Εν αναμονή της κήρυξης των φουγάρων της ΑΒΕΑ σε διατηρητέο μνημείο από το Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, υπενθυμίζουμε την ιδιαίτερη ιστορία του εργοστασίου που δέθηκε με την ιστορία των Χανίων και της Κρήτης συνοδεύοντας το κείμενο με φωτογραφικό υλικό.
Η ιστορία της ΑΒΕΑ ξεκίνησε το 1889.
Τότε, ο γάλλος χημικός Ιούλιος Δέης (Jules Deiss), μετά από ευρεσιτεχνία του στο Ίδρυμα Παστέρ του Παρισίου, ίδρυσε την εταιρεία και το εργοστάσιο στην περιοχή της Νέας Χώρας έξω από τα τείχη της πόλης και δίπλα στο Εβραϊκό νεκροταφείο. Ο ίδιος είχε δημιουργήσει εργοστάσιο με ίδιους σκοπούς στην Τυνησία. Το εργοστάσιο σε πρώτο στάδιο παρήγαγε πυρηνέλαιο και επεξεργαζότανε τον ελαιοπυρήνα. Το πυρηνέλαιο μάλιστα εξαγόταν στη Γαλλία, με σκοπό την παραγωγή σαπουνιού τύπου Μασσαλίας.
Τα Χανιά αποτελούσαν ένα πρόσφορο έδαφος για την ανάπτυξη τέτοιου είδους βιομηχανιών. Ήδη λειτουργούσαν αρκετές βιοτεχνίες παραγωγής ντόπιου σαπουνιού και η πλούσια ελαιοπαραγωγή της Κρήτης μαζί με μια σχετική σταθερότητα που προσέφερε η Σύμβαση της Χαλέπας στην Ημιαυτόνομη Κρητική Πολιτεία, δημιούργησε ένα κλίμα για ανάπτυξη νέων πρωτοβουλιών. Τα Χανιά, αποκτούν κοσμοπολίτικο χαρακτήρα υπό την παρουσία των στόλων των «Προστάτιδων Δυνάμεων». Αποτέλεσαν πόλο έλξης για δεκάδες υπήκοους ευρωπαϊκών κρατών οι οποίοι και δημιουργούν την παροικία τους ασχολούμενοι κυρίως με το εμπόριο και τη βιομηχανία.
Αλλαγή στο ιδιοκτησιακό καθεστώς είχαμε το 1894 αφού αγοράζεται από την εταιρία Sahel Tunisien. Τότε, για την εξυπηρέτηση των λειτουργιών του μιας και αποτελούσε τη μεγαλύτερη βιομηχανία της πόλης, γίνεται το πρώτο ρήγμα στα τείχη στην περιοχή της πύλης του San Salvatore το έτος 1899. Η άδεια οικοδόμησης δόθηκε από το «Γενικόν Διοικητικόν Συμβούλιον Κρήτης
Το 1917 η εταιρεία πέρασε στα χέρια των Χανιωτών επιχειρηματιών Π. Μαρκαντωνάκη, Κ. Ναξάκη, Κ. Μανουσάκη και Γ. Κασιμάτη. Η επωνυμία της εταιρείας καταχωρήθηκε σ’ αυτήν που έμελλε να μείνει γνωστή ως Ανώνυμος Βιομηχανική Εταιρία «ΑΝΑΤΟΛΗ», δηλαδή ΑΒΕΑ. Το καταστατικό υπογράφεται από την προσωρινή κυβέρνηση Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη στις 16 Ιανουαρίου 1917 και οι δραστηριότητές της επεκτείνονται στην εμπορία και επεξεργασία ελαιολάδων και στην παραγωγή σαπουνιών.
Το 1935 το εργοστάσιο ανακατασκευάζεται και λειτουργεί με επιτυχία μέχρι τον πόλεμο. Οι αλλεπάλληλοι βομβαρδισμοί κατέστρεψαν μεγάλο κομμάτι των υποδομών του. Οι ζημιές αποκαταστάθηκαν μεταπολεμικά και η λειτουργία του συνέχισε. Νέα αλλαγή καθεστώτος ιδιοκτησίας το 1951 αφού μετατρέπεται σε συνεταιριστική – μέχρι σήμερα – και εκπροσωπείται από τους παραγωγούς του Νομού Χανίων.
Το 2004 πραγματοποιείται η μετεγκατάσταση και ο εκσυγχρονισμός του τυποποιητηρίου λαδιών, του τμήματος παραλαβής ελαιολάδου και των γραφείων διοίκησης στη θέση Αγροκήπιο του Δήμου Ελευθερίου Βενιζέλου Νομού Χανίων καθώς και η μετεγκατάσταση του σαπωνοποιείου και της ραφιναρίας λαδιών στον Δήμο Κεραμειών.
