Στην ομιλία της η αρχιτέκτονας Αιμιλία Κλάδου – Μπλέτσα σε εκδήλωση για τον Σεβασμιώτατο Ειρηναίο στις 28 Απριλίου του 2004 μέσω των κειμένων αλλά και της μαρτυρίας της ζωής του Ειρηναίου μιλά για την κληρονομιά που μας άφησε, βαθιά ανθρώπινη, μια διδασκαλία για την αναγκαιότητα της δράσης. Και την ψυχή. Το κείμενο συνοδεύεται από σπάνιο φωτογραφικό υλικό από τα αρχεία των:
• ΕΘΝΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΛΕΤΩΝ & ΕΡΕΥΝΩΝ «ΕΛ. Κ. ΒΕΝΙΖΕΛΟΣ»
• Εφημερίδα ΧΡΟΝΙΚΑ ΚΙΣΑΜΟΥ ΚΑΙ ΣΕΛΙΝΟΥ
• ΜΙΧΑΗΛ ΓΑΛΑΝΑΚΗ
• ΣΥΛΛΟΓΟΥ ΑΠΟΦΟΙΤΩΝ ΕΛΛΗΝΟΓΑΛΛΙΚΗΣ ΣΧΟΛΗΣ
• ΘΙΣΒΗΣ ΧΑΒΡΕΔΑΚΗ
• ΑΙΜΙΛΙΑΣ ΚΛΑΔΟΥ-ΜΠΛΕΤΣΑ
Δείτε εδώ το φωτογραφικό υλικό:
Ακολουθεί ολόκληρη η εργασία της Αιμιλίας Κλάδου – Μπλέτσα για τη ζωή και το έργο του Ειρηναίου.
Κυρίες και Κύριοι
Η Κρήτη έχει ψηλά βουνά κι ανοιχτά πέλαγα, κι όποιος ζει στην Κρήτη θέλει δεν θέλει γίνεται βιγλάτορας καιρών και γεγονότων. Δεν υπάρχουν σύνορα και στραλίκια γύρω από την Κρήτη. Υπάρχει μόνο η έκταση της θάλασσας και του απείρου … και το άπειρο πάντα τραβά μακριά το μάτι και το νου. Κι εμείς απόψε εδώ θα γίνουμε βιγλάτορες ενός ολόκληρου αιώνα του 20ου με την μαρτυρία της ζωής ενός «Ιππότη του Σταυρού» του σεπτού ιεράρχη και δασκάλου Μητροπολίτη Κισάμου και Σελίνου Ειρηναίου Γαλανάκη(1). – Χρησιμοποιώντας τα κείμενά του γραμμένα με την γλώσσα της καρδιάς και ασαφή τα όρια ανάμεσα στον πεζό λόγο και την ποίηση, θα παρακολουθήσουμε την μαρτυρία του, διδασκαλία, «κληρονομιά της ανθρωπιάς» βάρδια και βίγλα της δικής μας ζωής και των απογόνων μας.
Ο Ιππότης του Σταυρού γεννήθηκε τον Ιανουαριο του 1911 στο Νεροχώρι Αποκορώνου σε μια αγροτική οικογένεια(2) με 12 παιδιά από τον Γεώργιο Γαλανάκη και την Σοφία Μαριακάκη και στην εκκλησία του χωριού, την Αγια Μαρίνα, ονομάστηκε Μιχάλης.
Είναι η εποχή που η Κρήτη ύστερα από σκληρούς αγώνες ελευθερώνεται και κάνει την μεγάλη της εξόρμηση. Οργανώνει την Κρητική Πολιτεία(3), ενώνεται με την μητέρα Ελλάδα και βάζει στο τιμόνι του Γένους και του Έθνους το μεγαλύτερο τέκνο της τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Η ζωή εκείνα τα χρόνια είναι μικρή και κοντινή μα οι άνθρωποι της απ’ όλες τις μεριές τρυγούν τους ανθούς και τους καρπούς της. Στο Νεροχώρι(4) ένα κρητικό χωριουδάκι 26 χλμ. από την χώρα τα Χανιά οι κάτοικοί του εκμεταλλεύονται τη γη με μέτρο, σεβασμό και αγάπη και ολοχρονίς παρακολουθούν την συναυλία των αγρών στο λιομάζωμα, στ’ αλώνι και τον τρύγο.
Γεμάτη είναι η εκκλησία της Αγίας Μαρίνας(5). Μικρό παιδί φυσά τα κάρβουνα του θυμιατού στο ιερό της(6) κι αργότερα χτυπά την καμπάνα και ψέλνει στις λειτουργίες της.
Η φιλανθρωπία είναι καθημερινή πράξη. Πολλοί φτωχοί και ζητιάνοι γυρίζουν τα χωριά μαζεύουνε από τα σπίτια λάδι και ψωμί και σκορπούν συχωρεμούς κι ευχές. Ο παπάς του χωριού μετά τις λειτουργίες καλεί τους χωριανούς να πάνε απολούτρουγα να σκάψουν το αμπέλι κάποιου αρρώστου ή να μαζέψουν τις ελιές κάποιας φτωχής χήρας. Τα Χριστούγεννα και τις άλλες μεγάλες Χριστιανικές γιορτές στο σπιτικό τραπέζι η μητέρα θυμιάζει τα φαγητά κάνει μια σπονδή στους νεκρούς και ύστερα γεμίζει ένα μεγάλο πιάτο και το στέλνει ελεημοσύνη σε κάποιο φτωχό σπίτι του χωριού. Μόνο μετά απ’ αυτό ακολουθεί το γεύμα. Η λέξη ελεημοσύνη την εποχή εκείνη δεν έχει την προσβλητική έννοια που θέλουν να τις δώσουν σήμερα μερικοί «κοινωνιστές». Οι ζητιάνοι και οι ελεήμονες υπήρξαν οι πρώτοι του διδάσκαλοι και χειραγωγοί στον κοινωνικό Χριστιανισμό.
