της Ζωής Δικταίου
Η ποιητική συλλογή «Αύριο, μια Ελένη» ως συμβολική μορφή της γυναικείας αντοχής και τραύματος.
Είναι αλήθεια πως το φως στα Χανιά, μοιάζει με μια διαρκή προσπάθεια να διασωθούν οι ολόκληρες λέξεις σε έναν κόσμο που διαρκώς ψιθυρίζει μισές αλήθειες. Περπάτησα αυτή την όμορφη πόλη, με μια μελαγχολία ώριμη, σαν απογευματινό φως. Όχι με δάκρυα, αλλά με την αποδοχή της αγάπης ως συνοδοιπόρου. Ο διάλογος με την ψυχή βρίσκει στο καλντερίμι του Φάρου τις πιο ήσυχες του ανάσες, ανεβαίνοντας στη Σπλάντζια η φωνή πιο απαλά, κάτι σαν «η αληθινή αγάπη θα ’ρθει ακόμα κι αν πέρασες συμπληγάδες». Μια μικρή, αθόρυβη υπόσχεση επαναλαμβάνεται, από τα γραφικά σοκάκια του αγίου Φραγκίσκου, μέχρι το Καστέλι, «αύριο…» ως να απαγγέλλει κάποιος που έχει κουραστεί από ψευδαισθήσεις και χίμαιρες, αλλά όχι από τη ζωή.
Και κάπως έτσι, βρέθηκα στον εκπληκτικά υπέροχο χώρο του στο Πνευματικού Κέντρου Χανίων για την παρουσίαση της νέας μου ποιητικής συλλογής «Αύριο, μια Ελένη». Με περίμεναν! Ακριβή η χειραψία με την τέχνη και πολύτιμη. «Η Παρέα των Χρωμάτων» με πίνακες ζωγραφικής με θέμα «Ελένη, μια γυναίκα του χθες, του σήμερα, του αύριο» σε επιμέλεια του ζωγράφου Γιώργου Τζεγιαννάκη, έργα αφιερωμένα στη γυναίκα, είχε ήδη κερδίσει τις εντυπώσεις. Είδα αποσπάσματα από την ποίηση μου να μιλούν για τα υπέροχα αυτά έργα. Συγκινήθηκα. Και τότε κατάλαβα πόσο βαθιά και αληθινά συνομιλούν η ποίηση και η ζωγραφική όταν συναντηθούν στον ίδιο χώρο. Οι λέξεις και τα χρώματα δεν στέκονται ποτέ ξέχωρα· σμίγουν, αλληλοσυμπληρώνονται, υπαινίσσονται έναν κοινό κόσμο, όπου το άρρητο βρίσκει φωνή και το ορατό αποκτά ψυχή. Τα έργα, με τις σιωπές τους, άνοιγαν δρόμους που η ποίησή μου θέλησε να βαδίσει, να ονειρευτεί, να σταθεί, να μιλήσει, να ερμηνεύσει, να κλείσει πληγές. Ένιωσα πως οι λέξεις, ψηφίδες χανιώτικο φως, άγγιζαν μια νέα προοπτική στις μορφές και στα χρώματα, δίνοντας τους άλλον παλμό, άλλη ανάσα. Όταν οι τέχνες αναγνωρίζουν η μία την άλλη, η ζωγραφική, με τη δύναμη της εντύπωσης, και η ποίηση, με την υπομονή του εσωτερικού ψιθύρου το αποτέλεσμα είναι πραγματικά μαγικό.
Και ναι, εκείνο το βράδυ, ήταν φανερό πως ενώθηκαν για να αφηγηθούν από κοινού την ίδια διαχρονική ιστορία: τη γυναίκα, την Ελένη της κάθε εποχής, της κάθε μνήμης, της κάθε αυριανής επανάστασης.
