Συνέντευξη στον Γιάννη Αγγελάκη | Το 1990, κατέρρεαν τα οράματα αιώνων με τη διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης και όλοι μιλούσαν για το τέλος της ιστορίας, το τέλος των ιδεών και για την αδιαμφισβήτητη ειρήνη των αγορών. Όμως, στα Χανιά, η αλήθεια σιγόβραζε.
Λίγοι άνθρωποι, «ευτυχισμένοι λίγοι», πρωτοπόροι, κάποιοι τους χαρακτήρισαν «γραφικούς», μετά από μήνες συζητήσεων, σε πείσμα των ανάποδων καιρών, αναγνωρίζαν την αναγκαιότητα του αγώνα, κι αποφάσισαν να δημιουργήσουν την Επιτροπή Φορέων Κατά των Βάσεων και της Εξάρτησης: το όχημα για τη δημιουργία ιστορικών γεγονότων.
Το αίτημα για την πρωτοβουλία εκφράστηκε δια του Συλλόγου Δασκάλων και Νηπιαγωγών ν. Χανίων, ταιριαστό, αν σκεφτεί κανείς ότι το πιο ουσιαστικό έργο της θα ήταν να «επιμορφώσει» τον Χανιώτικο λαό πάνω στα ζητήματα της εξάρτησης και της αναγκαιότητας των αγώνων. Της αναγκαιότητας, δηλαδή, να αναγνωρίζουν οι πολίτες τον εαυτό τους μέσω της διεκδίκησης των δίκαιών τους.
Σήμερα θα σας παρουσιάσω την ιστορία της «Επιτροπής Φορέων Κατά των Βάσεων» και του αντιβασικού κινήματος, μέσα από τις εκμυστηρεύσεις ενός από τους πρωτεργάτες: του δασκάλου, αθλητή και ακτιβιστή Κώστα Ντουντουλάκη.
Η συνάντησή μας έγινε στο Καφέ Κήπος ένα καλοκαιρινό απόγευμα Σαββάτου. Ο Κώστας Ντουντουλάκης έφθασε με μικρή καθυστέρηση, κοντοστάθηκε στην είσοδο και με είδε. Στα χέρια του κρατούσε φάκελους. Μέσα τους υπήρχε αρχειακό υλικό το οποίο θα συνοδέψει το κείμενο της συνέντευξης. Χαιρετισθήκαμε. Μετά από λίγες πρώτες κουβέντες που μοιράζονται όλοι οι άνθρωποι όταν συναντιούνται, συμφωνήσαμε για το σημείο στο οποίο θα μπορούσαμε να συζητήσουμε σχετικά απομονωμένοι. Ξεκινήσαμε.
Πώς ιδρύθηκε η Επιτροπή Φορέων Κατά των Βάσεων και της Εξάρτησης
Ο Κώστας Ντουντουλάκης άπλωσε έγγραφα και ντοκουμέντα στο ξύλινο κυκλικό τραπέζι. Έβαλε τα γυαλιά του. Προσπαθούσε να τα βάλει σε μία σειρά ώστε να οργανώσει και τις σκέψεις του. Έδινε διάσπαρτα πληροφορίες αναλόγως το έγγραφο που έπεφτε στα χέρια του. Εκεί, σε αυτά τα χαρτιά, ήταν η ιστορία της Επιτροπής των Φορέων και η ιστορία όσων την πλαισίωσαν. Έπιασα στα χέρια μου ένα κιτρινισμένο χαρτί στο οποίο υπήρχαν ονόματα ανθρώπων.
Το κοίταξα καλά. Από πάνω, κάποιος είχε γράψει με στυλό: «Συντονιστική Επιτροπή Φορέων Νομού Χανίων». Και μετά ακολουθούσανε φορείς, ονόματα ατόμων που συμμετέχουν στους φορείς και σε κάποιες περιπτώσεις τηλέφωνα. Έμοιαζε πρόχειρο. Όμως το έγγραφο, το αναγνώρισα, είχε μια βαρύτητα. Μια σχεδόν αναγκαία συνομωτική ουσία. Σα σ’ εκείνο το χρονικό σημείο να μη χρειαζόταν κάποια επισημότητα και η τήρηση των τύπων να μην είχε ουσία. Σα αυτό που είχε σημασία, να ήταν απλά η διατύπωση της διαθεσιμότητας. «Αυτά που βλέπεις», μου είπε, «είναι οι πρώτες υπογραφές των φορέων για την ίδρυση της Επιτροπής».
«Τότε, άρχισαν όλα».
ΕΡ.: Ποιος πήρε την πρωτοβουλία για την ίδρυση της Επιτροπής Φορέων;
Ο Σύλλογος Δασκάλων και Νηπιαγωγών ν. Χανίων είχε πάρει την πρωτοβουλία για την ίδρυση της Επιτροπής Φορέων Νομού Χανίων Κατά των Βάσεων και της Εξάρτησης.
ΕΡ.: Και γιατί έγινε η περικύκλωση της Νομαρχίας;
Η περικύκλωση έγινε επειδή ψηφιζόταν η νέα συμφωνία για τις βάσεις. Είχε δοθεί 5ετή παράταση από το ΠΑΣΟΚ που έληγε στις 23-7-1990. Στις 23-7-85 – που έληγε και η Συμφωνία – η Βουλή με τον τότε πρωθυπουργού Ανδρέα Παπανδρέου αποφάσισε να δοθεί μία 5ετούς διάρκεια επέκταση με την προοπτική ότι μετά απ’ αυτό το διάστημα θα κλείσουνε οι βάσεις. Στο μεταξύ, όμως, έπεσε η κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ και ήρθε η κυβέρνηση Μητσοτάκη.
ΕΡ.: Νομίζετε ότι ήταν ειλικρινής ο Ανδρέας Παπανδρέου;
Δε μπορώ να πω με σιγουριά αλλά νομίζω ότι ήθελε να έχει μια υστεροφημία και δε μπορούσε να κάνει άλλες υποχωρήσεις. Πιθανόν να ήθελε μία συμφωνία μεταβατική για οριστική απομάκρυνση. Πάντως πολλοί παίζανε παιχνίδια και ίσως να υπάρχει συσχέτιση με το βεβιασμένο παραμερισμό του από την εκσυγχρονιστική πτέρυγα του ΠΑΣΟΚ. Και ο γιος του συνωμοτούσε.
Ποιοι ήταν οι πρωτεργάτες της Επιτροπής
Ο Κώστας Ντουντουλάκης άρχισε να μου μιλά για τις κινητοποιήσεις που είχαν προηγηθεί λίγες ημέρες πριν τα γεγονότα της Νομαρχίας. Μου είπε για τον αποκλεισμό της Βάσης με τη συμμετοχή χιλιάδων πολιτών και μου περιγράφει τον ενθουσιασμό για την επιτυχία της κινητοποίησης. Είχε διαμορφωθεί κλίμα νίκης στον λαό της Κρήτης. Αναφέρεται στις προσωπικότητες που πλαισίωσαν ενεργά και έδωσαν κύρος στην Επιτροπή. Σε αυτούς που με την παρουσία τους διαμόρφωσαν γεγονότα. Πολλοί απ’ αυτούς δε ζούνε πια.
ΕΡ.: Ποιος σχεδίασε τον αποκλεισμό της βάσης;
Το σχέδιο για τον αποκλεισμό της Βάσης είχαν ο Γιάννης Σταυρακάκης, ο Χατζηαγγελής και εγώ.
Ήτανε Παγκρήτιο Κίνημα, ήταν κυρίως στα Χανιά. Τότε, να υπενθυμίσω, ήταν ακόμα σε λειτουργία και οι βάσεις στις Γούρνες.
Στο κίνημα συμμετείχε και το ΚΚΕ αλλά είχανε συγκυβέρνηση και μας θεωρούσανε ενεργούμενα της λαϊκιστικής πτέρυγας του ΠΑΣΟΚ και κρατούσανε αποστάσεις. Υπήρχανε μέσα στην Επιτροπή ορισμένες προσωπικότητες αλλά ως άτομα και όχι ως μέλη του κόμματος.
Εκεί ήταν ο Βαγγέλης Χατζηαγγελής, ο Βλησίδης ερχόταν κάποιες φορές – βέβαια ήταν και αντιδήμαρχος. Ο Γιάννης Σταυρακάκης, συμμετείχε ενεργά. Ήταν ο μόνος που συμμετείχε ενεργά και σταθερά από το ΚΚΕ.
Ο Βαγγέλης Χατζηαγγελής, από την άλλη, ήταν μία ιστορική προσωπικότητα των Χανίων, απ’ αυτούς τους λίγους που συμμετείχαν στο αντιδιδακτορικό κίνημα του 1935 μαζί με τον Μάντακα, τον Κυριάκο Μητσοτάκη, τον Μπακλατζή.
Στην Επιτροπή Φορέων ήταν επίσης και ο Σπύρος Ανδρουλάκης. Αποτέλεσε ένα από τα 4-5 πρόσωπα που παίξανε καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των πραγμάτων και απ’ αυτούς που κράτησε πολύ σωστή στάση και στο δικαστήριο. Ήταν από αυτούς που πίστευαν ότι από κατηγορούμενοι στο δικαστήριο, θα έπρεπε να γίνουμε κατήγοροι. Ο Σπύρος Ανδρουλάκης είχε φύγει από το ΚΚΕ αλλά ήτανε γενικά στο χώρο του τότε ενιαίου Συνασπισμού, και ήταν πρώην πρόεδρος του Εργατοϋπαλληλικού Κέντρου.