Γεμάτο από παιδιά είναι και το σχολείο στην αυλή της εκκλησίας. Ο δάσκαλος, ο Σήφης Χαβρεδάκης(7), Κρητικός με βράκες στιβάνια και σαρίκι με μια κατσούνα στο χέρι χτυπά την καμπάνα της Αγίας Μαρίνας συνθηματικά με τρεις σειστρές αρχίζοντας το μέτρημα της μέρας. Τα μαθήματα αρχίζουν πάντα με το Πάτερ Ημών και η ανάγνωση με συλλαβές και μικρές προτάσεις. Ύστερα γράφουν στην πλάκα με το κοντύλι και την σβήνουνε με τα μανίκια ή την γλώσσα. Τα Λαμπροχριστούγεννα ο δάσκαλος ιστορεί τη γέννηση και τα πάθη του Χριστού και παραγγέλνει στα δασκαλάκια να πάνε στην εκκλησία και να πούνε τα κάλαντρα, τον Ιούδα, την Σταύρωση και να κοινωνήσουνε.
Μοναδική η ομορφιά της φύσης γύρω από το Νεροχώρι(8). Πλαγιές και χαράδρες, μικρές κοιλάδες με ελιές και κυπαρίσσια(9), και ασκητικές χαλέπες με τους βράχους σιωπηλούς ερημίτες. Με τα λουλούδια ν’ ανοίγουν χιλιόχρωμα(10) τα ματάκια τους την άνοιξη κι ύστερα να τα κλείνουν σιγά σιγά πεθαίνοντας στις ζέστες του καλοκαιριού για να ξαναζήσουν πάλι. Βρυσούλες(11) κρυμμένες μέσα σε δάφνες και κισσούς με το νερό τους να τρέχει σαν ρακί και να ποτίζει τα περιβολάκια(12), δροσιά και φρεσκάδα και ερμηνεία στο βαθύτερο νόημα των λόγων του Χριστού « Εγώ είμαι η πηγή της ζωής και όποιος πίνει από μένα δεν θα διψάσει ποτέ …».
Εκεί που τελειώνουν τα κατωμέρια με τις ελιές κι αρχίζουν οι χαλέπες με τις χαρουπιές και τα πουρνάρια είναι ένα εικονοστάσι(13). Μια τετράγωνη στήλη από μεγάλες πέτρες και πηλάσβεστο που μοιάζει με κεντρική κολόνα της Αγίας Τράπεζας. Μικρό παιδί και έφηβος περνώντας κάνει το σταυρό του και σήμερα γέροντας σταματά και ασπάζεται τις αγιασμένες πέτρες του. Το είδαν μια φορά τα παιδικά του μάτια, μπήκε στις παιδικές του αναμνήσεις και έγινε μαζί με τόσα άλλα μέγιστα και ελάχιστα, σημάδι και πλούτος στην ψυχή του.
Και τώρα μπορεί να λέει και γιαυτό τα λόγια του Rilke «Κύριε αν θέλεις να με τιμωρήσεις πάρε μου ότι θέλεις. Μη μου πάρεις τις παιδικές μου αναμνήσεις».
Από τις ρίζες λοιπόν της Αποκορωνιώτικης γης και ψυχής αντλούνται τα βιώματα της ζωής που χαρακτηρίζουν την μαρτυρία του Ιππότη του Σταυρού μέχρι και το Σεπτέμβριο του 1927, όταν με προτροπή των γονέων του και το ενδεικτικό της Β’ τάξης του Γυμνασίου Βάμου πηγαίνει στο μοναστήρι(14) της Αγίας Τριάδας στο Ακρωτήρι για να δώσει εξετάσεις εισαγωγής στο τότε Ανώτατο Πνευματικό Ίδρυμα της Κρήτης το ονομαστό Ιεροδιδασκαλείο. Την παραμονή των εξετάσεων, η γοητεία από την κατάνυξη και την μεγαλοπρέπεια της εκκλησίας της Αγίας Τριάδος, τον οδηγεί στην συγκλονιστική υπόσχεση «Θεέ μου αξίωσε με να εισαχθώ στη σχολή του μοναστηριού και να γίνω Μοναχός του».(15)
Στο μοναστήρι της Αγίας Τριάδας σήμαντρα, ψαλτήρια, μετάνοιες και κλάματα, φτερουγίσματα και γκρεμίσματα μα πάντα ο πόθος για το μεγάλο το άφθαστο(16). Το αιώνιο όνειρο του ανθρώπου να φύγει από το κλουβί της σάρκας να δρασκελίσει τα σύνορα, να μεταμορφώσει το επίγειο σκουλήκι σε ουράνια χρυσαλίδα ….
Εδώ ο εκκολαπτόμενος Ιππότης(17) συναντιέται και συνδέεται με τον Θεό με εκείνη την «αγαπητική σχέση» που λένε οι πατέρες και οι Άγιοι της Εκκλησίας μας.
Από το μοναστήρι οδηγείται τον Οκτώβριο του 1932 στην Αθήνα και στο Πανεπιστήμιο και μετά από εξετάσεις ευτυχισμένος γράφεται στη Θεολογική Σχολή. Ένα βραδινό φεύγοντας από κάποιο μάθημα συναντά στα προπύλαια του Πανεπιστημίου τον καθηγητή του στα Νεοελληνικά στην Αγία Τριάδα. Ο οποίος και τον επιπλήττει γιατί πήγε στη Θεολογία «Εκεί που πήγες θα χαθείς. Έπρεπε να πας στη Φιλοσοφική». Τα λόγια του καθηγητή τον προβληματίζουν αλλά αναγκασμένος να δουλεύει συγχρόνως και να σπουδάζει τότε δεν οδηγείται ακόμη σε συμπεράσματα. Η εποχή των φοιτητικών του χρόνων(18) είναι μια εποχή μεγάλων ιδεολογικών ρευμάτων και ζυμώσεων. Μαρξισμός, Σοσιαλισμός, Καπιταλισμός, Φασισμός. Ιδεολόγοι και αργόσχολοι, φοιτητές και διανοούμενοι εργάτες, συζητούν με πάθος τις ιδεολογίες αυτές, βγάζουν προγράμματα και μανιφέστα, κάνουν απεργίες και συγκρούσεις. Η κοινωνική δικαιοσύνη σύμφωνα με το πνεύμα του Ευαγγελίου απασχολεί τον νεαρό θεολόγο φοιτητή και τον Νοέμβριο του 1935 στο φροντιστήριο της Ρητορικής στην εκκλησία της Καπνικαρέας με θέμα την παραβολή του πλουσίου και του Λαζάρου μιλά ζωηρά, επαναστατικά και ο καθηγητής του τον παρατηρεί αυστηρά «Εάν δεν ήξερα ποιος είσαι, θα έλεγα πως είσαι κουμμουνιστής», αλλά οι συμφοιτητές του επικροτούν τα λεγόμενα του λέγοντας «Εάν αυτά που είπε ο συνάδελφος δεν είναι χριστιανικά τότε πρέπει να κλείσουμε την αίθουσα αυτή και να γράψουμε στην πόρτα Ενοικιάζεται».