Και ναι, λίγο αργότερα στο αμφιθέατρο, εκεί, μπροστά σε βλέμματα που άκουγαν και αυτιά που έβλεπαν, μπροστά σε ένα κοινό μοναδικό, παραδέχτηκα πως όταν η τέχνη γίνεται παρέα – χρωμάτων, ποίησης, ανθρώπων – τότε γεννιέται κάτι αληθινό. Κάτι που μένει.
Η 25η Νοεμβρίου έχει καθιερωθεί ως η Παγκόσμια Ημέρα για την εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, με σκοπό να ευαισθητοποιήσει την κοινωνία για ένα φαινόμενο που πλήττει εκατομμύρια γυναίκες σε όλο τον κόσμο. Η έμφυλη βία αποτελεί μία από τις πλέον επίμονες και οδυνηρές μορφές κοινωνικής ανισότητας, με βαθιές ρίζες στις πατριαρχικές δομές και τα στερεότυπα που καθορίζουν τις σχέσεις εξουσίας μεταξύ των φύλων. Η μορφή της «Ελένης» στο πρόσωπο κάθε γυναίκας, δύναται να είναι το επίκεντρο μιας αφήγησης βιωματικού τραύματος, μέσα από την οποία αποτυπώνεται η διαδρομή από την κακοποίηση έως την απελευθέρωση.
Θέλησα σε αυτή την ποιητική συλλογή, ο λόγος να λειτουργεί όχι μόνο ως εξομολόγηση αλλά και ως συλλογική μαρτυρία για όλες τις γυναίκες που έχουν υποστεί βία, προσκαλώντας τον αναγνώστη σε διάλογο με το τραύμα, τη μνήμη, την αγάπη.
«Ζωή, λέξη μαθητεία στην αγάπη» στο ποίημα, αναδύεται η φωνή ενός κόσμου που υποκρίνεται την πρόοδο, ενώ πίσω από τα λαμπερά προσωπεία του κρύβει τη βία, την ταπείνωση και την υποταγή. Μέσα από «πορεία παράλογη», η γυναίκα, και κάθε άνθρωπος που αντιστέκεται στα επιβεβλημένα πλαίσια, παλεύει να κρατήσει την αξιοπρέπειά του. Η έμφυλη βία δεν είναι μόνο η σωματική βία ή ο εξευτελισμός· είναι κι εκείνη η αθόρυβη καταπίεση που προσπαθεί να σβήσει τη φωνή, το βλέμμα, την επιθυμία, το δικαίωμα στην ελεύθερη σκέψη. Κι όμως, όπως η “μοναχική ροδιά” που ανθίζει κόντρα στον άνεμο, στο ίδιο ποίημα, υψώνεται ένα μήνυμα αντοχής. Μέσα στις στάχτες της κακοποίησης και της αδικίας, η ψυχή που «παλεύει, μάχεται, κρατά την ευθύνη στην καρδιά» θυμίζοντάς πως η αγάπη και η συνείδηση είναι πράξεις επανάστασης.
Η ποίηση είναι καταφύγιο και όπλο, ένας τρόπος να ειπωθεί «όχι» σε κάθε μορφή εξουσίας που θέλει να ορίσει ποιος αξίζει να ζει και πώς να αγαπά. Η γραφή, ένας ασφαλής χώρος ελευθερίας, όπου η εμπειρία μετατρέπεται σε λόγο και μνήμη. Και δίπλα της, η ζωγραφική, ο ανοιχτός ορίζοντας στα χρώματα, όπου η στιγμή παγώνει για να ξαναζήσει μέσα από βλέμματα, γραμμές, φως και σκιές. Η γραφή και η ζωγραφική, δύο δρόμοι που ξεκινούν από την ίδια ανάγκη: να σωθεί ό,τι μας άγγιξε, να ειπωθεί εκείνο που δεν χωρά σε απλές λέξεις ή σε απλές εικόνες.
