Στη σημερινή ψηφιακή «fast food» εποχή μας, την εποχή του internet και των social media, η ταχύτατη ενημέρωση ανακυκλώνεται και καταναλώνεται το ίδιο αστραπιαία, με αποδέκτες των εκατοντάδων σημαντικών και ασήμαντων πληροφοριών τον καθένα από εμάς.
Ένα από τα αρνητικά σημεία των -ψηφιακών- καιρών μας όμως είναι τα γνωστά σε όλους μας πλέον fake news και η κάθε λογής παραπληροφόρηση που ανθεί για τα καλά.
Σαφώς και η παραπληροφόρηση δεν είναι φαινόμενο που «γεννήθηκε» από το ίντερνετ, καθώς είναι τόσο παλιό όσο και η ανθρωπότητα, ωστόσο το διαδίκτυο είναι το μέσο που με ασύλληπτη ταχύτητα μπορεί να τη διασπείρει απ’ άκρη σ’ άκρη του πλανήτη και πολλές φορές να την καθιερώσει στις συνειδήσεις ως πραγματικότητα.
Η εποχή μας βρίθει από ανάλογα παραδείγματα και ένα από αυτά είναι οι διάφορες γνωστές ρήσεις που χρησιμοποιούμε στην καθημερινότητά μας ή κατά κόρον στα… ψηφιακά γραπά μας και έχουν εσφαλμένα αποδοθεί σε διάσημους ανθρώπους.
Την επόμενη φορά λοιπόν που θα θελήσετε πείτε κάτι τσιτάτο, φροντίστε να ενημερωθείτε -και να ενηρώσετε- για την προέλευσή ή την πραγματική πηγή του και θυμηθείτε να μην πιστεύετε πάντα ό,τι διαβάζετε στο ίντερνετ.
«Κι εσύ τέκνον Βρούτε;» – Ιούλιος Καίσαρας
Aναμφισβήτητα αποτελεί μια από τις πιο γνωστές λατινικές φράσεις την οποία αποδίδει στον Ιούλιο Καίσαρα ο Ουίλιαμ Σαίξπηρ στο ομώνυμο έργο του. Σύμφωνα με τον Σαίξπηρ λοιπόν, ο Καίσαρας φέρεται να λέει τη φράση αυτή, λίγο πριν ξεψυχήσει, στον έμπιστό του, αλλά και δολοφόνο του, Μάρκο Βρούτο ο οποίος κατέστρωσε και εκτέλεσε μαζί με άλλους συνομώτες το σχέδιο εξόντωσης του Καίσαρα.
Σύμφωνα ωστόσο με τον ρωμαίο ιστορικό Σουητώνιο τα ακριβή λόγια του Καίσαρα λίγο πριν υποκύψει στα τραύματά του ενδέχεται να ήταν πολύ πιο προσωπικά εξαιτίας της προδοσίας που υπέστη. Για την ακρίβεια το πιθανότερο ήταν ο Καίσαρας να είπε στα ελληνικά «και εσύ τέκνον μου;», αν και κατά τον Σουητώνιο ο Καίσαρας πέθανε χωρίς να πει λέξη.
«Ο σκοπός αγιάζει τα μέσα» – Νικολό Μακιαβέλι
Όπως είναι γνωστό, το έργο που χάρισε στο Μακιαβέλι την αθανασία ασκώντας βαθιά επίδραση σε πολιτικούς και στοχαστές είναι ο «Ηγεμόνας» και γράφτηκε το 1513, ενώ μεταξύ των ιστορικών προσωπικοτήτων που θαύμασαν το έργο του Μακιαβέλι ήταν ο Χίτλερ και ο Μουσολίνι. Αυτό που αξίζει να αναφερθεί είναι ότι ο «Ηγεμόνας» προκάλεσε πολλές αντιδράσεις και επικρίσεις για κυνισμό και πανουργία κάτι που εξηγεί και τον -αρνητικό- όρο «μακιαβελισμός» που έχει επικρατήσει μέχρι σήμερα. Ωστόσο, η συγκεκριμένη φράση που αποδίδεται στον Μακιαβέλι, δεν περιλαμβάνεται στο έργο του.
«Διαφωνώ με αυτό που λες, αλλά θα υπερασπιστώ μέχρι θανάτου το δικαίωμά σου να το λες» – Βολταίρος
Ακόμα μια πασίγνωστη φράση, από το Βολταίρο αυτή τη φορά, σύμφωνα με τη βιογράφο του πάντα, τη συγγραφέα Έβελιν Μπίατρις Χαλ.
Η φράση εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο βιβλίο της Χαλ «Οι Φίλοι του Βολταίρου» το 1906 και αποτελεί στην ουσία την περιγραφή των απόψεών του και όχι αυτούσια τα λόγια του γάλλου φιλοσόφου. Η παρανόηση έγινε γιατί η φράση αυτή μπήκε σε εισαγωγικά και μάλιστα το 1939 η Χαλ αποκατέστησε την τάξη εξηγώντας πως είναι δική της φράση και κακώς μπήκε σε εισαγωγικά.
«Αφού δεν έχουν ψωμί, ας φάνε παντεσπάνι» – Μαρία Αντουανέτα
Η φράση αποδίδεται στη σύζυγο του Λουδοβίκου 16ου και Βασίλισσα της Γαλλίας, Μαρία Αντουανέτα, προς το φτωχό γαλλικό λαό.