Επιστρέφοντας στα Χανιά το 1937, μετά το τέλος των σπουδών του, Θεολόγος καθηγητής διδάσκει στο Καστέλλι, στον Αλικιανό(19) και σε Σχολεία της πόλης. Στενός συνεργάτης του Επισκόπου Κυδωνίας και Αποκορώνου Αγαθαγγέλου Ξηρουχάκη(20) πιστεύει όπως και αυτός, ότι ο Χριστιανισμός έχει ένα δικό του τρόπο να μιλεί και να υπερασπίζεται τη δικαιοσύνη τη δημοκρατία και την ελευθερία των λαών και των ατόμων.
Ο πόλεμος του 1940 ματαιώνει την συνέχιση των σπουδών του με υποτροφία στη Γερμανία. Σε μια ομιλία του στο Μητροπολιτικό Ναό το 1943(21) την ημέρα των Εισοδίων με επίκαιρο κοινωνικό περιεχόμενο, τον παραπέμπει ως αριστερό στις Γερμανικές αρχές. Γλιτώνει την εκτέλεση χάρις στην παρέμβαση του Επισκόπου Αγαθαγγέλου Ξηρουχάκη και ενός ιατρικού πιστοποιητικού ότι τάχα ήταν άρρωστος και δεν ήξερε τι έλεγε. Το 1944 με άλλους διανοούμενους συμμετέχει με ενθουσιασμό στην ίδρυση στα Χανιά του ΧΡΙ.Σ.Κ.Ε. (του Χριστιανικού Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας), το οποίο θα πραγμάτωνε τα κοινωνικά ιδεώδη του Ευαγγελίου.
Μέσα στις ζυμώσεις των χρόνων και των καταστάσεων εκείνων βλέπει με ωριμότητα ότι ο Χριστιανισμός δεν μπορεί να γίνεται κόμμα και το καλλίτερο που έχει να κάνει, είναι να εμπνέει και να ετοιμάζει ανθρώπους και ηγέτες που θα πραγματώνουν τα κοινωνικοπολιτικά ιδεώδη του Ευαγγελίου. Η εκκλησία του Χριστού που έχει τέκνα της και αγαπά όλους τους ανθρώπους, πλούσιους και φτωχούς, έχει ωστόσο καθήκον να υπερασπίζεται τους φτωχούς και αδύνατους.
Η προετοιμασία του να πραγματοποιήσει το τάξιμο του να γίνει Ιππότης του Σταυρού μετά από εμπόδια αναβολές, και αμφιταλαντεύσεις ολοκληρώνεται. Και την πανοπλία του ο νέος Ιππότης, την πανοπλία του Θεού, παραλαμβάνει από τον Επίσκοπο Κυδωνίας και Αποκορώνου Αγαθάγγελο Ξηρουχάκη όταν χειροτονείται στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας το Σεπτέμβριο του 1946.
Η πορεία του νέου Ιππότη Σταυρού ξεκινά με το γνώριμο ήδη εκπαιδευτικό και λειτουργικό του έργο.
Νέος ιερωμένος(22), ενθουσιώδης Θεολόγος καθηγητής, ξεκινά από την Αγία Τριάδα μαζί με τους ιεροσπουδαστές της εκκλησιαστικής σχολής απ’ όλη την Κρήτη(23). Και είναι ένα ξεκίνημα για την ιεροσύνη την εκκλησιαστική Διακονία της Εκκλησίας της Κρήτης και της Ορθοδοξίας. Το μοναστήρι είναι ο χώρος στον οποίο συνυπάρχουν αρμονικά η ιστορία των αγώνων του νησιού για λευτεριά, η αρχιτεκτονική κληρονομιά(24), η τοπική μοναστική παράδοση, η θεολογική εκκλησιαστική παιδεία της Κρήτης, το απαράμιλλο τοπίο. Στο καθολικό της Μονής γίνεται καθημερινά η Θεία Λατρεία, στις αίθουσες διδασκαλίας τα μαθήματα, ενώ στη γνωστή και ξακουστή «Κατσούφρα»(25) και άλλες τοποθεσίες, εμπνευσμένα και κατανυκτικά βραδυνά. Αναβάσεις στις κορυφές του βουνού(26), αγναντεύοντας το άπειρο και θαυμάζοντας την θεία δημιουργία, περίπατοι(27), εκδρομές και θείες λειτουργίες.(28)
Σ’ όλη την διάρκεια της μαρτυρίας του από το 1927 μέχρι σήμερα το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας είναι σημείο εκκίνησης και πνευματική αναφορά του.(29)
Μαζί με άλλους κληρικούς, με πρόταση της Αποστολικής Διακονίας της Εκκλησίας της Ελλάδας, πηγαίνει το 1950 για μετεκπαίδευση στη Γαλλία, στη Λίλλη αρχικά και κατόπιν στο Παρίσι. Η προτίμησή του στρέφεται στην χριστιανική κοινωνιολογία και παρακολουθεί σειρά μαθημάτων στο Καθολικό Πανεπιστήμιο της Λίλλης(30) και στο Καθολικό Ιστιτούτο στη Σορβόνη. Πέρα όμως από τις Ακαδημαϊκές παραδόσεις γνωρίζει το κοινωνικό έργο της Καθολικής Εκκλησίας στη Γαλλία, που χωρισμένη από το Κράτος, παρουσιάζει στα χρόνια εκείνα, μεγάλες κοινωνικές δραστηριότητες με Σχολεία, Νοσοκομεία, εργατικά συνδικάτα, συνεταιριστικά εργοστάσια και άλλα παρόμοια. Η παραμονή του στη Γαλλία του βοηθά να ξεχωρίσει δύο σημαντικά πράγματα
α) Να βεβαιωθεί ότι η κατεύθυνση του στον κοινωνικό Χριστιανισμό είναι και ορθή και επίκαιρη, και
β) ότι η ορθοδοξία έχει τεράστια πνευματικά και κοινωνικά κεφάλαια, τα οποία είτε αγνοούνται, είτε μένουν αχρησιμοποίητα.