Στη γραφή, η εμπειρία αποκτά φωνή· στη ζωγραφική, αποκτά μορφή. Η μια τέχνη συμπληρώνει την άλλη, όπως ο ψίθυρος συμπληρώνει το βλέμμα. Οι ποιητικές μαρτυρίες απαλύνουν τις γραμμές, και τα χρώματα φωτίζουν την ποίηση, έτσι ώστε το προσωπικό να γίνεται καθολικό και το στιγμιαίο αιώνιο.
Κι εκεί, μέσα σε αυτή την όμορφη πραγματικά συνάντηση, η μνήμη απόκτησε δύο καρδιές, μία για να χτυπά μέσα στην ποίηση και άλλη μία για να αναπνέει μέσα στο χρώμα. Κάπως έτσι, τα Χανιά, έγιναν στη συνείδησή μου, ένας κοινός τόπος ελευθερίας, όπου η γυναίκα τολμά να μιλήσει, να ονειρευτεί, να υπάρξει ολόκληρη. Η πόλη αγκάλιασε τη συνάντηση της τέχνης, κάνοντας τη φωνή της νέας «Ελένης» να αντηχήσει στο αύριο.
Κι ύστερα ήρθε η μουσική, απαλές μελωδίες, μέσα από τις σιωπές και τις παύσεις στην Όστρια, τραγούδια αφιερωμένα στη γυναίκα, για να καταφέρει η ψυχή να ζήσει αυτή την αίσθηση, μετατρέποντας την αλήθεια, τη μνήμη, τη νοσταλγία, την αγάπη σε ζωντανή εμπειρία. Μέσα από τις νότες γεννήθηκε μια αισιοδοξία για ένα άλλο ταξίδι που δεν είναι ουτοπία, αλλά πραγματική δύναμη για ζωή, ηρεμία και εσωτερική γαλήνη, γιατί έτσι μαθαίνει η ψυχή να βιώνει το ωραίο, να αγαπά και να συνεχίζει τον αγώνα.
Η πραγματική πρόοδος δεν μετριέται με λόγια και επιφανειακές αλλαγές, αλλά με τον σεβασμό. Η έμφυλη βία, σε κάθε της μορφή, αποτελεί δείγμα κοινωνικής και ηθικής παρακμής. Η κοινωνική εξορία για κάθε «Ελένη» «που είχε συνηθίσει να δίνει χρόνο στις πληγές, αμίλητη» μια σιωπή που δεν είναι απλή παθητικότητα· συνιστά μηχανισμό επιβίωσης και ταυτόχρονα σύμπτωμα κοινωνικής καταστολής. Η γυναίκα θυσιάζει τη φωνή της, σε μια κοινωνία που επιβραβεύει την υποταγή και στιγματίζει την αντίσταση.
«Ζωή, σε μια σκακιέρα», μια ποιητική αναμέτρηση με το τραύμα και τη σταδιακή απελευθέρωση της γυναίκας από τους δεσμούς ενός καταπιεστικού γάμου. Η γυναίκα δεν έπαψε να περιπλανιέται σε έναν κόσμο γεμάτο αντικείμενα και σύμβολα, «νυφικό, σκακιέρα, δαντέλες, μητέρα, σύζυγος, εργαζόμενη, νοικοκυρά» που την εγκλωβίζουν σε ρόλους, περιορίζουν την ελευθερία της, την κάνουν να κινείται σε προκαθορισμένα μονοπάτια. Ο γάμος στο ποίημα παρουσιάζεται ως «θητεία στην παράνοια», και ναι, κάποιες φορές και είναι πολλές, ο γάμος αποτελεί ένα μηχανισμό αλλοτρίωσης όπου η γυναίκα μετατρέπεται σε πιόνι. Σε αυτή τη συνάντηση τέχνης και ζωής, η γυναίκα δεν είναι πλέον πιόνι· γίνεται πρωταγωνίστρια, δημιουργός, εξερευνητής του δικού της κόσμου, που δεν καθορίζεται από κανέναν άλλο παρά μόνο από την ίδια.