Στην Επιτροπή συμμετείχε ενεργά και ο Κωστής Νικηφοράκης ο οποίος έπαιξε πολύτιμο ρόλο και ήταν και πάρα πολύ ενωτικός άνθρωπος. Εκεί που είχαμε πολλές φορές μεγάλες διαφωνίες περί όνους σκιάς συνήθως – όπως γίνεται στα κινήματα – αυτός έβρισκε την ευκαιρία να πετάξει είτε ένα αστείο ή να πει κάτι και να μας ενώσει. Τον σεβόμασταν όλοι, μας ένωνε και μας ξανάφερνε πάλι στη συζήτηση, στη σωστή κατεύθυνση, με λίγα λόγια και με ουσία. Κρίμα που χάθηκε ένας τέτοιος άνθρωπος.
Ήταν ο Βαρδής ο Τσουρής, ο Μανούσος ο Σπυριδάκης και εγώ. Εμείς τραβήξαμε το κύριο βάρος. Ήταν και πολλοί απλοί αγωνιστές που μπορεί να μη μπορούσαν να εκφραστούν καλά, να μην είχαν γνώσεις, αλλά κράτησαν μία παληκαρίσια στάση μέσα στα δικαστήρια.
Αυτά ήταν τα πιο ενεργά μέλη της Επιτροπής μαζί με τον Μανώλη Χαριτάκη που δε δικάστηκε – ήταν τότε πρόεδρος του Εργατικού Κέντρου. Δεν του απηύθυναν κατηγορίες, παρόλο που σε όλες τις αποφάσεις πρωτοστατούσε, για λόγους σκοπιμότητας: για να μας διασπάσουν. Ήταν και ο Γιάννης ο Ντερμανάκης, έπαιξε και αυτός σημαντικό ρόλο.
Οι αποκαλύψεις Greenpeace – καθηγητών Πανεπιστημίου Κρήτης που πυροδότησαν τις εξελίξεις
ΕΡ.: Η Επιτροπή Φορέων ιδρύθηκε με ποια αφορμή;
Η Επιτροπή Φορέων δημιουργήθηκε για δύο λόγους. Ο πρώτος ήταν γιατί είχε πάψει να υφίσταται η παλιά Επιτροπή Κατά των Βάσεων.
ΕΡ.: Γιατί έπαψε να υφίσταται;
Κατά την άποψη όσων συγκροτήσαμε την καινούργια, σχετιζόταν με τις πολιτικές εξελίξεις.
Με το ΠΑΣΟΚ να είναι κυβερνητικό κόμμα, το ΚΚΕ είχε πλόεν αποφασίσει να κινείται μόνο στο πλαίσιο της δικής του Επιτροπής Ειρήνης. Η Επιτροπή κατά των Βάσεων είχε παίξει ένα σημαντικό ρόλο αλλά τώρα ήταν ανενεργή. Αυτός λοιπόν ήταν ο πρώτος λόγος.
Ο δεύτερος λόγος ήταν ότι θα ερχόταν σε σύντομο χρονικό διάστημα για ψήφιση μια νέα Συμφωνία που όλα έδειχναν ότι θα ήταν διαιώνισης του καθεστώτος των Βάσεων και όχι κλεισίματος.
Ο τρίτος λόγος – που δεν ήταν λόγος αλλά αφορμή, η σπίθα αν θέλετε, ήταν δημοσιεύματα της Greenpeace – που δεν είχε τα χάλια που έχει σήμερα – στα οποία γινόταν η αποκάλυψη ότι σε νατοϊκές βάσεις στην Σκωτία υπάρχει έντονη ραδιενεργή και τοξική μόλυνση.
Την ίδια χρονική περίοδο ήρθαν στο φως της δημοσιότητας σημαντικά άρθρα δύο καθηγητών του Πανεπιστημίου Κρήτης ιατρικής. Ο ένας καθηγητής ήταν ο κ. Φιλαλήθης. Στη συνέχεια έπεσαν απάνω τους, τους απείλησαν και τους ανάγκασαν και σώπασαν. Όμως πρόλαβαν και έδωσαν και ομιλίες. Στα Χανιά τους είχαμε φέρει ως Σύλλογος Δασκάλων.
Τα στατιστικά που παρουσίαζαν στα άρθρα τους δείχνανε μία αύξηση από 25 – 40%, βεβαιωμένη αύξηση σε ορισμένες καρκινοπάθειες και λευχαιμίες στους νομούς Χανίων και Ρεθύμνου.
Όλα αυτά συντέλεσαν στην αναγνώριση της ανάγκης συγκρότησης μίας νέας επιτροπής που θα μπορεί να ενώνει πλατύ κόσμο σε ένα κίνημα που θα αγωνίζεται για να μην υπογραφεί νέα Συμφωνία για τις Βάσεις. Ένα κίνημα με χαρακτήρα φιλειρηνικό, αντιπολεμικό και εθνικοανεξαρτησιακό. Το όνομα που της δόθηκε ήταν Επιτροπή των Φορέων του νομού Χανίων κατά των Βάσεων και της Εξάρτησης.
Γιατί ονομάστηκε κατά της Εξάρτησης και όχι της Εθνικής Εξάρτησης; Ακριβώς για να χωράει όλους. Γιατί κάποιοι, έστω και μια πολύ μικρή μερίδα, έβαζαν το ζήτημα ότι θέλει πολύ συζήτηση το θέμα τι εννοούμε εθνική ανεξαρτησία. Ωραία, βάζουμε τότε το θέμα της εξάρτησης που πιάνει πολύ γενικότερα το θέμα και του δίνει ο καθένας τη σωστή διάσταση.
Μια πραγματική επιτροπή της κοινωνίας των πολιτών και όχι των κομμάτων
«Η ιδέα υπήρχε εξαρχής», είπε ο Κώστας Ντουντουλάκης.
«Στον Σύλλογο Δασκάλων ήμουν τότε Αντιπρόεδρος – πρόεδρος ήταν ο Μανούσος Σπυριδάκης. Έβαλα το ζήτημα σε συνεδρίαση που είχε γίνει κανά 8μηνο πριν, περίπου στα τέλη του 89’. Βάζω το θέμα – και υπάρχει στο βιβλίο πρακτικών του Συλλόγου Δασκάλων – ότι μπορούμε και πρέπει να κάνουμε μία πρόταση στην επικείμενη συνέλευση των αντιπροσώπων του Εργατικού Κέντρου».
Και συνέχισε: «Συντάξαμε μία επιστολή που καλούσαμε να πρωτοστατήσουμε κάποιοι φορείς εργατικοί – υπαλληλικοί στη συγκρότηση μίας πλατιάς Επιτροπής. Η διαφοροποίηση όμως από τις άλλες φορές ήταν ότι δε θα βασιζόταν σε διακομματική Συμφωνία, αλλά θα είναι μία Επιτροπή των Φορέων και των Πολιτών του νομού Χανίων, όπου θα είναι μεν ανοικτή η πόρτα και σε πολιτικούς φορείς αλλά πρώτ’ απ’ όλα σε κοινωνικούς, συνδικαλιστικούς, πνευματικούς, επιστημονικούς φορείς αλλά και σε μεμονωμένα άτομα ή κινήσεις που δεν ανήκουν σε φορείς.
Έτσι πλέον, για πρώτη φορά τόσο ενεργά, θα μπορούσαν να συμμετάσχουν συλλογικότητες ή κάποια επιτροπή μίας κάποιας συνοικίας ή γειτονιάς, ή μία ομάδα συμπολιτών ως ανεξάρτητη συλλογικότητα πέρα από τους θεσμικούς φορείς. Αυτό ήταν πρωτόγνωρο εκείνη την εποχή. Ακόμα και σήμερα είναι. Αμφιβάλλετε»;
Δυσαρέσκεια στους κομματικούς μηχανισμούς για τη μορφή λειτουργίας της Επιτροπής
Το «όχημα» που αποτελούσε η Επιτροπή των Φορέων, έδινε μία πρωτόγνωρη δυναμική στον αγώνα:
«Βρήκαμε μία μορφή αυτοοργάνωσης που χωρούσε ο καθένας. Μέσα εκεί μπορούσε να συμμετάσχει από δεξιός πατριώτης μέχρι και αντεξουσιαστής. Όλοι μπορούσαν να βρουν μία θέση και να εκφράσουν τη φωνή και τις σκέψεις τους πάνω στον αγώνα για το ζήτημα των βάσεων.
Και πραγματικά απέκτησε μία τέτοια πλατύτητα που ανά καιρούς συμμετείχε και εκπρόσωπος της Εκκλησίας, και άτομα που προερχόντουσαν απ’ αυτό που αποκαλούμαι συντηρητικό χώρο, και άτομα που προερχόταν απ’ όλο το φάσμα της Αριστεράς, πρώτ’ απ’ όλα ανένταχτοι, πάρα πολλοί ανένταχτοι και από τον χώρο που αυτοαποκαλείται αντιεξουσιαστικός – αυτόνομοι.