Με την επιστροφή του στην Κρήτη ο Αρχιμανδρίτης Ειρηναίος Γαλανάκης και το έργο του φιλοξενούνται πολύ συχνά στην πόλη των Χανίων. Διδάσκει σ’ όλα σχεδόν τα Σχολεία όπως και εδώ, σ’ αυτό το χώρο στην Γαλλική Σχολή(31). Με τον μοναδικό του τρόπο που ποτίζει και τρέφει, όλους εμάς τους μαθητές και ακροατές του, με την μυστηριώδη χάρη του Αγίου Πνεύματος. Συγχρόνως λειτουργεί και ιερουργεί σ’ όλες τις εκκλησίες(32). Για την κοινωνία της πόλης είναι ο διανοούμενος θεολόγος και κληρικός με τις προϋποθέσεις και τη θέληση δημιουργικής επικοινωνίας με την διανόηση της εποχής. Η διανόηση και η Εκκλησία είναι πάντα άμεσος στόχος του και έννοιά του σε κάθε καιρό και τόπο.
Ο Ιππότης του Σταυρού το Νοέμβριο του 1957 περνά στην ευθύνη του Επισκοπικού αξιώματος και η χειρατονία του πραγματοποιείται στις 12 Δεκεμβρίου στον Άγιο Μηνά Ηρακλείου.(33)
Στις 22 Δεκεμβρίου 1957 παραμονές των Χριστουγέννων και με την παρουσία των γονέων του(34) ενθρονίζεται στο Καστέλλι Επίσκοπος της ελαχίστης Επισκοπής Κισάμου και Σελίνου και το ποιμαντικό του έργο, οδοιπορικό Επισκόπου στη ζωή και τα προβλήματα της περιοχής του, έχει προτεραιότητα.(35)
Στην Ελλάδα του τέλους της δεκαετίας του 1950 υπάρχουν 200.000 άνεργοι και 1.000.000 υποαπασχολούμενοι ενώ αυξάνεται με σημαντικούς ρυθμούς η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση.
Το 35% του πληθυσμού είναι αναλφάβητοι ενώ οι κάτοχοι απολυτηρίου Γυμνασίου φθάνουν το 2,88% και οι πτυχιούχοι ΑΕΙ στο 1,1%. Η μεγάλη μάζα του λαού στερείται στοιχειωδών μέσων διατροφής, ιματισμού και κατοικίας.
Ανάλογη και η κατάσταση στην Κίσαμο και το Σέλινο. Η φτώχια και η αθλιότητα στα δωμάτια των μαθητών που έρχονται από τα φτωχά βουνίσια χωριά και νοικιάζουνε σ’ ένα σπίτι κοντά στην Επισκοπή, από τις πρώτες του εντυπώσεις και τα οικοτροφεία τα πρώτα του έργα. «… Με την αρχή της νέας σχολικής χρονιάς το 1958 νοικιάζεται το μισό από αυτό το σπίτι, διαρρυθμίζεται(36) κάπως καλλίτερα και στεγάζει 20 οικότροφες μαθήτριες. Τον άλλο χρόνο αγοράζεται το μισό σπίτι, νοικιάζεται το άλλο μισό και στεγάζει 45 μαθήτριες».(37) Τότε ένας χωρικός φέρνει το παιδί του και η Δ/νση του είπε ότι πιάστηκαν όλες οι θέσεις πηγαίνει τότε στον δεσπότη και του λέει : «Δεσπότη μου είμαι αριστερός. Όπου και να πάω μου κλείνουν τις πόρτες. Αν και η εκκλησία κλείσει την πόρτα της για το παιδί μου τότε δεν μου μένει τίποτα άλλο παρά να πάω να πέσω στη θάλασσα». Και φυσικά η Εκκλησία δεν έκλεισε την πόρτα της στο μικρό μαθητή.(38) Χρειάστηκε όμως να κάμει μεγαλύτερο το Οικοτροφείο της(39) και ακόμη μια Ιδιωτική Τεχνική Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανολόγων.(40) Μέσα στην δεκαετία του 1960–70 ιδρύθηκαν και άλλα Οικοτροφεία και Σχολές(41) στα οποία εφιλοξενούντο πότε 700, πότε 800, πότε 900 παιδιά.
Ο Ιππότης του Σταυρού θυμάται τις δυσκολίες που έζησε στη μεγαλούπολη για να σπουδάσει. Στερήθηκε και κοπίασε, έμεινε σε μικρά και ανήλιαγα δωμάτια και το φαγητό ήταν ελάχιστο. Ήθελε λοιπόν για τα νέα παιδιά καλύτερες συνθήκες στις σπουδές.
Στην Αθήνα το Σεπτέμβριο του 1962 εξασφαλίζει τον πάνω όροφο, σ’ ένα σπίτι στην οδό Σουρμελά 4 στην Κυψέλη και μια πρόθυμη και αγαθή γερόντισσα η Μηνοδώρα Πρασιανάκη μαγειρεύει και φροντίζει τα παιδιά. Ο Ιππότης του Σταυρού έρχεται συχνά από την Κρήτη μ’ ένα μεγάλο καλαμένιο καλάθι γεμάτο φρούτα και τρόφιμα. Γερόντισσα πως περνούν τα παιδιά; είναι ευχαριστημένα; Το φαγητό τους είναι καλό; Γερόντισσα ανθρώπους χρειαζόμεθα, τα παιδιά να προσέχεις και να τα περιποιείσαι και με την βοήθεια του Πρωτοσύγκελου της Μητρόπολης,(42) σημερινού μας Μητροπολίτη Κυδωνίας και Αποκορώνου, από το Οικοτροφείο της οδού Σουρμελή βοηθήθηκαν διακεκριμένοι σήμερα πολιτικοί, δικαστές και επιστήμονες.
