Ο θρύλος της κρητικής μουσικής δείχνει στο ΟΝΕΜΑΝ πώς μιλάνε οι μεγάλοι άντρες. Ακόμη κι αν μέσα τους δεν μεγάλωσαν ποτέ. | Τον είπαν ‘Τζίμι Χέντριξ της κρητικής “λύρας”. Σεβαστό, βγαλμένο από τη ζωή και τη μουσική του Ψαραντώνη, στέκει. |Λύρα Ευλογημένη| κατά τον φίλο του, τον Nick Cave, “ζωντανό πνεύμα του Διόνυσου” για έναν άλλο φίλο του, τον Γιάννη Αγγελάκα.
Toυ Ηλία Αναστασιάδη
Όλα ισχύουν, όλοι μέσα πέφτουν, όλοι σωστά τα λένε για τον τεράστιο Αντώνη, αλλά, η ουσία είναι τόσο αλλού, όσο ακριβώς χρειάζεται για να επιστρέψεις από αυτήν και να πάρεις αγκαλιά όλους τις μεγάλες κουβέντες και να νιώσεις ότι δεν χαραμίζονται ούτε στο ελάχιστο.
Αλλά. Επειδή δεν μπορώ να μεταφέρω ήχους μέσα από τις λέξεις κι επειδή πιθανότατα έχεις ακούσει τον απόκοσμο βρυχηθμό του Ψαραντώνη και τη διαολεμένη στριγκλιά της λύρας του, σε διαβεβαιώ ότι η κατάσταση είναι διαμετρικά αντίθετη και σαφώς πιο γήινη, όταν απλά σου μιλάει. Χωρίς λύρες και χωρίς μια ‘Τίγρη’ να πηδάει από μέσα του.
Σε διαβεβαιώ επίσης ότι ο Ψαραντώνης, όσο κι αν υποκλίνεται στην ομορφιά ολόκληρης της Ελλάδας, ΔΕΝ ΘΑ ΓΙΝΟΤΑΝ να μην είναι από την Κρήτη
Έχει αυτή την φωνή που πηγάζει από την καρδιά, αυτήν τη φυσική ευγένεια του ώριμου, σοφού Κρητικού και μια ισοπεδωτική, βουβή άρνηση στον ορυμαγδό από προτάσεις που τον αναφέρουν ως ‘θρύλο’, ως ‘τεράστιο’ (το ‘κανα ήδη πιο πάνω), ως ‘σπουδαίο’, ως τον άνθρωπο στον οποίο υποκλίθηκε επί σκηνής ο Nick Cave, την πρώτη κιόλας φορά που τον άκουσε. Ναι, είναι θρύλος, και τεράστιος μάλιστα. Ταυτόχρονα είναι ο πιο ταπεινός άνθρωπος που γνώρισες ποτέ.
‘Περνάει ο κόσμος, μου ομιλεί, νιώθω αυτήν την ικανοποίηση που η μουσική μας μένει πάντα ζωντανή μαζί με την ποίηση και τη ρίζα. Αλλά θρύλος; Νομίζω ότι ενοχλώ κιόλας παιδί μου’. Αυτή πρέπει να ήταν η έκτη ή έβδομη φορά που με έλεγε ‘παιδί του’. Αυτή ήταν σίγουρα η τελευταία φορά που θα τον ενοχλούσα λέγοντάς τον θρύλο.
‘Μου μιλάνε πολύ τα μικρά παιδιά και οι κουζουλοί’. Τον ρωτάω πώς και δεν φοβούνται την κοψιά του τα μικρά παιδιά. Γελάει. ‘Όχι, όχι, έρχονται κοντά μου τα μικρά παιδάκια. Μου λένε ότι με αγαπάνε. Το ίδιο και οι κουζουλοί. Κι εγώ τους αγαπάω’. Ο Ψαραντώνης ζει πια στο Ηράκλειο, ‘γιατί είναι πιο εύκολο για τις μετακινήσεις μου’, και πηγαινοέρχεται στα Ανώγεια.
Δεν υπάρχει συνέντευξη του που να μην αναφέρει πόσο πολλά παιδιά ασχολούνται με τη λύρα και τα παραδοσιακά όργανα σήμερα. ‘Τα δασκαλεύεις Ψαραντώνη;’, τον τσιγκλάω. ‘Όι, εγώ τους λέω μόνο να παίζουνε, να μάθουν το όργανο και μετά να τραγουδήσουν ό,τι θέλουν. Κι όπου κάνουν λάθος, να προσπαθούν ξανά και ξανά μέχρι να βγάλουν το δικό τους χαρακτήρα. Κι όπου έχει καλό χαρακτήρα το παιδί, θα μείνει, θα κυλήσει μόνο του το πράγμα. Πρέπει να το αφήσεις ελεύθερο το παιδί, να ψάξει τον εαυτό του, να ‘διαβάσει’ τη φύση’, η Ελλάδα είναι ευλογημένη. Είναι ολόκληρη όμορφη και ποικίλη. Έχουμε βουνά, κάμπους, δέντρα, θάλασσα, δεν είναι μονότονη’.
