Όταν είδα πως βγήκε καινούργιο βιβλίο του Μπιουνγκ-Τσουλ Χαν, ήξερα ότι είναι θέμα χρόνου να το πάρω. Έχω διαβάσει την Ψυχοπολιτικη του, την Κοινωνία της Κόπωσης, και το βιβλίο του για την εξουσία, οπότε γνώριζα τι να περιμένω. Περίπου δηλαδή.

Γιατί ο Χαν έθιξε ένα θέμα που πιστεύω πως βρίσκεται στα χείλη και στις σκέψεις πολλών ανθρώπων αλλά δεν λαμβάνει ούτε την υπόσταση ούτε τις διαστάσεις που θα έπρεπε: το γεγονός πως η αφήγηση ως έννοια βρίσκεται σε κρίση. Ας το δούμε λίγο ακολουθώντας και τη σκέψη του συγγραφέα.

Η σημερινή εποχή χαρακτηρίζεται από πολλές ιστορίες, αλλά όχι αφηγήματα. Ο καθένας θέλει να μιλήσει για τον εαυτό του, να προβάλλει την εικόνα του (είτε στο ψηφιακό κόσμο, είτε στο πραγματικό), να μιλήσει με στεγνά δεδομένα, να φτάσει κατευθείαν στο ψητό, γιατί η οικονομία του χρόνου και της προσοχής είναι αμείλικτη. Αν δεν μπορείς να δείξεις κάτι καινούργιο σε συνεχή ροή για να κρατήσεις το ενδιαφέρον του άλλου τότε σε καταπίνει η ίδια η άμμος του χρόνου. Αυτομάτως, εκλείπουν οι διανοητικές ανάσες, οι παύσεις που θα σου επιτρέψουν να συλλογιστείς και να επεξεργαστείς καλύτερα το κόσμο. Ο μεγαλύτερος χαμένος αυτής της συνθήκης; Η ίδια αφήγηση ως συνεκτικός ιστός των ανθρωπινων κοινωνιών και ως εργαλείο για να κάνουμε τον κόσμο καλύτερο.

Ο Χαν παίρνει αυτό το νήμα και ξεδιπλώνει τη σημασία της αφήγησης για τον άνθρωπο. Η αφήγηση είναι πολύπλευρη. Εμπεριέχει σύγκρουση, εμπειρία, παράδοση, μια νοητή γραμμή μεταξύ παρελθόντος και παρόντος που μπορεί να επεκταθεί στο μέλλον. Η αφήγηση βασίζεται στην ανθρώπινη μνήμη η οποία δρα επιλεκτικά σε αντίθεση με τον ψηφιακό μας χαρακτήρα που καταγράφει κάθε πτυχή της ύπαρξής μας, μέχρι και το φαγητό που φάγαμε σήμερα η τον καφέ που ήπιαμε το πρωί. Για τον Χαν είναι πρακτικά αδύνατον να αφηγηθούμε τον εαυτό μας, όταν κάθε ικμάδα της ύπαρξής μας καταγράφεται και ποσοτικοποιειται. Τα δεδομένα δείχνουν τον απογυμνωμένο μας εαυτό, έναν εαυτό έξω από την αφήγηση, ένα άνοστο και άχρωμο άτομο που καταδικάζεται στην ανυπαρξία γιατί δεν έχει μέλλον.

Εδώ έρχεται πάλι ο Χαν στη σημασία της αφήγησης για την κοινότητα και την ίδια την κοινωνία. Η δύναμη της εδρεύει στις κοινές εμπειρίες, αλλά και στη προσωπική συμβολή σε ένα συλλογικό φαντασιακό, σε έναν κόσμο με πραγματική υπόσταση. Μπορούμε να πάρουμε για παράδειγμα τις παλιές γειτονιές και το πώς τα αφηγήματα των κατοίκων της προσέδιδαν σε αυτήν χαρακτήρα. Έτσι φτιάχνονται οι συλλογικότητες.

Νομίζω πως καταλαβαίνει κανείς που το πάω, αλλά το κάνει πρώτος ο Χαν προς το τέλος του βιβλίου του. Η αφήγηση είναι σημαντική για την πολιτική αυτή καθεαυτή για αυτό και αποτέλεσε ένα σημαντικό θύμα του νεοφιλελευθερισμού: η έμφαση στην ατομικότητα αδρανοποιεί και εν τέλει μαραζώνει τους κοινωνικούς δεσμούς που είναι απαραίτητοι για την άσκηση πολιτικής. Το λέει καλύτερα ο ίδιος:

“η κοινωνία της ύστερης νεωτερικότητας η οποία δεν διαθέτει μια επαρκή δεξαμενή κοινοτικού αφηγήματος είναι ασταθής. Δίχως κοινοτικό αφήγημα είναι στην κυριολεξία αδύνατον να διαμορφωθεί το Πολιτικό που θα επιτρέπει την κοινή δράση. Σ’ ένα νεοφιλελεύθερο καθεστώς, το κοινοτικό αφήγημα διασπάται σε μεγάλο βαθμό σε ιδιωτικά αφηγήματα ως μοντέλα αυτοπραγμάτωσης” (σ.115)

Αν το ανάγουμε σε ένα ευρύτερο επίπεδο θα δούμε πως η απουσία της αφήγησης είναι συνυφασμένη με την απουσία μεγάλων πολιτικών οραμάτων. Η πολιτική έχει γίνει στείρα και παγιδευμένη σε μια διαχειριστική, γραφειοκρατική αντιμετώπιση προβλημάτων χωρίς να μπορεί να εμπνεύσει για το μέλλον. Και αυτό γιατί δεν μπορούμε πλέον να φανταστούμε το μέλλον. Ένας τρόπος απέναντι σε αυτό, θα ήταν να επιστρέψουμε πρώτα στην ίδια την αφήγηση, γιατί σε πρώτο στάδιο μόνο αυτή μπορεί να μας φέρει κοντά, να δημιουργήσει δεσμούς, αλληλεγγύη και κοινωνική συνοχή απέναντι σε μια συνθήκη που συνεχώς κραυγάζει πως δεν υπάρχει κοινωνία και δεν υπάρχει εναλλακτική.

Και πιστεύω πως ο στόχος του Χαν ήταν αυτός ακριβώς: να μας παρακινήσει προς αυτή τη κατεύθυνση και να αναλογιστούμε πως μας λείπει ένα σημαντικό στοιχείο, αυτό της αφήγησης στο σύγχρονο κόσμο.

epohi.gr