Ωστόσο στην πραγματικότητα η εν λόγω φράση βρίσκεται στο έργο του γάλλου φιλοσόφου Ζαν Ζακ Ρουσώ «Απολογίες» που κυκλοφόρησε το 1765, όταν η Μαρία Αντουανέτα ήταν μόλις 9 ετών.
Ένας από τους λόγους που επικράτησε εύκολα η φήμη αυτή, ήταν λόγω του μίσους του πεινασμένου λαού για τη σπάταλη βασίλισσά του.
«Κάθε λεπτό γεννιέται και ένα κορόιδο» – Φ. Τ. Μπάρνουμ
Η γνωστή ρήση χρεώνεται στο διάσημο σόουμαν Φινέα Μπάρνουμ, γεγονός που μπορεί να θεωρηθεί και λογικό αν σκεφτεί κανείς πόσες φορές κατάφερε ο Μπάρνουμ να παραπλανήσει το κοινό, όπως λόγου χάρη με την επική φάρσα της «Γοργόνας».
Όσον αφορά την προέλευση της φράσης το πιο πιθανό θεωρείται ότι ήταν μια ατάκα των τζογαδόρων του 19ου αιώνα. Η φράση μάλιστα συναντάται σε μια ιστορία για τον τζόγο που δημοσιεύτηκε σε εφημερίδα του Σικάγο το 1879 και την εποχή εκείνη η φράση είχε καθιερωθεί ως σλόγκαν.
«Εάν δεν μπορώ να χορέψω, δε θέλω να είμαι μέρος της επανάστασής σας» – Έμμα Γκόλντμαν
Η αναρχοκομμουνίστρια, ασυμβίβαστη, προοδευτική και φεμινίστρια ρωσίδα, έζησε και πέθανε πολύ πριν οι γυναίκες αρχίσουν να καίνε τα σουτιέν τους, ενώ είχε χαρακτηριστεί ως η πιο επικίνδυνη γυναίκα στην Αμερική. Σϊγουρα έχει πει πολλά ριζοσπαστικά αλλά μπορούμε να σας διαβεβαιώσουμε ότι η συγκεκριμένη φράση δεν της ανήκει.
Σύμφωνα με την ιστορικό και συγγραφέα Άλιξ Κέτις Σούλμαν η φράση αυτή «γεννήθηκε» με σκοπό να πουλήσει μπλουζάκια. Συγκεκριμένα ήταν μια έμπνευση του αναρχικού Τζακ Φρέιγκερ για να πουλήσει περισσότερα μπλουζάκια στο μεγάλο φεστιβάλ του Central Park που θα γινόταν για να γιορτάσει ο κόσμος το τέλος του πολέμου στο Βιετνάμ.
«Μην επιτρέψετε να τελειώσει έτσι. Πείτε πως είπα κάτι», Πάντσο Βίγια
Θεωρείται μια από τις πιο διάσημες τελευταίες φράσεις και αποδίδεται στο μεξικάνο επαναστάτη στρατηγό Πάντσο Βίγια ως τελευταία του επιθυμία λίγο πριν αφήσει την τελευταία του πνοή.
Ωστόσο η ιστορία είναι λίγο διαφορετική καθώς -όπως αναφέρει ο βιογράφος του Αλεχάντρο Κουιντάνα- στην πραγματικότητα ο Βίγια πυροβολήθηκε στο κεφάλι και πέθανε ακαριαία χωρίς να προλάβει να πει το παραμικρό.
«Δεν έπρεπε ποτέ να το γυρίσω από το ουίσκι στο Μαρτίνι» – Χάμφρεϊ Μπόγκαρτ
Αν και δεν θα μας εξέπληττε να παραμείνει υπέρμετρα σαρκαστικός μέχρι το θάνατό του από καρκίνο του οισοφάγου το 1957, το πιθανότερο είναι ότι η ατάκα προέρχεται από μυθιστόρημα του 1975 με τίτλο «What are the bugles blowing for?» και όχι από τον Μπόγκαρτ.
Σύμφωνα με την τέταρτη και τελευταία σύζυγό του τα τελευταία λόγια του διάσημου ηθοποιού λίγο πριν πέσει σε κώμα ήταν «Αντίο μικρή. Γύρνα γρήγορα».
«Το ψέμα κάνει τον γύρο του κόσμου προτού η αλήθεια βάλει παπούτσια της» – Τόμας Τζέφρεσον, Μαρκ Τουαίην, Ουίνστον Τσώρτσιλ, Αν Λάντερς
Η ρήση που αποδίδεται σε αρκετά πρόσωπα στην ψηφιακή εποχή μας, την εποχή του ιντερνετ και των social media, φαντάζει πιο επίκαιρη από ποτέ. Σήμερα όμως εκτός από τα fake news με την ίδια ευκολία διασπείρεται και η παραπληροφόρηση.
Έτσι, αν και η φράση αποδίδεται σε διάσημα πολιτικά πρόσωπα, συγγραφείς και αρθρογράφους, στην πραγματικότητα η ατάκα ανήκει στον σατιρικό συγγραφέα, δοκιμιογράφο, ποιητή και κληρικό Τζόναθαν Σουίφτ, γνωστός για το έργο του «Τα ταξίδια του Γκιούλιβερ». Μάλιστα η ακριβής φράση του Σουίφτ είναι «falsehood flies, and truth comes limping after it» και περιλαμβάνεται σε ένα από 1.710 έργα του.