Στο έτος 2010, το εργοστάσιο βρίσκεται παραιτημένο στη μοίρα του. Παρά τις προτάσεις που έγιναν για αναστήλωση των σημαντικότερων εγκαταστάσεων και τη δημιουργία ενός βιομηχανικού μουσείου για την πόλη ή για τη χρήση του χώρου προς πολιτιστικές δραστηριότητες, κομμάτι του κατεδαφίστηκε και κτίστηκαν σχολεία. Στη συνέχεια, τα κτίρια που απέμειναν ήλθαν στην κατοχή της εταιρείας «Κρητικά Ακίνητα Α.Ε.» της Συνεταιριστικής Τράπεζας Χανίων. Η επιθυμία της ήταν να γκρεμιστούν και να κτιστεί ξενοδοχειακό συγκρότημα. Ο συντελεστής δόμησης στην περιοχή δεν επέτρεπε κάτι τέτοιο κι οπότε οι εγκαταστάσεις πουλήθηκαν στην κυπριακών συμφερόντων εταιρεία “Leptos”.
Τον Ιούνη του 2016 μετά από κινητοποίηση συλλογικοτήτων και φορέων αποτράπηκε η κατεδάφιση των δύο καμινάδων και εντός εκ των ερειπίων. Με ομόφωνο ψήφισμά του στις 8 Ιουλίου του 2016, το δημοτικό συμβούλιο εξέφρασε την αντίθεσή του στα σχέδια του ιδιώτη και έκτοτε προχωρούν οι διαδικασίες για την κήρυξη των καμινάδων σε νεώτερα μνημεία.
Χρονολόγιο εταιρείας ΑΒΕΑ
1889
Ο Γάλλος χημικός Ιούλιος Δέης ιδρύει την εταιρία στην περιοχή “Νέα Χώρα” της πόλης Χανίων.
1894
Αγοράζεται από την εταιρία Sahel Tunisien. Τότε, για την εξυπηρέτηση των λειτουργιών του εργοστασίου, μιας και αποτελούσε τη μεγαλύτερη βιομηχανία της πόλης, γίνεται το πρώτο ρήγμα στα τείχη στην περιοχή της πύλης του San Salvatore το έτος 1899. Η άδεια οικοδόμησης δόθηκε από το «Γενικόν Διοικητικόν Συμβούλιον Κρήτης»
1917
Εξαγορά και σύσταση ανώνυμης εταιρίας με την επωνυμία Ανώνυμος Βιομηχανική Εταιρία «ΑΝΑΤΟΛΗ» από τους Χανιώτες επιχειρηματίες Π. Μαρκαντωνάκη, Κ. Ναξάκη, Κ. Μανουσάκη και Γ. Κασιμάτη. Το πρώτο καταστατικό της υπογράφεται από την προσωρινή κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου στη Θεσσαλονίκη στις 16 Ιανουαρίου 1917.
1935
Tο εργοστάσιο ανακατασκευάζεται και λειτουργεί με επιτυχία μέχρι τον πόλεμο. Οι αλλεπάλληλοι βομβαρδισμοί κατέστρεψαν μεγάλο κομμάτι των υποδομών του. Οι ζημιές αποκαταστάθηκαν μεταπολεμικά και η λειτουργία του συνέχισε.
1951
Δημιουργία συνεταιριστικής εταιρίας με εκπροσώπηση από τους παραγωγούς του Νομού Χανίων.
1994
Μετεγκατάσταση και εκσυγχρονισμός του πυρηνελαιουργείου και του σαπωνοποιείου της εταιρίας στο Δήμο Κεραμειών του Νομού Χανίων.
2004
Το 2004 πραγματοποιείται η μετεγκατάσταση και ο εκσυγχρονισμός του τυποποιητηρίου λαδιών, του τμήματος παραλαβής ελαιολάδου και των γραφείων διοίκησης στη θέση Αγροκήπιο του Δήμου Ελευθερίου Βενιζέλου Νομού Χανίων, καθώς και η μετεγκατάσταση του σαπωνοποιείου και της ραφιναρίας λαδιών στο Δήμο Κεραμειών.
2014
Το 51% των μετοχών της μεταβιβάζεται στη Συνεταιριστική Τράπεζα Χανίων.
Οι φωτογραφίες είναι του Γιάννη Αγγελάκη