Έτσι ιδρύθηκε η Συντονιστική και η οποία συναπαρτιζόταν από Εκπροσώπους βασικών φορέων του νομού Χανίων. Μετείχαν εκπρόσωποι του Εργατικού Κέντρου, του Συλλόγου Δασκάλων, του Δικηγορικού Συλλόγου, του Ιατρικού Συλλόγου αλλά και η Επιτροπή Ειρήνης».
ΕΡ.: Και βεβαίως τα κόμματα δεν είχαν κυρίαρχο ρόλο.
Τα κόμματα λειτουργούσαν μεν, αλλά εκπροσωπούνταν ως κόμματα, μαζί με τους άλλους φορείς. Είχε δικαίωμα να λειτουργεί το κάθε κόμμα αλλά όχι να πράττουμε στη βάση του τι θα μας πούνε τα κόμματα.
ΕΡ.: Αυτό ήταν όμως κάτι διαφορετικό.
«Φυσικά!», συμφώνησε ο κ. Ντουντουλάκης. «Κι αυτό δεν άρεσε καθόλου στους κομματικούς μηχανισμούς. Και φυσικά, αν και δεν πολεμήθηκε ανοιχτά, τουλάχιστον αγνοήθηκε και είχαν γυρίσει την πλάτη τους οι κομματικοί μηχανισμοί που ήταν πανίσχυροι τότε. Όμως, έντιμα άτομα και στελέχη από κομματικούς χώρους συμμετείχαν – προς τιμήν τους – και προπαντώς συμμετείχαν πάρα πολλοί ανένταχτοι.
Έτσι λοιπόν συγκροτηθήκαμε τον Φλεβάρη του 1990».
«… τότε φαινόμασταν γραφικοί. Λέγανε, μα δεν το πήρατε χαμπάρι; Τελείωσαν οι αγώνες.»
ΕΡ.: Το κίνημα δημιουργήθηκε μία περίοδο που δεν ευνοούσε τέτοιες διεργασίες. Η συγκυρία ήταν αρνητική. Η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης είχε σημαντικό αντίκτυπο φαντάζομαι για πολλούς ανθρώπους, κυρίως της Αριστεράς.
Όχι μόνο της Αριστεράς. Ακόμα και δεξιοί μας έλεγαν: «εμείς με τίποτα δε συμφωνούσαμε με την Αριστερά αλλά υπήρχε μία ισορροπία δυνάμεων και χάθηκε αυτή με την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης».
Κατάρρευση, ανατροπή όπως θέλει ας το πει ο καθένας. Η ουσία ήταν ότι ο αντίκτυπος και παγκόσμια και στην Ελλάδα ήταν πολύ αρνητικός. Υπήρχε απογοήτευση και ηττοπάθεια και εμείς που αγωνιζόμασταν, και ξεκινούσαμε αυτή την προσπάθεια με την Επιτροπή, τότε φαινόμασταν γραφικοί. Λέγανε, μα δεν το πήρατε χαμπάρι; Τελείωσαν οι αγώνες.
ΕΡ.: Υπό αυτές τις συνθήκες γεννήθηκε κάτι πραγματικό καινούργιο στα Χανιά, σε μία χώρα όπως η Ελλάδα που δεν είχα παράδοση σε αυτό που λέμε «κοινωνία των πολιτών», που οι κομματικοί μηχανισμοί ήταν πάρα πολύ ισχυροί, και όλα αυτά σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον όπου η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης είχε καταστήσει οράματα – έστω και πρόσκαιρα – ανενεργά. Πραγματικά, πώς εξηγείται η δημιουργία ενός τέτοιου κινήματος υπό τέτοιες συνθήκες; Πώς εξηγείται η ίδρυση της Επιτροπής Φορέων, η διάρκεια και η ένταση των κινητοποιήσεων με αίτημα να φύγουν οι βάσεις και να τελειώσει η εξάρτηση από τον ξένο παράγοντα;
Ήταν η πρώτη φορά νομίζω που έγινε κάτι τόσο σημαντικό και μαζικό στα Χανιά. Γιατί απόπειρες είχαν γίνει σίγουρα πολλές.
Το γιατί είχε επιτυχία βρίσκεται ακριβώς στην ερώτηση: επειδή ήταν Επιτροπή Φορέων. Όσες δυσκολίες και αν υπήρχαν, όσες απεραντολογίες και ώρες ωρών να συνεδριάζαμε, όσο και αν στο τέλος δε μέναμε παρά ελάχιστοι, όλα αυτά δεν επηρέασαν, επειδή αγκαλιάστηκε από φορείς και έβρισκε φωνή ο καθένας που ήθελε να είναι ενεργός πολίτης όποιον θεό και αν πίστευε. Γι’ αυτό το λόγο φούντωσε: ήταν κάτι καινούργιο σε μια σκοτεινή εποχή. Έδωσε μία ελπίδα.
Γι’ αυτό και οι διαδηλώσεις που προηγήθηκαν κι ειδικά η περικύκλωση της αμερικανικής βάσης – δεν το λέγαμε αποκλεισμό γιατί ξέραμε ότι χρειαζόμασταν ολόκληρη Μεραρχία για να αποκλείσουμε βάση, δε γίνονται αυτά τα πράγματα για το θεαθήναι – αυτές οι πορείες που γινόταν τότε ήταν με χιλιάδες κόσμο. Είχαν έρθει πάνω από 2.000 άνθρωποι στην πορεία στις 17 Ιουλίου.
Θυμάμαι εκατοντάδες, ίσως και πάνω από 1.000 αυτοκίνητα τα οποία είχαν όλα αφίσες της Επιτροπής. Σημαίες για τον αντιβασικό αγώνα. Με ελληνικές σημαίες, με σημαίες της ειρήνης, με συνθήματα. Ήταν κάτι το ωραίο που μας έδωσε μεγάλο κουράγιο να συνεχίσουμε τον αγώνα. Ο παλμός ήταν αγωνιστικός. Μύριζε νίκη.
Λοιπόν, 23 Ιουλίου ψηφιζόταν η Συμφωνία. Βέβαια ήταν μια μέρα που για κάθε λογικό άνθρωπο – και για εμάς – δεν πετούσαμε στα σύννεφα, δεν ζούσαμε σε άλλο πλανήτη – φαινόταν τετελεσμένο γεγονός: θα ψηφιζόταν η Συμφωνία. Όμως είπαμε, να μην περάσει κι έτσι αδιαμαρτύρητα. Και ειδικά εδώ στα Χανιά, που είναι η μεγαλύτερη βάση. Κι έτσι, αποφασίζουμε να κάνουμε την γνωστή κινητοποίηση που οδήγησε στα «Γεγονότα της Νομαρχίας».
Κινητοποίηση μηνών σε χωριά με περιοδείες πριν τα γεγονότα της Νομαρχίας
ΕΡ.: Πώς γνωστοποιήθηκε η κινητοποίηση; Υπήρχαν ανακοινώσεις τις προηγούμενες ημέρες;
Βγήκε ανακοίνωση λίγες ημέρες νωρίτερα, καλούσαμε τον λαό των Χανίων και δεν υπογράφαμε απλά ως Συντονιστική των Φορέων αλλά από κάτω υπήρχαν και τα ονόματα των εκπροσώπων των φορέων για να φαίνεται ότι όντως αντιπροσωπεύονται οι σημαντικότεροι φορείς και ότι πράττουν συντονισμένα. Και οι φορείς αυτοί, τότε, δεν ήταν απλά υπογραφές.
Δώσαμε ραντεβού το πρωί εκείνης της μέρας για να δώσουμε ψήφισμα στον διορισμένο νομάρχη Νάτσικα: ένα στέλεχος της Νέας Δημοκρατίας από τη Βόρειο Ελλάδα που είχε διορισθεί νομάρχης εδώ από τον Μητσοτάκη. Πηγαίνουμε εκεί και στην αρχή είχαμε απογοητευθεί γιατί είδαμε ότι παρά την προετοιμασία που είχαμε κάνει, παρά του ότι γυρίζαμε με αυτοκίνητο, με ντουντούκα, λίγος κόσμος είχε έρθει.
Όμως, όπως όλοι γνωρίζουμε, σύντομα τα πράγματα ήταν πολύ διαφορετικά. Πολύτιμο ρόλο έπαιξε και ο τηλεοπτικός σταθμός ΚΡΗΤΗ 1, τότε λεγόταν ΚΡΗΤΗ TV 1.
Να σημειώσω εδώ ότι τον προηγούμενο καιρό είχε γίνει μία μεγάλη προεργασία και φαινόταν ότι ο κόσμος όλος μας συμπαραστεκόταν.
Είχαν γίνει περιοδείες με απόστρατους στρατηγούς, πτεράρχους και ναυάρχους και οφείλω να πω τα ονόματά τους γιατί πραγματικά πίστευαν σε αυτό που έκαναν.