Τον ρώτησα αν θα μπορούσε να μείνει σε κάποια άλλη χώρα, σίγουρος για την απάντησή του. Σίγουρος για άλλη απάντηση, βασικά. ‘Θα μπορούσα, ναι, αλλά όχι για πολλά χρόνια. Σε όλες που έχω πάει και αντιπροσωπεύω τη χώρα μας σε φεστιβάλ, θα μπορούσα να μείνω’.
‘Στα φεστιβάλ έρχονται οι ξένοι και μου λένε ότι η Ελλάδα έχει την καλύτερη ιστορία του πλανήτη. Τον Μάρτιο πηγαίνω Αυστραλία, μ’ έχει φωνάξει ο Nick. Έχω πάει άλλες 8 φορές’
Είπαμε ήδη για την βαθιά υπόκλιση του Cave στον Ψαραντώνη. Του το θυμίζω. Δεν του αρέσει να λέει για αυτά. ‘Δεν τα λέω αυτά, τα γράφει ο Τύπος έξω. Άκου να δεις. Ο μεγάλος καλλιτέχνης είναι σωστός άνθρωπος, δεν έχει κόμπλεξ. Όπως βλέπουν τα ψηλά βουνά το ένα τ’ άλλο, έτσι συνεννοούνται και οι μεγάλοι άνθρωποι. Σέβονται κι αγαπιούνται και σμίγουνε. Με τον Nick, αγαπιόμαστε πολύ και τα λέμε με το βλέμμα’.
Ο Ψαραντώνης, λίγο καιρό πριν φύγει για Γερμανία και 4 μήνες πριν ταξιδέψει πάλι στην Αυστραλία για να τα ‘πει με το βλέμμα’ με τον Cave, έρχεται στο Gagarin το Σάββατο 8 Δεκεμβρίου για να κόψει κι άλλες ανάσες.‘Στο Gagarin θα δείτε εμένα και τα άλλα κοπέλια. Ό,τι έρθει, θα παίξουμε. Ό,τι φέρει ο δρόμος. Δικά μου παλιά, του Νίκου, διάφορα’.
Όποιος κι αν ήταν ο αδερφός του Νίκου Ξυλούρη, έτσι και είχες έστω μισό λεπτό να μιλήσεις μαζί του, αποκλείεται να μην ρωτούσες κάτι γι’ αυτόν. ‘Τον σκέφτεσαι τον Νίκο;’ είναι αυτό που διάλεξα. Πεζό, αυτονόητο, αλλά με μια ουσία που πολλοί χάνουν αναλύοντας από ποιο ξύλο είναι φτιαγμένη η λύρα του Ψαραντώνη και ποιες νοτιο-ευρωπαϊκές και δεν συμμαζεύεται μουσικές αναφορές απεικονίζονται στο έργο του. ‘Τον σκέφτεσαι τον Νίκο;’.
‘Παναγιά μου, ο Νίκος ήταν ένας. Λεβεντιά, ανθρωπιά, παλικαριά. Θυμάμαι δυο πράματα που μου ‘χε πει. “Όπου πας, να θένε να ξαναπάς. Όπου πας και ας βρωμάς, όταν φεύγεις, να μυρίζεις”‘
Δίπλα στον Νίκο, ο Ψαραντώνης έπιασε τη λύρα στο δημοτικό κι έπαιζε μαζί του.‘Ήσουν καλός στις μαντινάδες ή μόνο στη λύρα;’. ‘Καλός ήμουν και στα δύο’, μου λέει. ‘Κι αν δεν έπιανες ποτέ τη λύρα;’, επιμένω να ρωτώ τον άνθρωπο που έχει δηλώσει ότι ο πρώτος άνθρωπος που έπιασε ποτέ τη λύρα ήταν ο Θεός Δίας.
‘Αν δεν έπαιζα λύρα, θα ‘θελα να μαι νηπιαγωγός με μικρά παιδάκια ή στην πρώτη τάξη του σχολειού ή στα όρη με τις αίγες και τα πρόβατα’
‘Σου είπα, Ηλία, για τα παιδιά παίζω. Προσανατολίζονται, ακούνε, μαθαίνουν από πού είναι αυτό που ακούνε και παίζουν κατά εκατοντάδες όργανα. Αυτό τι λέει; Ότι εδώ είμαστε, αυτή είναι η ρίζα μας. Χωρίς ρίζα, ούτε φύλλο ούτε καρπός, τελειώσαμε’.