Για να βοηθηθεί η ζωή και η παραμονή των ανθρώπων στην ύπαιθρο δημιουργείται σε κτήματα της Ιεράς Μονής Γωνιάς το Κέντρο Αγροτικής Ανάπτυξης(43) σε συνεργασία με μια ομάδα εθελοντών Μενονιτών από την Αμερική. Το κέντρο αυτό δίδει ζώα βελτιωμένου τύπου (αγελάδες, γουρουνάκια, κότες, πρόβατα)(44) όχι μόνο στους αγρότες της επαρχίας Κισάμου αλλά και σε άλλες περιοχές της Κρήτης και συγχρόνως στα ιδρύματα της Μητροπόλεως κρέας, αυγά και γάλα. Για την συμπλήρωση των γεωργικών ενδιαφερόντων οργανώθηκε μύλος παρασκευής ζωοτροφών και κατασκευάστηκαν για πρώτη φορά θερμοκήπια(45), μια φθηνή κατασκευή, πολύ καλή πηγή για εισόδημα τον χειμώνα και ένα συνεχή εφοδιασμό με φρέσκα λαχανικά.
Σε άλλη ορεινή περιοχή, στη Σκάφη Σελίνου, δημιουργήθηκε ένα σύγχρονο τυροκομείο.
Οι γυναίκες στις ενορίες των επαρχιών Κισάμου και Σελίνου(46) αναβαθμίζονται και πλέον έχουν το δικαίωμα να ελπίζουν. Αρχικά ενώθηκαν σε Συλλόγους Κυριών και Δεσποινίδων(47) με σκοπούς την επιμόρφωση τους, με ομιλίες και δραστηριοποίησή τους σε χρήσιμες κοινωνικές δραστηριότητες(48) στην ενορία, την ψυχαγωγία(49), την κοινωνική πρόνοια.
Παράλληλα σε συνεργασία με τον Εθνικό Οργανισμό Χειροτεχνίας (ΕΟΜΕΧ) δημιουργήθηκαν σε κεντρικές ενορίες υφαντουργεία και εργαστήρια βιοτεχνίας(50) κυρίως ξυλογλυπτικής και αγγειοπλαστικής, για την προσθήκη κάποιου εισοδήματος στην αγροτική οικογένεια και συγχρόνως για να φυλαχθεί και να συνεχισθεί η παράδοση της λαϊκής τέχνης.
Ξεχωριστή έκφραση και πρωτοτυπία στις εκδηλώσεις των γυναικείων συλλόγων ήταν η Βουλή της Γυναίκας, μια υπαίθρια(51) καλοκαιρινή συνέλευση όλων των γυναικών στην ύπαιθρο. Ύστερα από μια λειτουργία αρχίζουν οι λογοδοσίες(52) των συλλόγων και οι αγρότισσες μιλούν με ευχέρεια και πρακτικότητα για τα προβλήματα του χωριού και της ζωής των.
Μετά από κάθε γεύμα ακολουθούσε η προσευχή «… Ευλόγησον Κύριε τα περισσεύματα και πλήθαινε αυτά εις την επαρχίαν ταύτην και εις τον κόσμον …». Όταν λοιπόν λεγόταν εις την «επαρχίαν ταύτην» η μακαρίτισσα η μητέρα του προσέθετε : «Λέγε μωρέ παιδί μου και για τον Αποκόρωνα πράμα ». Και η ευχή της πιάστηκε διότι το Ιδρυμα της Αγίας Σοφίας(53) οφείλεται σ’ αυτή την αγράμματη Αποκορωνιώτισσα. Ως Επίσκοπος δεν ξεχνά το σχολείο μας την Ελληνογαλλική Σχολή και τη διδασκαλία του πλέον, μέσα από τα κείμενά του, συνοδεύει η παρουσία του στις σχολικές εορτές.(54)
Ένα καλοκαίρι ένας Κισαμίτης μετανάστης της Αμερικής προσφέρει χρήματα για να γίνει ασημένιο το κόνισμα του Αγ. Σπυρίδωνα στο Καστέλι. Ο Επίσκοπος του λέει ότι ο Άγιος Σπυρίδωνας ίσως δεν χρειαζόταν άλλο πολυτελέστερο φόρεμα. Αν ήθελε μπορούσε να δώσει τα χρήματα αυτά ώστε μαζί με άλλα να κάνουν ένα ίδρυμα για ηλικιωμένους ανθρώπους, ένα Γηροκομείο.(55) Έτσι έγινε το Ανουσάκειο Γηροκομείο Κισάμου(56) που εξελίχτηκε σιγά σιγά σε Νοσοκομείο Χρονίων Παθήσεων για άνδρες και γυναίκες που έρχονται από τις επαρχίες Κισάμου και Σελίνου αλλά και από άλλες περιοχές της Κρήτης.
Άλλη φορά μια γερόντισσα γιαγιά πήγε κλαίγοντας με το δεκαπεντάχρονο εγγονάκι της. Είναι ορφανό το εγγονάκι μου Δέσποτα, τον πατέρα του τον σκότωσαν οι Γερμανοί και επειδή δεν ομιλεί καθαρά ο δάσκαλος τόδιωξε από το σχολείο. Τον παρακάλεσα γιατί δεν είχα τι να το κάνω, το κράτησε πάλι για λίγο, ύστερα το ξανάδιωξε γιατί λέει δεν μπορεί να προχωρήσει με τ’ άλλα παιδιά. Άμε το του Ειρηναίου μου είπε θυμωμένα, και στόφερα Δέσποτά μου λυπήσου το. Έκλαιγε η γιαγιά, έκλαιγε και το παιδί. Πήραν το κλάματα και το Δεσπότη που θυμάται το περιστατικό της Καινής Διαθήκης όταν ένα πονεμένος πατέρας πήγε το μουγγάλαλο παιδί του στο Χριστό και ζήτησε την θαυματουργή θεραπεία του. Ναι αλλά ο Ειρηναίος δεν ήταν Χριστός. Η κλαμένη γιαγιά όμως σκεκόταν εκεί με το εγγονάκι της και περίμεναν το θαύμα. Και το θαύμα εγένετο. Ο Ειρηναίος ανέβηκε στην Αθήνα, μίλησε με το Ίδρυμα Κωφαλάλων(57). Το Ίδρυμα του ετοίμασε μια δασκάλα και σε λίγους μήνες οργανώθηκε στο Καστέλι η μοναδική Σχολή Κωφαλάλων με 12 παιδιά και το εγγονάκι της γιαγιάς μέσα.