Ήταν ο Κολώνης, τέως διοικητής της 115 Π.Μ. ο οποίος αποκάλυψε με κίνδυνο – του είχε ασκηθεί δίωξη γι’ αυτό – εγχειρίδιο απόρρητο του ΝΑΤΟ το οποίο πρέπει να υπάρχει κάπου στα αρχεία της εφημερίδας «Αγώνας της Κρήτης», το έχει δημοσιεύσει, που έδειχνε τι περιέχουν οι πύραυλοι τύπου Lance που εκτοξεύονται από το Πεδίο Βολής Κρήτης.
Όπως χαρακτηριστικά έλεγε στα χωριά και ο κόσμος τον άκουγε με τεράστιο ενδιαφέρον «10 γραμμάρια υδροζίνης στο υδραγωγείο Χανίων αρκούνε για να δηλητηριαστεί όλη η πόλη και τα περίχωρα».
ΕΡ.: Υπάρχει κίνημα στις ΗΠΑ με βετεράνους που μηνύουν το αμερικάνικο κράτος και αξιώνουν μεγάλες αποζημιώσεις για τους συγκεκριμένους πυραύλους Lance τους οποίους ρίχνανε τόσα χρόνια κι εδώ στη θάλασσα της Κρήτης. Και ποιος τους έχει μαζέψει;
Αυτοί, θυμάμαι αξέχαστα, γιατί ενημερώναμε όλο τον χρόνο, το καύσιμο επαρκούσε για 150 έως 180 χιλιόμετρα. Τους εκρύγνανε σε μια περιοχή από 60 έως 80 χλμ βόρεια ή βορειοανατολικά ή βορειοδυτικά του Πεδίου Βολής.
Άρα το μισό καύσιμο είχε καεί, το άλλο μισό δεν είχε καεί και διαχεόταν στην ατμόσφαιρα. Και οι βόρειοι άνεμοι και οι άλλοι άνεμοι το φέρνανε στους νομούς Χανίων και Ρεθύμνης. Γι’ αυτό και μετά τα δημοσιεύματα που έγιναν, ορμήσανε και πνίξανε τη φωνή των ερευνητών.
Τόσους θυροειδης και λευχαιμίες στα Χανιά και ορισμένες μορφές καρκίνου οφείλονται σε ακτινοβολίες και τοξικά. Είναι φως φανάρι.
ΕΡ.: Ποιοι άλλοι απόστρατοι ήταν μαζί σας;
Ήταν ο αρχιπλοίαρχος ο απόστρατος ο Ναξάκης. Δημοκράτης και πατριώτης. Αυτός είχε επιβάλλει στον Ναύσταθμο ελευθερία να διαβάζονται όλες οι εφημερίδες. Σήμερα μοιάζει κάπως δεδομένο, όμως εκείνη την εποχή δεν ήταν. Σε πολλά θύμιζε ακόμα χούντα. Κι όμως ο άνθρωπος ήταν βαθιά δημοκράτης, ανήκε στο χώρο του ΠΑΣΟΚ, όμως στο ΠΑΣΟΚ της 3ης του Σεπτέμβρη.
Ήταν επίσης ο Κριτσωτάκης από το Ηράκλειο, σμήναρχος εν αποστρατεία, και άλλοι που μας βοηθήσανε πάρα πολλοί. Και ξέρεις, αυτό βοήθησε πολύ στο να πείθουμε τον κόσμο.
Έλεγαν οι πολίτες, εδώ είναι σοβαρά τα πράγματα, είναι μαζί τους και οι στρατιωτικοί που επαληθεύουν τα λεγόμενά τους. Λέγαμε ότι είναι εξάρτηση, ότι είναι εθνική υποτέλεια, ότι είναι εθνική κατοχή. Δεν είναι;
Όταν τα ΜΑΤ ήρθαν στην Κρήτη, βαρούσαν στο ψαχνό
ΕΡ.: Είχε γίνει λοιπόν μία τρομερή προεργασία για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα.
Είχε γίνει έντονη προεργασία γι’ αυτό και απογοητευτήκαμε πάρα πολύ το πρωί της ημέρας που έγιναν τα γεγονότα, όταν είδαμε μόλις 300 άτομα.
Πιστεύαμε ότι πιθανότατα θα ερχόταν κι άλλοι όταν κλείνανε τα μαγαζιά. Αλλά όχι, ήμασταν το πρωί μόλις μια τριακοσαριά άτομα έξω από τη νομαρχία και επειδή μας είδαν λίγους και προφανώς επειδή έπαιρναν εντολές από κάποια στελέχη του Μητσοτάκη είπαν να ξεμπερδεύουν μαζί μας και έβγαλαν τα ΜΑΤ. Εκεί ήταν και ο μετέπειτα βουλευτής και διευθυντής του Κήρυκα κ. Νικηφοράκης. Υπάρχουν ένα σωρό φωτογραφίες που τον δείχνουνε πάνω στα παράθυρα της νομαρχίας πλάι στον νομάρχη.
Στην πραγματικότητα ο νομάρχης δεν ήταν παρά ένα ανδρείκελο ο οποίος στην αρχή των επεισοδίων δήλωσε ότι παραιτείται και μετά τον πίεσε ο μηχανισμός Μητσοτάκη να ανακαλέσει την παραίτησή του.
Έτσι λοιπόν είχαν την φαεινή ιδέα ενώ ήταν κλειστές οι σιδερένιες, αμπαρωμένες οι πόρτες της νομαρχίας και δε μπορούσαμε να μπούμε μέσα και στεκόμασταν στην πόρτα και λέγαμε ανοίξτε μας να σας επιδόσουμε ψήφισμα, αυτοί αντί να κάνουν αυτό που έκανε ο Κλάδος που ήταν νομάρχης στο Ρέθυμνο που είπε στους διαδηλωτές «ελάτε», τους κέρασε και έναν καφέ και σηκωθήκανε και φύγανε, αντί λοιπόν να κάνει ήρεμα και ωραία και διπλωματικά και έξυπνα αυτή την κίνηση, έβγαλε τα ΜΑΤ από μέσα και άρχισαν να βαράνε τυφλά και στο ψαχνό!
Δεν ξανάδα στη ζωή μου τόση απρόκλητη βία.
ΕΡ.: Τα ΜΑΤ είχαν ξανάρθει έως τότε στην Κρήτη;
ΜΑΤ δε θυμάμαι σε καμία διαδήλωση. Ήταν μέσα στη νομαρχία, μία διμοιρία που είχαν φέρει από Αθήνα. Και είχαν και τοπική αστυνομική δύναμη. Λοιπόν, τα ΜΑΤ βγήκανε και αρχίσανε εν ψυχρώ και κτυπούσανε. Οι ντόπιοι αστυνομικοί δεν κτυπήσανε ούτε ένα πολίτη και το τονίζω αυτό, γιατί ήταν προς τιμήν τους. Άλλωστε όλοι γνωριζόμαστε σε αυτό τον τόπο.
Τα ΜΑΤ όμως κτυπούσανε εν ψυχρώ. Έπεσαν δακρυγόνα, οπότε παίρνουμε το αυτοκίνητο του Μελισσοκομικού Συνεταιρισμού του Μανούσου Σπυριδάκη. Βρωμούσε δακρυγόνα το αυτοκίνητο. Ήταν η Αλέκα Μαρκογιαννάκη που ήταν πρώην νομάρχης του ΠΑΣΟΚ και ήρθε να μου πει κάτι στο αυτοκίνητο που είχε τη μεγαφωνική και έρχεται ένα βλήμα από εκτοξευτήρα δακρυγόνου και αν την έβρισκε στο κεφάλι θα την σκότωνε. Ράγισε το τζάμι του αυτοκινήτου και στη συνέχεια έπεσε στη γη.
Έτρεχα και τριγυρίζαμε όλα τα Χανιά για να ξεσηκωθεί ο κόσμος. Το έναυσμα είχε δώσει υτή η απρόκλητη επίθεση. Αυτή έβγαλε στους δρόμους χιλιάδες ανθρώπων. Ταυτόχρονα μεταδιδόταν από τον σταθμό – έπαιξε πολύτιμο ρόλο και ο σταθμός ΚΡΗΤΗ FM 1015 – μηνύματα που καλούσαν τον κόσμο να συμπαρασταθεί.
Και ήρθε χιλιάδες κόσμος. Οι αρχές και η κυβέρνηση ήταν σε απόγνωση. Δεν περιμέναμε αυτό τον λαϊκό ξεσηκωμό. Δεν περιμένανε έναν λαό οργισμένο και αποφασισμένο στους δρόμους. Στείλανε με πτήσεις από Αθήνα πολλές διμοιρίες των ΜΑΤ. Οι ντόπιοι αστυνομικοί δε βαρούσαν. Αρχίσανε οδομαχίες, συμπλοκές. Κάναμε πολύ μεγάλη προσπάθεια να μην υπάρξουν αντίποινα ένοπλα.