Η πορεία της από το «σώπα» στο «μίλα», σε όλη την έκταση της ποιητικής συλλογής, συμβολίζει την αντίσταση απέναντι στη βία αναγνωρίζοντας την αντοχή, την αυτογνωσία αλλά και την αξίωση κάθε «Ελένης» μέσα από το περιθώριο να οδηγηθεί στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Κάθε ποίημα, αναγνωρίζει την αξίωση κάθε «Ελένης» να βγει από το περιθώριο και να διεκδικήσει το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Η σιωπή δεν είναι πλέον υποταγή, αλλά αρχή, και η φωνή που ακολουθεί δεν είναι απλώς κραυγή· είναι η συνειδητοποίηση της δύναμης, η διεκδίκηση του χώρου και της ζωής που ανήκει σε κάθε γυναίκα. Σε αυτή την πορεία, η ποίηση γίνεται καταφύγιο και όπλο μαζί. Καταγράφει, φωτίζει, και ταυτόχρονα απελευθερώνει. Κάθε «Ελένη» αναγνωρίζει ότι η αξία της δεν εξαρτάται από κανένα ρόλο, κανένα δεσμό, καμία επιβολή· ότι μπορεί να υπάρξει ολοκληρωμένη και ελεύθερη, οδηγώντας τον εαυτό της από τη σιωπή στη δύναμη της έκφρασης.
Πολύ συχνά στη ζωή λέμε τα μισά, τα στρογγυλεμένα, τα κοινωνικά αποδεκτά. Στην ποιητική συλλογή «Αύριο, μια Ελένη», οι πιο επικίνδυνες, ακατέργαστες αλήθειες απευθύνονται σε αυτό το εσωτερικό πρόσωπο, το βαθύτερο μέρος του εαυτού μας που δεν τρομάζει από το σκοτάδι που μας χρεώνουν. Η ποίηση δεν περιορίζεται μόνο στο να αναδείξει τον πόνο και την καταπίεση· θέλω να πιστεύω ότι γίνεται όχημα αυτογνωσίας, ένα παιχνίδι με τις σκιές και το εδωτερικό φως της ύπαρξης. Η γυναίκα επανασυστήνεται στον εαυτό της, ανακαλύπτοντας τις αθέατες πτυχές της προσωπικότητας και τη δύναμη που συχνά αγνοεί ή φοβάται να αναγνωρίσει. Κάθε ποίημα, κάθε εικόνα, ένα κάτοπτρο που αντανακλά τη δική μας δυνατότητα να αμφισβητήσουμε τα δεσμά και να ορίσουμε τους όρους της ζωής που θέλουμε, ώστε η σκακιέρα, τα νυφικά και οι δαντέλες να πάψουν να είναι σύμβολα υποταγής· να γίνουν εργαλεία συνειδητοποίησης, σημάδια του δρόμου που οδηγεί από τον φόβο στη δημιουργική δύναμη.
Η βία με τα πολλά πρόσωπα και η μεταχείριση της γυναίκας ως κατώτερου όντος με απασχόλησε και συνεχίζει να με απασχολεί, γι’ αυτό και καταπιάνομαι με τέτοια ζητήματα σχεδόν σε όλα μου τα βιβλία. Στην ποιητική συλλογή Αύριο, μια Ελένη, η αντίληψη του γυναικείου σώματος ως «εμπορεύματος» και η κακοποίηση επιβιώνουν ως βαθύ ψυχικό ίχνος. Από τη θυματοποίηση στην αντίσταση ο δρόμος είναι αναμφίβολα δύσκολος, και ως την τελική σύγκρουση, όταν η «Ελένη» θα αρνηθεί να υποταχθεί, περνά ουσιαστικά στον χώρο της επαναδιεκδίκησης της αξιοπρέπειας∙ το μαχαίρι που πέφτει “καταγής” δεν σηματοδοτεί μόνο το τέλος του κύκλου της βίας, αλλά και την αρχή μιας άλλης, εσωτερικής ελευθερίας.