Το Δεκέμβριο του 1967 σε μια σκοτεινή τρικυμισμένη νύχτα πνίγεται στο Κρητικό Πέλαγος το πλοίο Ηράκλειο και παίρνει στο βυθό της θάλασσας 300 Κρητικούς απ’ όλη την Κρήτη και ιδιαίτερα από τους Νομούς Χανίων και Ρεθύμνης. Μέσα στο γενικό αυτό πένθος γεννάται η σκέψη ότι η Κρήτη πρέπει να αποκτήσει δικά της μεταφορικά μέσα για να ταξιδεύει με ασφάλεια.
Οικονομολόγοι από τα Χανιά δίδουν την ιδέα της λαϊκής αποταμίευσης με την δημιουργία μιας μετοχικής Εταιρείας και ζητούν κάποιο που να εμπνέει εμπιστοσύνη για να δώσουν τα χρήματα τους και αυτός είναι ο Ιππότης του Σταυρού Πρόεδρος της Εταιρείας μέχρι και σήμερα. Έτσι οι δυσκολίες της ζωής με το ναυάγιο μετουσιώθηκαν σε δημιουργία της ΑΝΕΚ(58) την οποία αντέγραψαν σιγά σιγά και άλλα Ελληνικά νησιά και εμπλουτίστηκε η Ελληνική Ναυτιλία με πολλά σύγχρονα πλοία τα οποία εξυπηρετούν τις μεταφορές και τον τουρισμό.(59)
Αργότερα και για άλλες τοπικές Αναπτυξιακές Εταιρείες, όπως η ΕΤΑΝΑΠ,(60) η ΕΥΡΟΚΡΕΤΑ, η Εταιρεία Σελίνου, σηκώνει την προεδρία και τα προβλήματά τους.
Αν θέλεις να κάμεις καλή δουλειά μας δίδασκε, διάλεξε το σωστό εργαλείο. Ο ίδιος το εργαλείο αυτό το βρήκε στον διάλογο πρόσωπο με πρόσωπο και τον Ιούνιο του 1965 τέθηκε ο θεμέλιος λίθος(61) της Ακαδημίας με σκοπό τον κοινωνικό διάλογο, σε οικόπεδο που διέθεσε η αδελφότητα της Μονής Γωνιάς. 1.200.000 μάρκα διέθεσε η Γερμανία με ειλικρινές πνεύμα μετάνοιας για ένα Ίδρυμα απέναντι από το Μάλεμε. Στο ιδρυτικό κείμενο της Ορθοδόξου Ακαδημίας μεταξύ άλλων αναφέρεται : «Η υπό το Ορθόδοξο Χριστιανικό πνεύμα και συμφώνως προς τας ανάγκας του Γένους μας θεώρηση των οικονομικών κοινωνικών και πνευματικών εν γένει προβλημάτων».
Στις 3–26/8/1968 πραγματοποιείται(62) το πρώτο συνέδριο της Ακαδημίας με θέμα «Χριστιανική λατρεία και σύγχρονος άνθρωπος». Στη μέχρι σήμερα 36/ετή περίπου λειτουργία της Ακαδημίας(63) η συζήτηση, η κοινή ζωή, το μοίρασμα των εμπειριών και η ανταλλαγή απόψεων γίνονται αφορμή πολλά από τα προβλήματα να έχουν συζητηθεί σε τοπικό και ευρύτερο επίπεδο, να έχουν εξαχθεί χρήσιμα συμπεράσματα και έχουν δρομολογηθεί εφαρμογές. Παράλληλα παρέχοντας καλόκαρδα αρχοντική φιλοξενία σε χιλιάδες συνέδρους στο Καστέλι(64) και στις Ενορίες των επαρχιών Κισάμου και Σελίνου, τους επέτρεψε να γνωρίσουν αυθεντικά το φιλόξενο και φιλάνθρωπο πολιτισμό της Κρήτης. Ενός κόσμου νότιου, πρωτόγνωρου και ίσως λίγο εξωτικού για τους βόρειους αλλά παράλληλα και τόσο παλιού.
Η Ακαδημία υλοποιεί την πορεία του Ιππότη του Σταυρού για την ενότητα των Εκκλησιών και τον ευρύτερο διεκκλησιαστικό οικουμενικό διάλογο για την ειρήνη που είχε αρχίσει από τα φοιτητικά χρόνια, με τα μαθήματα της εκκλησιαστικής ιστορίας, με τα σχίσματα των εκκλησιών που ήταν και παραμένουν μεγάλο σκάνδαλο για την χριστιανική συνείδηση.
Η σύσταση του Παγκοσμίου Συμβουλίου Εκκλησιών και η συμμετοχή του στις γενικές συνελεύσεις το 1961 στο Ν. Δελχί και το 1968 στην Ουψάλα της Σουηδίας και αρκετές άλλες φορές σε συζητήσεις στη μόνιμη έδρα του στη Γενεύη της Ελβετίας και τα συνέδρια στην Ρωσία(65), την Ακαδημία και αλλού, του έδωσαν την δυνατότητα να ενώσει την φωνή του και τον ζήλο του στο μεγάλο αυτό θέμα της χριστιανικής ενότητας που δεν παύει να είναι το μεγάλο πρόβλημα της εκκλησίας του Χριστού όχι μόνο γιατί ο Χριστός το άφησε ως εντολή και προσευχή αλλά και για την επί γης ειρήνη που τόσο χρειάζεται η ανθρωπότητα.
Το 1963 υποδέχεται τον Πατριάρχη Αθηναγόρα στην Κίσαμο(66) μεγάλο οραματιστή και εργάτη της οικουμενικής κίνησης, ενώ το 1965 συναντάται με τον Πάπα Παύλο(67) τον 6ο στη Ρώμη.