Τα ΜΑΤ πυροβολούσαν με αληθινές σφαίρες
ΕΡ.: Είχαν κατέβει με όπλα από χωριά;
Υπήρχαν άτομα από χωριά και έλεγαν «θα τους πιούμε το αίμα, ήρθε το τέλος τους». Κρατούσανε όπλα. Είναι καιρός πια να τα πούμε αυτά, υπήρχε και άτομο που είχε μέχρι και οπλοπολυβόλο και πέσαμε πάνω του λιτοί και δεμένοι και λέμε όχι προς θεού, τι κάνεις εδώ, θα γίνει σφαγή και θα είναι ανεξέλεγκτες οι εξελίξεις. Φωνάζαμε, «συγκρατηθείτε αδέλφια! Η απάντηση θα είναι μαζικές διαδηλώσεις!». Παρόλ’ αυτά πέσανε κάποιοι πυροβολισμοί στο ψαχνό από τα ΜΑΤ. Στο μπαλκόνι ενός Αποστολάκη του οποίου ο πατέρας ήταν παλιά στη δεξιά εθνική αντίσταση, στο δικαστήριο είπε ότι «αν δεν είχα διακόψει από χρόνια κάθε σχέση με τα όπλα, θα πυροβολούσα τα ΜΑΤ μέχρι να πέσουνε». Είχε πει στο δικαστήριο, «στο μπαλκόνι ήμασταν, τους έλεγα τι κάνετε εκεί πέρα, μου απηύθυνε κάποια χυδαία ύβρη κάποιος των ΜΑΤ και έπεσαν τρεις πυροβολισμοί. Ο ένας βρήκε τον γιο μου στο χέρι».
ΕΡ.: Με πλαστικές ή κανονικές σφαίρες;
Με κανονικές σφαίρες από 32άρι περίστροφο της αστυνομίας. Αυτά όλα στη δικογραφία μετά εξαφανιστήκανε. Παρ’ όλο που υπήρξε μήνυση, εξαφανιστήκανε.
«Αποτρέψαμε ένοπλη αντιπαράθεση»
ΕΡ.: Τα επεισόδια είχαν ξεκινήσει περίπου το μεσημέρι;
Ξεκινήσανε γύρω στις 10 το πρωί. Ως το μεσημέρι γινόταν επεισόδια με χιλιάδες διαδηλωτές. Τα ΜΑΤ είχαν κλειστεί μέσα. Πήγαν να κτυπήσουν τον κόσμο αλλά ήταν τόσοι πολλοί οι πολίτες και σε τέτοια διέγερση όπου οπισθοχωρούσαν αλλά μόνο προς στιγμήν και μετά ξανά στην αντεπίθεση. Θυμάμαι, καίγαμε λάστιχα, όχι επειδή ήμασταν πυρομανείς αλλά για να αντιμετωπίσουμε τον καπνό από τα δακρυγόνα. Είχαν λιποθυμήσει πάρα πολλοί, δεκάδες σε ένα σύντομο χρονικό διάστημα βρέθηκαν στο νοσοκομείο. Πηγαινοερχόμουνα συνέχεια να δω πως είναι η υγεία τους. Υπήρχε κάποια στιγμή και η φήμη ότι είχαμε μία νεκρή γυναίκα. Ευτυχώς, ενώ είχε λιποθυμήσει και δυσκολεύτηκαν να την επαναφέρουν τελικώς επανήλθε.
Υπήρξαν και τραυματίες αστυνομικοί από αεροβόλα, ίσως και από κανένα κυνηγετικό. Υπήρχαν δύο τρεις τραυματίες.
Αποτρέψαμε ένοπλη αντιπαράθεση, αυτό είναι η αλήθεια. Και μόνο λίγα άτομα, εμείς, κάποιο λίγοι το ξέρουμε. Το ξέρει πάρα πολύ καλά ο Γιάννης ο Ντερμανάκης, ο Μανώλης ο Χαριτάκης, ο Μανούσος ο Σπυριδάκης, εγώ και ο Σπύρος ο Ανδρουλάκης. Ξέρουμε πάρα πολύ καλά συγκεκριμένες περιπτώσεις και πώς τις αποτρέψαμε.
Πώς…; Με τεράστια προσπάθεια, αγωνιούσαμε πάρα πολύ για τις ευθύνες που αναλογούσανε στο κίνημα. Τι θα γινότανε. Γιατί άλλο ήταν αν υπήρχε μία εξέγερση πανελλαδική και άλλο να βλέπεις ότι γίνεται σε ένα νομό μόνο. Θα χυθεί αίμα και θα πάει άδικα.
Και το λέω αυτό, και το δηλώνω ανοικτά, ως ένας άνθρωπος που δεν είμαι καθόλου πασιφιστής. Πιστεύω ότι στη βία, βία πρέπει να αντιτάξεις. Αλλά αποτελεσματική που να φέρει ένα αποτέλεσμα και όχι βία όπου θα χυθεί άδικα αίμα και θα δημιουργήσει χειρότερες καταστάσεις.
Δεν πιστεύω στην ατομική βία, πιστεύω στη βία μίας εξέγερσης γενικευμένης σε όλη την κοινωνία. Τέτοιες συνθήκες δεν υπήρχαν τότε και ήταν χαμένη υπόθεση αν γινόταν κάτι. Αυτό ήταν.
Έτσι λοιπόν καλούμε σε διαδήλωση, το βράδυ πια. Είχαν προηγηθεί όλα αυτά που περιγράψαμε. Τα ΜΑΤ είχαν κλειστεί μέσα στη νομαρχία, είχε προηγηθεί και η φωτιά στην αίθουσα του Πρωτοδικείου.
Η πυρκαγιά στο Πρωτοδικείο
ΕΡ.: Αυτή η φωτιά πως είχε ξεκινήσει;
Αυτή η φωτιά με όλες τις μαρτυρίες που είχαμε και από αστυνομικούς από τα Χανιά – που για ευνόητους λόγους δε θέλησαν να καταθέσουν ως μάρτυρες – ακόμα και από απόστρατους που ήταν αυτόπτες μάρτυρες μέσα στο Πρωτοδικείο – ξεκίνησε από τα ΜΑΤ.
Ναι, είναι γεγονός, υπήρχαν άτομα και από έξω που πετούσαν καμμένα λάστιχα αλλά ήταν φραγμένα τα παράθυρα, δε μπορούσαν να μπούνε μέσα. Κάποια άτομα εξοργισμένα κάνανε πως θα πετάξουνε κάποια κομμάτια, αλλά πώς να μπούνε αυτά μέσα;
Εξάλλου τους φωνάζαμε κι εμείς, ερχόταν και η πυροσβεστική γιατί υπήρχαν τα λάστιχα. Και ξαφνικά βλέπουμε από μέσα φωτιές, καπνούς.
Εκ των υστέρων μάθαμε – γιατί στην αρχή αμφέβαλλα κι εγώ αφού σκέφτηκα μήπως κάποιος ανεγκέφαλος πέταξε κάτι – στη συνέχεια βεβαιωθήκαμε απόλυτα ότι η φωτιά προερχόταν από τα ΜΑΤ. Αποδείχτηκε και στο δικαστήριο εξάλλου με αδιάσειστα στοιχεία.
Η δεξαμενή πετρελαίου δεν αρπάζει ούτε με αποτσίγαρο, ούτε με ένα στουπί. Χρειάζεται μεγάλη θερμοκρασία το πετρέλαιο για να αρπάξει. Υπήρχαν αυτόπτες μάρτυρες που είδαν κάποιους αστυνομικούς των ΜΑΤ – οι οποίοι προφανώς λειτουργούσαν ως κράτος εν κράτει, κάποια παρακρατική ομάδα ίσως – δε θα ήταν η πρώτη φορά που συμβαίνουν τέτοια πράγματα.
Δε θέλω να τους εξομοιώσω όλους, ακόμα και αυτούς που υπηρετούνε στα ΜΑΤ που εγώ τους φώναζα μισθοφόρους και γεννίτσαρους. Κάποιοι απ’ αυτούς πρέπει να έχουν κρίσεις συνείδησης. Αλλά υπάρχουν κάποιοι εκεί μέσα τόσο πορωμένοι που δε μετανιώνουν όποιο ρόλο και να παίξουν. Και αυτοί ανήκουν σε συγκεκριμένες ομάδες που πράττουν προβοκατόρικα, που δημιουργούν επεισόδια τέτοια που έχει περιγράψει ο τύπος εκατοντάδες φορές. Έτσι ήταν και η φωτιά στη νομαρχία. Απ’ αυτούς ξεκίνησε.
Και επιπλέον ο Ντερμανάκης απέδειξε ότι υπήρχε δόλος. Ένας αστυνομικός ο οποίος είχε στενότατο συγγενή για υπόθεση ναρκωτικών είχε κάθε λόγο για να καούν οι φάκελοι στο πρωτοδικείο, που ήταν για τέτοιες υποθέσεις. Βρωμούσε πολύ το πράγμα για προβοκάτσια ενώ ταυτόχρονα κάποιοι ήθελαν να εκμεταλλευτούν το γεγονός για να χαθούν στοιχεία που έκαιγαν κάποιους. Κάποιους απ’ αυτούς που ήταν στον σκληρό πυρήνα της εξουσίας.