Στην ποιητική συλλογή, ως ποιητική μαρτυρία της έμφυλης βίας, αλλά και ως πράξη κοινωνικής στάσης, θέλησα μέσα από τη μορφή της Ελένης, να καταγγείλω τις πατριαρχικές νόρμες που συνεχίζουν να γίνονται δεκανίκι της βίας. Ταυτόχρονα με αφορμή την παρουσίαση, θα ήθελα να υπενθυμίσω τη δυνατότητα της επανόρθωσης μέσω του λόγου, γιατί η ποίηση, δεν είναι απλώς αισθητικό δημιούργημα· είναι πράξη δικαιοσύνης και αλήθειας. Η «Ελένη» της συλλογής δεν παραμένει θύμα των περιστάσεων· αναδεικνύεται σε πρωταγωνίστρια της ίδιας της ζωής της, σε εξερευνήτρια των ορίων της, σε δημιουργό των δικών της επιλογών.
Η Αμερικανίδα ποιήτρια, δοκιμιογράφος και φεμινίστρια Adrienne Rich υποστήριζε πως «η ποίηση δεν αλλάζει τον κόσμο με άμεσο τρόπο, αλλά αλλάζει εκείνους που θα τον αλλάξουν». Η Ελένη, κάθε γυναίκα, με την τελική της κραυγή, ενσαρκώνει ακριβώς αυτή τη μεταμορφωτική δύναμη, τη γέννηση του λόγου μέσα από τη σιωπή.
Η έμφυλη βία, όπως καλλιεργείται στις σύγχρονες κοινωνίες, ριζώνει βαθιά μέσα σε ένα σύστημα που ντύνει την εξουσία με τον μανδύα του θεμιτού και του νόμιμου. Οι θρησκείες, υψώνοντας την υποταγή σε αρετή και τη σιωπή σε καθήκον, διδάσκουν στις γυναίκες πως η υπομονή είναι σωτηρία, ενώ η φωνή και η φύση τους αμαρτία. Η πολιτική, συχνά σύμμαχος αυτής της τάξης, θεσμοθετεί την ανισότητα ή την καλύπτει με επιχειρήματα περί «παράδοσης» και «τάξης πραγμάτων». Έτσι, η βία αποκτά πρόσωπο θεσμικό και η γυναίκα μαθαίνει να τη δέχεται σαν μοίρα. Μα η αληθινή λύτρωση δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ρήξη· χωρίς την αποκαθήλωση του φόβου που παρουσιάζεται ως πίστη και του νόμου που βαφτίζει την ανισότητα σε αρμονία. Γιατί η ελευθερία της γυναίκας αρχίζει εκεί όπου καταλύεται η ψευδαίσθηση του «πρέπει» που την κρατά δεμένη.
Μέσα από την «Ελένη» παλιά και σύγχρονη, η απελευθέρωση δεν είναι μόνο προσωπική διαδικασία, είναι και κοινωνική πράξη. Κάθε γυναίκα που διεκδικεί τη φωνή της αμφισβητεί τις νόρμες, ανατρέπει τα κατασκευασμένα όρια, ανοίγει δρόμους για άλλες. Η σιωπή που επιβάλλεται από την κοινωνία μετατρέπεται σε εργαλείο συνείδησης, η φωνή που γεννιέται από τη σιωπή δεν είναι απλώς αντίδραση, αλλά πράξη δικαιοσύνης. Μέσα στην ποίηση, η βία καταγγέλλεται, η αλήθεια αποκαλύπτεται, και η δυνατότητα μετασχηματισμού γίνεται πραγματικότητα. Η «Ελένη» είναι ο καθρέφτης κάθε γυναίκας που αρνείται να δεχτεί τον περιορισμό ως μοίρα.
