόλης, θέλουμε να προστατέψουμε,
*Ο Μιχάλης Ανδριανάκης, είναι Επίτιμος Έφορος Βυζαντινών Αρχαιοτήτων