ΕΡ: Πως εξελίχθηκε η νύχτα των γεγονότων;
Τα ΜΑΤ ήταν αμπαρωμένα μέσα στη νομαρχία, και τη νύχτα οι διαδηλωτές ήταν αδιαμφισβήτητα οι κυρίαρχοι στα Χανιά. Εμείς συνεδριάσαμε αργά το απόγευμα σε μία θυελλώδη αλλά συνάμα και μεγαλειώδη συνεδρίαση της Επιτροπής. Συμμετείχαν εκατοντάδες, θυμάμαι. Κάποιοι φοβήθηκαν ότι αν γίνει διαδήλωση θα χυθεί αίμα κι αν κτυπήσουν τα ΜΑΤ, θα υπάρξουν ένοπλα αντίποινα.
Δικαιολογώ εν μέρει τους φόβους τους. Δε θέλω να πω ονόματα γιατί δε μπορώ να τους καταλογήσω δόλο. Δικαίωμά τους να έχουν αυτή την άποψη. Τελικά με συντριπτική πλειοψηφία και με απαίτηση του κόσμου αποφασίστηκε να γίνει διαδήλωση. Το λέγαμε από τα μεγάφωνα, το έλεγε ο ραδιοφωνικός σταθμός ΚΡΗΤΗ FM 1015.
Η μεγαλύτερη συγκέντρωση στην πρόσφατη ιστορία των Χανίων
Την άλλη μέρα, δεν πίστευα στα μάτια μου. Ο κόσμος ήταν μία απέραντη λαοθάλασσα που δεν είχε ξαναυπάρξει ούτε σε καμιά προεκλογική συγκέντρωση του μεγαλύτερου κόμματος. Από παιδάκι μέχρι τώρα, ποτέ δεν ξαναείδα μεγαλύτερη συμμετοχή κόσμου.
Μικρά παιδιά δεν υπήρχαν, ούτε άτομα που μπορείς να πεις, θα φοβηθούνε και θα φύγουνε. Ήτανε όλοι άτομα αποφασισμένα.
Και όντως υπήρχαν – τόσα χρόνια πια πέρασαν μπορώ να το πω – υπήρχαν περισσότεροι ένοπλοι. Ένοπλοι. Με οπλοπολυβόλα.
Αν τολμούσαν να επιτεθούν θα πάθαιναν μια πανωλεθρία μεν εκείνοι, αλλά θα γινόταν και μια άγρια σφαγή και μια άγρια καταστολή πανελλαδικά του κινήματος. Ένα πισωγύρισμα – εκτιμώ – άνευ προηγουμένου. Πάντα οι αντιστάσεις οι λαϊκές αφήνουν παρακαταθήκες αλλά κανείς δε θέλει την αιματοχυσία.
Προειδοποιούσαμε συνεχώς από τα μεγάφωνα τα ΜΑΤ να μην εμφανιστούν. Αν εμφανιστούνε δε φέρουμε καμία ευθύνη ως συντονιστική επιτροπή. Λέγαμε ότι δε μπορούμε να ελέγξουμε το θυμό του κόσμου. Και ήταν αλήθεια αυτό. Άλλωστε, στο νοσοκομείο ήταν ήδη δεκάδες τραυματίες, μην πω εκατοντάδες, με λιποθυμίες, με τραύματα. Με τραύματα κι από σφαίρες και προπαντώς είχε τροθεί στο έπακρο το κρητικό φιλότιμο, η αξιοπρέπεια αυτού του τόπου. Είχαν πυροδοτήσει ένα ηφαίστειο.
Ήταν ως το μη παρέκει πια. Και με τόσο κόσμο η ψυχολογία της μάζας οδηγεί στο ανεξέλεγκτο. Ότι και να θέλεις, ότι και να πεις ο κόσμος είναι ανεξέλεγκτος. Λειτουργεί ως μάζα. Καλώς ή κακώς.
Ήμουνα με άλλο ένα συναγωνιστή, σε μία κλούβα. Μία άσπρη κλούβα η οποία είχε μία μεγαφωνική με 4 μεγάφωνα προς όλες τις κατευθύνσεις και λέγαμε συνθήματα, καταγγέλαμε την κυβέρνηση.
Φώναζα: «Έλα Μητσοτάκη ανάξιε, τέκνο αυτής της γης, να δεις πόσος κόσμος είναι που έλεγες ότι λίγοι εκατοντάδες είμαστε. Έλα να δεις πως επιδοκιμάζουν τη στάση σου και τα μισθοφόρα ανδρείκελα που έφερες να μας πείσουν». Και βεβαίως λέγαμε πολλά συνθήματα ενάντια στο καθεστώς των βάσεων και της εξάρτησης.
«…χαλάλι όσος χρόνος και αν χάθηκε, για εκείνη την ημέρα και μόνο όλα άξιζαν»
ΕΡ.: Η πορεία έγινε στο κέντρο της πόλης;
Ναι, η διαδήλωση ξεκίνησε από την Νομαρχία – ήταν μία λαοθάλασσα, δε βλέπαμε αρχή ή τέλος – και στεκόμουνα – θυμάμαι αξέχαστα ακόμα και σήμερα – και έβλεπα: πέρασε από την Ηρώων Πολυτεχνείου και έστριψε από Βίλα Κούνδουρου προς το γήπεδο έως τα Χανιά, Πλατεία Αγοράς. Όταν στρίβαμε στη Βίλα Κούνδουρου, σηκώνομαι όρθιος και κοιτάζω τον κόσμο. Και ήταν και στους δύο δρόμους της Ηρώων Πολυτεχνείου! Και η ουρά του κόσμου ήταν ακόμα στη νομαρχία. Μπορείς να το αντιληφθείς αυτό; Ήταν μία απέραντη λαοθάλασσα! Σίγουρα ήταν παραπάνω από 15.000 κόσμος. Ίσως και 20.000!
Ένιωσα τέτοιο ενθουσιασμό. Ήταν η μεγαλύτερη ικανοποίησή που έχω πάρει από τη συμμετοχή μου στο κίνημα. Δεκαετίες ήμουνα ενεργός, ένιωσα πάρα πολλές απογοητεύσεις, βρέθηκα σε τόσες συγκρούσεις, ανιαρές διαδικασίες, σκιαμαχίες περί όνου σκιάς, διαφωνίες μεταξύ συναγωνιστών, πικρίες. Υπήρχαν πάντα κάποιες καλές στιγμές του κινήματος αλλά αυτό θα μου μείνει αξέχαστο. Και αυτό που λέω συχνά είναι, χαλάλι όσες πικρίες και αν υπήρξαν από τη συμμετοχή στο κίνημα, χαλάλι όσος χρόνος και αν χάθηκε, για εκείνη την ημέρα και μόνο όλα άξιζαν. Για την ικανοποίηση εκείνης της ημέρας.
Και όχι μόνο για εμένα. Για όλους όσους συμμετείχαν. Ήταν πραγματικά μια μυσταγωγία αυτό το πράγμα. Ήταν ένα μυστήριο. Με την έννοια των αρχαίων μυστηρίων. Έτσι λειτουργούσε ψυχολογικά μέσα μας. Νοιώθαμε ένα δέος.
ΕΡ.: Έχει σημασία νομίζω ότι αυτό δεν έγινε μετά από κάλεσμα κομμάτων, έγινε μέσα από μία διαδικασία αμεσοδημοκρατική.
Κανένα απολύτως κόμμα ούτε καν δήλωσε ότι συμμετέχει. Ούτε είχε αξία. Εκείνες τις στιγμές, κανένας δεν άκουγε, δεν πειθαρχούσε σε κανένα κόμμα. Άκουσε τη φωνή της καρδιάς του, του φιλότιμού του, τη φωνή της λογικής και του συναισθήματος.
Και είναι αξιοσημείωτο ότι ενώ αρχικά είχαν έρθει μόλις μερικές εκατοντάδες άτομα γιατί έβλεπαν ότι δε θα γίνει τίποτα, ότι θα γίνει απλά κάτι το συμβολικό στη Νομαρχία και θα περάσει η νέα Συμφωνία για τις Βάσεις, και όλοι υπολογίζαμε ότι άντε να ήμασταν και χίλια άτομα μέχρι το απόγευμα, όλα άλλαξαν από τη μία στιγμή στην άλλη. Μας χτύπησαν, κι αυτό, αντί να φοβίσει τον κόσμο και να τον στείλει σπίτι του, λειτούργησε αντίστροφα. Εξόργισε τον κόσμο κι έγινε η μεγαλύτερη διαδήλωση, μια εξέγερση στην πραγματικότητα.
«Ο σπόρος που έχει σπαρεί, αργά ή γρήγορα καρπίζει»
ΕΡ.: Υπήρχε βεβαίως από πίσω και μία τρομερή προετοιμασία που όλοι ξεχνούνε να την αναφέρουνε. Είχατε πάει στα χωριά αλλά και στις συνοικίες της πόλης, τους είχατε ενημερώσει, γνώριζαν και είχαν πειστεί, ήταν έτοιμοι και όταν τα ΜΑΤ κτύπησαν κατέβηκαν να συμπαρασταθούν.
Ακριβώς, έχεις απόλυτο δίκιο. Όλος ο σπόρος που σπάρθηκε τον προηγούμενο καιρό, μπορεί να μην εκάρπησε τη στιγμή που νομίζαμε ότι θα καρπήσει. Κάρπησε όταν οι συνθήκες υπήρξαν. Και αυτό είναι ένα αισιόδοξο μήνυμα. Και για το σήμερα. Πολλές φορές απογοητευόμαστε – κι εγώ απογοητεύομαι πολύ και λέω πικρά λόγια και τα μετανιώνω μετά – για το κίνημα, για την κατάστασή μας, για τη νεολαία που δε βράζει το αίμα στις φλέβες της. Είναι άδικο αυτό όμως.