Πολλοί θα θυμούνται ασφαλώς τα ανάμικτα αισθήματα με τα οποία αποχαιρέτησε(68) ο τόπος τον Ιππότη του Σταυρού και τον παρέπεμψε στην καινούργια αποστολή του στην Γερμανία. Αισθήματα θλίψης για την «μετανάστευση» και αισθήματα χαράς, τιμής και υπερηφάνειας για την επάξια εκλογή του στις 17/12/1971 (69) ως Προκαθημένου μιας μεγάλης Μητρόπολης του Ελληνισμού της Διασποράς, της Μητρόπολης Γερμανίας και Εξαρχίας Κεντρικής Ευρώπης με έδρα την Βόννη. « εις τόπον μακρινόν από την αγαπημένη του Κρήτη » με την καρδιά του πάντοτε στο μικρό ποίμνιο της ελάχιστης Μητρόπολης Κισάμου και Σελίνου.
Στα πρώτα χρόνια στη Γερμανία στην Ελλάδα κυβερνούσε η Δικτατορία της 21ης Απριλίου 1967. Πολλοί Έλληνες φοιτητές που σπούδαζαν τότε στη Γερμανία δεν μπορούσαν για πολιτικούς λόγους να πάρουν χρήματα από την Ελλάδα. Δημιουργήθηκε η φοιτητική μέριμνα και από τα πενιχρά έσοδα της Μητρόπολης με μικρές υποτροφίες (300–500 δρχ.) το μήνα εσυντηρούντο πολλοί φοιτητές, μερικοί από τους οποίους σήμερα είναι και πολιτικά στελέχη στην Ελλάδα.
Η επίσημη αναγνώριση της Μητροπόλεως ως Νομικού Προσώπου Δημοσίου Δικαίου από το 1974 στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας, αποδίδει συνεχώς και νέους καρπούς, όπως την ανέγερση του Μητροπολιτικού Μεγάρου(70) και του Ιερού Ναού της Αγίας Τριάδας στη Βόννη, αλλά και εκκλησιών και πνευματικών κέντρων, χρήσιμη για την Ορθοδοξία και τον Ελληνισμό της Γερμανίας, στα μεγαλύτερα κέντρα της χώρα αυτής, στο Αννόβερο, στο Αμβούργο, στο Βερολίνο, στο Ντορτμουντ. Ανάμεσα σ’ αυτά και τα δύο Ινστιτούτα Ορθοδόξης Θεολογίας στο Μοναχό και το Μύνστερ.
Μεταφέροντας στη Γερμανία την οργάνωση των γυναικείων συλλόγων που είχαν δημιουργηθεί στις ενορίες της Μητροπόλεως Κισάμου και Σελίνου, δημιουργείται με την βοήθεια και τη συνεργασία των Εφημερίων ο θεσμός «ΟΡΘΟΔΟΞΗ ΔΙΑΚΟΝΙΑ» με σκοπούς και στόχους την διατήρηση των ελληνικών παραδόσεων(71), την κοινωνική πρόνοια και τη σωστή αξιοποίηση του χρόνου παραμονής στη Γερμανία.
Μέσα από την Ορθόδοξη Διακονία η εκκλησία έδωσε στις Ελληνίδες εργάτριες(72) προβολή και αρχοντιά και τις ανέβασε πάνω από το σκαλοπάτι της καθαρίστριας και της μουτζουρωμένης εργάτριας.
Παράλληλα στις ενορίες δημιουργήθηκαν ταχύρυθμες επαγγελματικές σχολές ώστε τα Σαββατοκύριακα που οι Ελληνίδες ήταν ελεύθερες από τα εργοστάσια, να μαθαίνουν μέσα σ’ ένα 8/μηνο ή 10/μηνο ένα χρήσιμο επάγγελμα. Με πόση συγκίνηση στο τέλος της μαθητείας των οι γυναίκες αυτές έπαιρναν κάποιο τίτλο σπουδών και δεν ήταν πια μόνο καθαρίστριες.
Η καταγωγή, τα ιδανικά, το μέλλον, η ανάπτυξη της πατρίδος, η δυναμική παρουσία των Ελλήνων στις διαδικασίες για την Ευρωπαϊκή ενότητα η ανάγκη ν’ αφήσουν οι Έλληνες της Γερμανίας πολιτιστικά δείγματα στο πέρασμά τους, έχουν ως στόχο τα κηρύγματα, τα έργα, τα όνειρα και τα γραπτά του Ιππότη του Σταυρού, όπως αναφέρονται στα περιεχόμενα του βιβλίου του «Από δω πέρασαν οι Έλληνες».
Το πέρασμά του από την Γερμανία(73) σε καιρούς ιδιαίτερα δύσκολους για την εκκλησία και το έθνος, έμεινε για πάντα σαν δημιουργία σαν δεύτερη ίδρυση της Μητρόπολης Γερμανίας και Εξαρχίας Κεντρώα Ευρώπης ώστε οι συνεχιστές του έργου του να διαλαλούν ασταμάτητα. Από δω πέρασε ο Ειρηναίος.
Το Δεκέμβριο του 1980 ο Αρχιεπίσκοπος της Κρήτης Τιμόθεος και οι Αρχές του Νομού Χανίων(74), φέρνουν στη Κίσαμο το χαρμόσυνο μήνυμα για την νέα εκλογή του Ιππότη του Σταυρού στο θρόνο της ελάχιστης αλλά αγαπημένης Μητρόπολης Κισάμου και Σελίνου.
Στις 15/2/1981 μέσα σε μια ενθουσιώδη λαοθάλασσα(75) πραγματοποιείται η επανενθρόνισή του στην Κίσαμο. Η Ορθοδοξία κερδίζει μια μεγάλη νίκη τη μέρα αυτή και η Κίσαμος ζει μια από τις μεγάλες της δόξες.