Μπορεί η γυναίκα να μην μείνει στη θυματοποίηση; Η απάντηση είναι μπορεί, να επιλέξει να σωθεί όχι με τη λήθη, αλλά με τη δημιουργία. «Ζω-γραφί-ζω, να μην πεθάνει ο κόσμος μου» γράφω σε ένα ποίημα, και η ίδια η λέξη «ζωγραφίζω» σπάει για να αποκαλύψει την ουσία της, στο «ζω».
Η έμφυλη βία, σε όλες τις μορφές της, σωματική, ψυχολογική, λεκτική ή συμβολική, αποτελεί μια από τις πιο διαρκείς και ύπουλες μορφές καταπίεσης. Δεν είναι μόνο η πράξη της βίας που σημαδεύει, αλλά και η σιωπή που την ακολουθεί· η ενοχή, η ντροπή, η εσωτερική διάβρωση του εαυτού. υποκρισίες, ιεραρχίες, μάσκες. Η γυναίκα στην ποιητική συλλογή, απόλυτα ανθρώπινη και ταυτόχρονα απόλυτα ειλικρινής, οικεία μέχρι τρυφερότητας, θέλει να μοιραστεί: δάκρυ, σιωπή, φόβο, τη νίκη της καρδιάς πάνω στις συμπληγάδες, σαν να λέει: «Άφησέ με να είμαι άνθρωπος δίπλα σου…»
Η κοινωνία, μέσα από στερεότυπα και προσδοκίες, εκπαιδεύει τις γυναίκες να αγνοούν την ανισότητα, να βαφτίζουν την εξουσία «αγάπη» και την υποταγή «πίστη». Έτσι, η βία εισχωρεί ύπουλα, ντυμένη την τρυφερότητα. Η άγνοια, επομένως, δεν είναι απλώς απουσία γνώσης, αλλά μηχανισμός επιβολής· είναι η κατάσταση όπου η βία αποκρύπτεται πίσω από κοινωνικά αποδεκτούς ρόλους.
Η γυναίκα, κάθε γυναίκα που πάλεψε να αγαπήσει, να εμπιστευθεί, να ελευθερωθεί, να εργαστεί, και βρέθηκε αντιμέτωπη με το βάρος μιας κοινωνίας που ακόμη συγχέει την αγάπη με άλλες έννοιες, οφείλει να γνωρίζει πως η λύτρωση έρχεται μέσα από τη συνειδητοποίηση, από τη στιγμή που αναγνωρίζει τη βία, τη βαφτίζει με το όνομά της, και τολμά να ζήσει ελεύθερη.
Ο φόβος απέναντι σε κάθε μορφή επιβολής μικραίνει την ανθρώπινη φύση. Η γυναίκα δεν ζητά εκδίκηση, ζητά χώρο, να υπάρξει έξω από κανόνες και ρόλους. Η αισιοδοξία και η ελπίδα που νιώθει δεν έρχονται από την παραποίηση της πραγματικότητας ή από την άρνηση της μοναξιάς και του πόνου· αντίθετα, προκύπτουν ακριβώς επειδή η αλήθεια, η δική της μπορεί τελικά να ειπωθεί ολόκληρη.
Η θέα της θάλασσας στο λιμάνι των Χανίων δίνει ελπίδα και προοπτική σ’ αυτή την πόλη, που δείχνει ότι το μέλλον της γυναίκας είναι ανοιχτό και το υποστηρίζει. Σε αυτή τη συνάντηση η πόλη αποδεικνύεται για άλλη μια φορά σύμβολο ελευθερίας και φορέας πολιτισμού, σε ένα σκηνικό που ενισχύει την αίσθηση αναγέννησης, προσκαλώντας την «Ελένη», κάθε γυναίκα.
«Όσες φορές κι αν αναμετρηθείς μαζί μου, θα χάσεις» θα ήθελα με αυτό να τονίσω πως η εσωτερική δύναμη της γυναίκας, είναι πιο ισχυρή από την δύναμη του ελέγχου, και να ευχηθώ, να σας θέλει η ζωή όταν φέγγει η αγάπη.