Ο σπόρος που έχει σπαρεί, η αδικία που ρίχνει τον σπόρο της εξέγερσης, αργά ή γρήγορα καρπίζει.
Δεν καρπίζει όποτε το θέλουμε εμείς. Πολύ θα θέλαμε να υπάρξουν τα αποτελέσματα τότε που επιθυμούμε, τότε που μας φαίνεται ή είναι πραγματικά αναγκαίο. Δε γίνεται όμως τότε, γίνεται σε απρόβλεπτες στιγμές και τότε αξίζει πραγματικά να υπάρχουν εκείνες οι συλλογικότητες και οι συνειδητότητες που δε θα αφήσουν να εκφυλιστεί αυτό το πράγμα.
Εκεί είναι το πρόβλημα: να μην επιτρέψεις να εκφυλιστεί.
Γιατί το σύστημα έχει μελετήσει τις κινήσεις του, είναι χιλιάδες χρόνια εξουσίας και η εξουσία όσο και να αλλάζει μορφές μεταδίδει τις γνώσεις από γενιά σε γενιά, κάνει επιστημονική δουλειά και δε μπορούμε εμείς έτσι απλά με μία αυθόρμητη εξέγερση να την καταρρίψουμε. Ωραίος ο αυθορμητισμός, αλίμονο αν δεν υπάρχει – αλλά αλίμονο αν δεν έχουμε και τη συνειδητότητα εκείνη τη στιγμή – που απρόβλεπτα χωρίς να το καταλάβουμε και εμείς καλά – καλά προκύπτει η λαϊκή ανάταση – ώστε να μην επιτρέψουμε να εκφυλιστεί.
Γιατί το σύστημα έχει τη δύναμη να αφομοιώνει, να εκφυλίζει, να εκτροχιάζει. Και το σύστημα γνωρίζει και τα λάθη τα δικά μας. Και αυτό δείχνουν όλες οι εξεγέρσεις των λαών.
Από το ’21 το δικό μας, πώς εκφυλίστηκε και τι είδους νεοελληνικό κράτος φτιάχθηκε μετά και για ποιους λόγους. Από τη γαλλική επανάσταση, την Οκτωβριανή, τη Μπολιβαριανή, το Πολυτεχνείο, τα πάντα. Όλες οι εξεγέρσεις θα πρέπει να λειτουργούν σε μία κατεύθυνση μεγαλύτερης συνειδητοποίησης, να υπάρχει προπαντώς μια μαγιά ανθρώπων, μια συλλογικότητα τέτοια που θα μπορέσει να εμπνεύσει το λαό για περαιτέρω βήματα στη σωστή κατεύθυνση και όχι να είναι μια εκτόνωση αυτό το πράγμα.
Το μήνυμα το μεγάλο των καιρών με αφορμή αυτή την επέτειο είναι ότι μπορούμε – εάν θέλουμε – να πετύχουμε την πιο πλατιά ενότητα διατηρώντας ο καθένας τις πιο ιδιαίτερες, τις πιο παράξενες για άλλους, τις οποιεσδήποτε απόψεις πολιτικές ή οραματικές.
Μπορούμε να ενωθούμε πάρα πολύ πλατιά πάνω σε συγκεκριμένα αιτήματα άμεσης δράσης, αρκεί να υπάρχει η καλή θέληση. Όχι να προσπαθεί να επιβάλλει ο ένας το ιδεολόγημά του στον άλλο ή την κοσμαντίληψή του.
Μπορούμε να πετύχουμε μια αλλαγή και μπορούμε εφόσον θα είναι κίνημα συλλογικοτήτων και όχι κίνημα κομματικών μηχανισμών ή δεν ξέρω τι άλλο ή προσωπικών φιλοδοξιών.
Μπορούμε να το κάνουμε.
Και να μην είμαστε ανυπόμονοι. Ο σπόρος που θα σπείρουμε αν μπορέσουμε να κατακτήσουμε μία τέτοια μορφής δράση σίγουρα θα καρπίσει. Σε στιγμές που δε θα το περιμένουμε και με πολύ θετικό τρόπο.
Τώρα, άμεσα, μπορούμε να ξαναδοκιμάσουμε. Είναι χρέος μας. Θα είμαστε ανάξιοι των καιρών αν δεν το κάνουμε.
Η δυνατότητα μίας διαπαραταξιακής παρέμβασης στην αυτοδιοίκηση που χάθηκε
Ας δημιουργήσουμε αρχικά ένα παλαϊκό κίνημα συμπαράστασης στη γενοκτονία της Γάζας. Αύριο κάτι άλλο. Να ενωνόμαστε με τέτοιες αφορμές. Και αν μάθουμε να ενωνόμαστε σε αυτά τα επιμέρους θα μπορέσουμε να ενωθούμε και στα μεγάλα.
Το όραμά μας ήταν – αλλά δε μπορέσαμε να το υλοποιήσουμε, και έχουμε τεράστιες ευθύνες πρώτος εγώ που μιλάω – ότι θα μπορούσε αυτό το πράγμα να μετεξελιχθεί και να αποτελέσει ένα πρόπλασμα για ενεργή καθημερινή παρέμβαση στην τοπική αυτοδιοίκηση. Δεν ξέρω αν θα κατεβαίναμε ως συνδυασμός ή αν θα ήμασταν μία κίνηση που θα δρούσε διαπαραταξιακά σε διάφορους συνδυασμούς και για διάφορα θέματα.
Δυστυχώς οι λογικές που επικρατήσανε από άτομα που ήταν εγκλωβισμένα σε κομματικούς μηχανισμούς δεν άφησαν να γίνει κάτι τέτοιο πραγματικότητα. Και σαν πολιτική οντότητα – εγώ προσωπικά τουλάχιστον είχα αυτή την δονκιχωτική φιλοδοξία, αυτό που έγινε εδώ, να κάνουμε συζητήσεις και στην Αθήνα και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας, για να δημιουργηθεί ένα πανελλαδικό κίνημα που δε θα έχει σκοπό να κατέβει σε εκλογές, αλλά θα προσπαθεί να συνενώνει άτομα από διάφορους πολιτικούς χώρους σε σαφείς στόχους δράσης. Που θα ενώνει τα ρεύματα που υπάρχουν σε πολιτικούς χώρους στην αναγκαία κατεύθυνση με σκοπό την απελευθέρωση της χώρας και της κοινωνίας μας. Θα μπορούσε να γίνει αλλά αποδείχτηκε ότι ήμασταν ανώριμοι.
Η ιστορική δίκη των 28
ΕΡ.: Έγινε μία μεγαλειώδη διαδήλωση από την οποία τι πιστεύετε ότι προέκυψε;
Οπωσδήποτε επέφερε μία μεγάλη φθορά στην κυβέρνηση. Απέδειξε ότι δεν ήταν λίγοι γραφικοί οι οποίοι ασχημονούσαν κατά την κυβέρνηση. Κάποιοι μάλιστα έφτασαν στο σημείο να πουν ότι πράκτορες του Καντάφι δημιούργησαν την αναστάτωση στις 23 του Ιούλη!
Όταν λοιπόν όλες οι αθηναϊκές εφημερίδες και όλα τα αθηναϊκά κανάλια αλλά και διεθνή μέσα ενημέρωσης – από Ελβετία θυμάμαι μας έπαιρναν τηλέφωνο, από Γερμανία, από Σουηδία, από ΗΠΑ – ενδιαφέρθηκαν για την υπόθεση του αντιβασικού αγώνα και μας ρωτούσαν τι είναι αυτό που έγινε στα Χανιά και έδειχναν εικόνες του συλλαλητηρίου – αυτό ήταν μία αποστωμοτική απάντηση προς όλους όσους δεν ήθελαν να το καταλάβουν: από τη μια πλευρά ήτανε όλος ο λαός κι από την άλλη η κυβερνητική πολιτική.
Στη συνέχεια, επειδή κόστισε πάρα πολύ στην κυβέρνησση έβγαλε όλο το μένος της πάνω μας. Έβαλε δικαστές και απηύθυναν κατηγορίες σε 40 άτομα, τελικά τα περιόρισαν σε 28. Η δίκη των 28 είναι ένα ξεχωριστό πολύ σημαντικό γεγονός.
Προσωπικά επειδή δεν είχαν στοιχεία για εμένα και ήταν τόσο τσαπατσούληδες που δεν είχαν ηχογραφήσει τι έλεγα στο αυτοκίνητο γιατί βάσει αυτών θα μου είχαν προσάψει ένα σωρό κατηγορίες, η μόνη κατηγορία που βρήκαν να μου προσάψουν ήταν ότι λίγο πριν αρχίσουν τα επεισόδια την πρώτη μέρα πήγα απέναντι σε μία καφετέρια και τους είπα «τι κάθεστε εδώ, η διαδήλωση είναι απέναντι». Και βάσει αυτό μου προσάψανε καμιά 20αριά κατηγορίες για στάση, υποκίνηση σε στάση, για ένοπλη αντιπαράθεση, για τραυματισμούς,για χίλια δυο πράγματα.