Ο αγώνας για την αφύπνιση των συνειδήσεων και την Ειρήνη είναι η μεγάλη πορεία της δεύτερης αρχιερατείας του Ιππότη του Σταυρού. Πορεία στη λεωφόρο της Ειρήνης του Θεού και στο δρόμο της Ειρήνης του Κόσμου. Ένας αγώνας με αφάνταστες δυσκολίες, αντιδράσεις, παρανοήσεις και παρεξηγήσεις. Όμως ένας αγώνας ευθύνης απέναντι στον άνθρωπο, στο λαό, στους λαούς όλου του κόσμου. Μέσα από αυτό τον αγώνα οργανώθηκαν και δημιουργήθηκαν τα Σπήλαια(76) της Ειρήνης, οι καταθέσεις των όπλων στις ρίζα του Σταυρού(77) την Μ. Παρασκευή του 1982 και το συμβολικό κάψιμο του καταστροφικού πυραύλου(78) το Πάσχα του 1983. Ύστερα οι διασκέψεις της Ειρήνης στην Ορθόδοξη Ακαδημία και στην Κίσαμο(79), το Ακρωτήριο της Ειρήνης(80), η καθιέρωση των διεθνών βραβείων Ειρήνης(81) και ο πολύπλευρος αγώνας για την προώθηση του πνεύματος Ειρηνικού Πολιτισμού(82) μέσα σε όλο το φάσμα των κοινωνικών εκφράσεων και δραστηριοτήτων και επικοινωνίας με όλο τον κόσμο. Από την Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία άνθρωποι νέοι(83), άλλων ομολογιών, επισκέπτονται την ταπεινή, την ελάχιστη Μητρόπολη Κισάμου και Σελίνου.
Με κατανυκτικές και συγχρόνως μεγαλειώδεις υπαίθριες λειτουργίες(84) και τελετές ο θεϊκός λόγος δεν παραμένει κλειστός στις κασέλες των παραδόσεων της ορθοδοξίας αλλά σαν αγιασμένο νερό πλημμυρίζει τις αυλές και τους αγρούς της ζωής, ποτίζοντας(85) και διαποτίζοντας συνειδήσεις, θεσμούς, ήθη και πολιτεύματα ανθρώπων και λαών. Η εκκλησία παρουσιάζεται εις τα μάτια του ποιμνίου της ως φορέας όχι μόνο των ηθικών αλλά και των υλικών αξιών(86) της ζωής. Δεν υπάρχει ωραιότερο έργο από το να παίρνει κανείς τις αλήθειες του θεού και να τις σκορπά στις ψυχές των ανθρώπων.(87)
21 – 24 Αυγούστου του 1987 ο Αποκόρωνας «ορντινιάζεται» στην Αγία Σοφία(88) για μια ιστορική, στα μέτρα των καιρών, σύναξη και καλεί τα παιδιά του, όπου κι αν είναι,ι όποια και να’ναι σε πατριωτικό συναγερμό για την τωρινή και την αυριανή του μοίρα. Χρειάζεται μια ριζική αναθεώρηση(89) στη σκέψη και την πράξη ένας σωστός πατριωτισμός που μέσα στη γενικότερη προοπτική για την ειρήνη και την συνεργασία των λαών της γης αξιώνει να ζούμε κι εμείς στη χώρα μας πραγματικά ελεύθεροι, να δημιουργήσουμε και ν’ αφήσουμε στα παιδιά μας, ν’ αφήσουμε στην Ελλάδα και την Κρήτη, ψωμί κι ελπίδες για το μέλλον. Αλλωστε οι τόποι των μεγάλων ιδεών μοιάζουν με τα λακούδια που βγάζουν τους μανίτες. Εκεί που βγήκαν την πρώτη φορά ξαναφυτρώνουν πάλι.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος κάνοντας ένα σχόλιο για τον Απόστολο Παύλο λέγει ότι οι μεγάλες προσωπικότητες μοιάζουν με τα ορυχεία εκείνα τα οποία όσο σκάβει κανείς βρίσκει πολύτιμα μέταλλα. Κι όσο σκάβει κανείς τις μεγάλες προσωπικότητες της ιστορίας της ζωής ασφαλώς βρίσκει μέταλλα, πνευματικά μέταλλα. Αυτό ισχύει και για τον μεγάλο άνθρωπο, τον μεγάλο Έλληνα, τον μεγάλο Κρητικό τον Ελευθέριο Βενιζέλο. Πέθανε το 1936 και τον θάψαμε εκεί πάνω στο ύψωμα τον Προφήτη Ηλία(90). Αυτόν θέλουμε με το Εθνικό Ίδρυμα Ελευθερίας Κ. Βενιζέλος να τον κρατούμε ζωντανό στη σκέψη και στη ζωή μας(91). Είναι καιρός να σκάψουμε το γιγάντιο(92) και πολύπλευρο έργο του το αποθησαυρισμένο σαν εθνική παρακαταθήκη στη μνήμη, στην ιστορία και στη συνείδηση του Ελληνισμού για μελέτη και διδαχή.(93)
Ε Π Ι Λ Ο Γ Ο Σ
Ο Ιππότης του Σταυρού σήμερα στο 93ου χρόνο της ζωής του αισθάνεται πως είναι καιρός να εναποθέσει την πανοπλία που του έδωσε ο Θεός και ν’ αναπαυθεί. Ζει το στερνό, όπως το χαρακτηρίζει όνειρο της ζωής του και περνά τα γηρατειά του στην Κρήτη, στον τόπο του και στο λαό του, προσφέροντας συνέχεια τη διακονία του(94), εξακολουθεί ν’ ατενίζει τα ψηλά περήφανα και σιωπηλά βουνά(95), ν’ακούει τη βουή των φαραγγιών που κατεβαίνουν από τις μαδάρες(96) και τη σιωπή των νεκροταφείων και των «Κουλέδων»(97) που μισογκρεμισμένοι στα ψηλώματα του τόπου μας διαλαλούνε παληκαριές και μάχες, Θαυμάζει την σοφία των έργων του Θεού και τον ευγνωμονεί γιατί έβαλε στην ψυχή του, αυτή την όραση να βλέπει, να μαντεύει, να στοχάζεται και να προσεύχεται για την κληρονομιά και το χρέος που μας αφήνει η Κρήτη, την κληρονομιά της ανθρωπιάς.
Σεβάσμιος παππούς(98) διαιωνίζει τις αρχές της παράδοσης, αξιαγάπητος Άγιος Βασίλης(99) βοηθάει τα παιδιά ν’ ανακαλύψουν τ’ όμορφο παραμύθι που λέγεται ζωή. Με την ποιμαντορική του ράβδο(100) καθοδηγεί την ανάπτυξη της νέας ζωής, η οποία θα στεγάσει τα νέα οράματα της ανθρωπότητας, τις νέες πραγματικότητες που σχηματίζονται σιγά σιγά, σαν παγκόσμια συνείδηση για ένα καλλίτερο μέλλον του κόσμου και του ανθρώπου .