Και ναι, στα Χανιά φέγγει η αγάπη παντού και φαίνεται.
Με μια αγκαλιά στην αναμαρτησία της σκέψης, ευγνώμων, στην όμορφη πόλη και στους ανθρώπους της, στους φορείς που οργάνωσαν και υποστήριξαν τόσο φιλόξενα αυτό το γεγονός, γιατί από μια απλή παρουσίαση πήρε όντως άλλη διάσταση.
Ραντεβού τον Μάρτη, πάλι εδώ, με χορηγό την αγάπη.
Αύριο, εν ονόματι της αγάπης
Χανιά 28 Νοέμβρη 2025
Βιογραφικό σημείωμα
Η Ζωή Δικταίου (λογοτεχνικό ψευδώνυμο της Χαρούλας Βερίγου), γεννήθηκε στον Άγιο Νικόλαο της Κρήτης το 1962 και μεγάλωσε στο Τζερμιάδων του Οροπεδίου Λασιθίου. Είναι πτυχιούχος της Σχολής Τουριστικών Επαγγελμάτων Κέρκυρας. Στίχοι της έχουν μελοποιηθεί και έχει συμμετάσχει σε αρκετά συλλογικά έργα. Συνεργάζεται με πλήθος λογοτεχνικών περιοδικών.
Η μέχρι τώρα εργογραφία της περιλαμβάνει τα βιβλία:
Αύριο, μια Ελένη, Ποιητική συλλογή, Εκδόσεις: Μετρονόμος, Σεπτέμβριος 2025, Αθήνα
Αύριο, μια ελιά η μέσα πατρίδα, Ποιητική συλλογή, Εκδόσεις: Φίλντισι, Φεβρουάριος 2023, Αθήνα
Λασίθι, Τόπος Μέγας – Η κούπα των θεών, Αφήγημα, Εκδόσεις: Φίλντισι, Μάιος 2021, Αθήνα
Αύριο, αφή αλμύρας οι λέξεις, Ποιητική συλλογή, Εκδόσεις: Φίλντισι, Νοέμβριος 2020, Αθήνα
Αθιβολή γαρύφαλλο και θύμηση κανέλλα, Διηγήματα, Εκδόσεις: Φίλντισι, Νοέμβριος 2019, Αθήνα
Αύριο στάχυα οι λέξεις, Ποιητική συλλογή, Εκδόσεις: Φίλντισι, Σεπτέμβριος 2018, Αθήνα
Οι άλλες ν’ απλώνουν ρούχα κι εσύ τριαντάφυλλα, Διηγήματα, Εκδόσεις: Φίλντισι, Φεβρουάριος 2018, Αθήνα
Μια κούρσα για τη Χαριγένεια, Μυθιστόρημα, Εκδόσεις: Φίλντισι, Μάιος 2017, Αθήνα
Αύριο, νυχτώνει φθινόπωρο, Μυθιστόρημα, Εκδόσεις: Φίλντισι, Ιούνιος 2015, Αθήνα
Ιστορίες για φεγγάρια, Παιδική Λογοτεχνία, Εκδόσεις: Έψιλον, 1996, Αθήνα
Συμμετοχές σε συλλογικά έργα
Γράμματα της ποίησης, Ποιητική ανθολογία, Εκδόσεις: Ατέχνως, 2020, Αθήνα
Μονόλογοι, Ποιητική ανθολογία, Εκδόσεις: το βιβλίο, 2017, Αθήνα
Λογοτεχνικά Μονοπάτια, Εκδόσεις: Όστρια, 2022, Αθήνα
Λογοτεχνικό Ολόγραμμα 1, Έκδοση της Εταιρείας Κοινωνικού Έργου και Πολιτισμού, Τυπογραφείο Γιώργου Κωστόπουλου, Δεκέμβριος 2022, Αθήνα
Λογοτεχνικό Ολόγραμμα 2, Εκδόσεις Φιλύρα, 2025, Αθήνα