Είχα ήδη πρωτόδικα 1 χρόνο φυλακή με 3ετή αναστολή για περιύβριση ανεξάρτητης αρχής μετά τα επεισόδια. Μετά τα επεισόδια προφυλακίσανε αμέσως τον Τζιμαράκη, ένας οικοδόμος φτωχός, ανένταχτος, γιος αντιστασιακού και τον Βαρδή Τσουρή, από τον χώρο των αναρχικών αφού πιστεύανε ότι δε θα τον υποστηρίξει κανείς, ότι δεν έχει κανένα κόμμα από πίσω του. Βρήκανε εύκολα θύματα αυτούς τους δύο και τους προφυλακίσανε.
Και έγραψα ένα άρθρο υποστηρικτικό στον «Αγώνα της Κρήτης» που είχε περιστατικά αποφυλάκισης μεγαλεμπόρων ηρωίνης και άλλων από τις φυλακές και αναρωτιόμουν αν θα έπρεπε κάποιος να είναι σωματέμπορος ή μεγαλέμπορος ναρκωτικών για να έχει τέτοια μεταχείριση από τη δικαιοσύνη και όχι αντιστασιακός ή πολίτης που αγωνίζεται κατά των βάσεων και της υποτέλειας.
Κι αυτό θεωρήθηκε περιύβριση για την τυφλή δικαιοσύνη με βάση νόμου του Μεταξά που ίσχυε τότε – καταργήθηκε λίγα χρόνια αργότερα – ήταν ένας νόμος του 1938 για περιύβριση δικαστική αρχής.
Τελικά βρεθήκαμε 28 κατηγορούμενοι και ήταν ξεκάθαρο ότι εμένα με περιπλέξανε επειδή ξέρανε ότι είμαι ιδρυτικό μέλος κατά των βάσεων. Δεν είχαν στοιχείο ούτε καν ότι πέταξα κάποια πέτρα. Το ίδιο και τον Μανούσο Σπυριδάκη, και όλους.
Ξεκινούσαν από Χανιά λεωφορεία επί τρισήμιση μήνες για να στηρίξουν τους 28
ΕΡ.: Αυτή η δίκη των 28 είναι και αυτή ιστορική και από άποψη μεγέθους δικογραφίας και από άποψη αριθμού ατόμων που δικάζονται.
Μας δικάσανε και σε άλλη πόλη. Μας πήγανε στο Ρέθυμνο. Ο φόβος τους ήταν να μην υπάρξει ένα αντίστοιχο κίνημα στη δίκη μας. Βέβαια, με την καθυστέρηση που υπάρχει πάντα στα δικαστήρια – ευτυχώς για εμάς – είχε αλλάξει η κυβέρνηση και ήταν πια κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ. Όσο μεταλλαγμένο και αν ήταν το ΠΑΣΟΚ δε μπορούσε με τίποτα να διατάσσει τη δικαιοσύνη να μας κάνει δίωξη όπως τη διέτασσε η Ν.Δ. Και υπήρχε και η γενική κατακραυγή, υπήρχε και ένα άλλο κλίμα το οποίο οπωσδήποτε έπαιξε καταλυτικό ρόλο στην εξέλιξη της δίκης.
Παρόλο που ο εισαγγελέας ζητούσε την καταδίκη όλων και εμφανιζόταν Μητσοτακικότερος του Μητσοτάκη και ο Πρόεδρος του Δικαστηρίου και το υπόλοιπο Δικαστήριο ολόκληρο φάνηκαν τελείως διαφορετικοί, ήταν διαφορετικοί από εκείνους που είχαν διορίσει για να μας διώξουν.
Και η υπεράσπιση παλλαϊκή και από πολιτικά πρόσωπα πια – αφού είχε αναγνωριστεί το δίκαιο του αγώνα – και από βουλευτές Χανίων και Κρήτης αλλά προπαντώς η ενεργή συμμετοχή πολιτών διαφόρων πολιτικών πεποιθήσεων που έφευγαν από τα Χανιά με λεωφορεία κάθε μέρα και με καμιά 15αριά αυτοκίνητα και ερχόταν στο Ρέθυμνο. Κι όχι μία μέρα αλλά επί τρεισίμιση μήνες, γιατί τόσο κράτησε η δίκη, τότε, το 1993.
Και είναι πραγματικά ένα ιστορικό ορόσημο αλληλεγγύης του κινήματος πάρα πολύ συγκινητικό που ξαναφούντωσε και το αντιβασικό κίνημα και διαδηλώσεις γινόταν και η δίκη ήταν κάθε μέρα μία αντιβασική διαδήλωση στην πραγματικότητα. Ήταν κάτι πολύ συγκινητικό και πάρα πολύ σημαντικό αυτό που έγινε.
Τελικά ουσιαστικά αθωωθήκαμε όλοι. Κάτι μικροκατηγορίες έμειναν για δύο τρεις, δίχως φυλάκιση και έτσι τελείωσε. Η Επιτροπή εξακολούθησε και στον πόλεμο στο Ιράκ, και στον βομβαρδισμό της Γιουγκοσλαβίας, και στη Λιβύη και σε ένα σωρό άλλο ζητήματα. Έκανε και άλλες διαδηλώσεις με χιλιάδες κόσμο.
Ο απόηχος του κινήματος
ΕΡ.: Το θέμα της εξάρτησης άπτεται του ζητήματος της εθνικής ανεξαρτησίας. Από τη στιγμή όμως που αυτό έχει γίνει συνείδηση μίας μερίδας πολιτών των Χανίων, της Κρήτης αλλά όχι της υπόλοιπης Ελλάδας, υπήρχε ο κίνδυνος αιματοκυλίσματος. Εφόσον δε μπορούσε να υπάρχει μία τέτοια εξέλιξη, το κίνημα έφτασε σε ένα σημείο καμπής, από το οποίο ούτε μπροστά μπορούσε να προχωρήσει, ούτε πίσω να επιστρέψει. Κι οπότε μετά αυτό το σημείο καμπής υπήρχε λογικά μία πορεία φθοράς. Διαφωνείτε με αυτή την ερμηνεία των γεγονότων;
Απλά οι δίκες το έθρεψαν για ένα μεγάλο διάστημα. Υπήρχε πια ο λόγος ανθρωπιστικής συμπαράστασης και γι’ αυτό κράτησε ακόμα μέχρι το 1993 και ο απόηχός του μέχρι το 1995. Ναι, μετά υπήρξε η φθορά εφόσον δε μπόρεσε να μετεξελιχθεί σε κάτι πλατύτερο.
ΕΡ.: Αλλά μετεξελίχθηκε, δεν άφησε έναν σπόρο; Τι παρακαταθήκες άφησε αυτό το κίνημα;
Το μεγάλο πρόβλημα είναι πως υπάρχει ο σωβινισμός των ιδεολογικών χώρων. Και υπάρχει ένας έντονος σωβινισμός σε όλους τους χώρους: πολιτικός – ιδεολογικός σωβινισμός. Εγώ είμαι ο αλάθητος, λένε όλοι, και όποιος έχει κάπως διαφορετική γραμμή από εμένα θα του την επιβάλλω μιλώντας ακατάσχετα μέχρι – υποτίθεται – να τον πείσω, ή να σηκωθεί να φύγει. Δε μπορούμε να συνεργαστούμε ή αν συνεργαστούμε θα συνεργαστούμε προσπαθώντας να περάσει το δικό μας. Ε, αυτό το πράγμα αν δεν ξεπεραστεί, κίνημα δεν φτιάχνεται.
Ο κόσμος δεν έρχεται άμα δε δει ότι πραγματικά ανθίζουν όλα τα λουλούδια. Είτε μας αρέσουν, είτε δε μας αρέσουν όλοι έχουν θέση μέσα στο κίνημα, εκτός Χρυσής Αυγής και ανθρώπων που έχουν μισαλλόδοξες, απάνθρωπες απόψεις. Όλοι οι άλλοι όσο και να μη μας αρέσουν οι θέσεις τους, εάν συγκλίνουμε ότι πρέπει να κινηθούμε γι’ αυτό το πράγμα τότε ότι θεό και αν πιστεύουμε πρέπει να είμαστε ενωμένοι, να συμπράττουμε.
Από σοφούς έχουμε χορτάσει.
Υπάρχουνε αλάνθαστοι και καθοδηγητές και επίδοξοι καπετάνιοι παντού. Για να φτιαχθεί η στρατιά της κοινωνικής αλλαγής χρειάζεται ο άλλος νακαταλαβαίνει ότι υπάρχει καλή θέληση, σύμπνοια, να βρίσκει μια μεγάλη οικογένεια στο κίνημα. Δε μπορούμε να λέμε ότι όραμά μας είναι μία κοινωνία που θα είναι αδελφός ο ένας με τον άλλο και μετά να κάνουμε το αντίστροφο. Πώς θα είναι αδελφός; Θα είναι αδελφός μόνο αν συμφωνεί μ’ εμένα; Ποτέ δε θα είναι.
Η συνέντευξη αυτή δόθηκε τον Ιούλη του 2015