Η βαρβαρότητα των ναζί όπως την κατέγραψε ο Νίκος Καζαντζάκης. Ενα μοναδικό ντοκουμέντο αποτελεί η έκθεση που συνέταξε για το ολοκαύτωμα των χωριών στη Βιάννο της Κρήτης κατά τη διάρκεια της Κατοχής.
Ο Νίκος Καζαντζάκης στα χωριά της Βιάννου. Είδε τα χνάρια της καταστροφής και συνομίλησε με κατοίκους που επέζησαν από το ολοκαύτωμα και κατέθεσαν τη μαρτυρία τους. Στην έκθεσή του κατέγραψε με λεπτομέρειες τη βαρβαρότητα των ναζί
Ο Καζαντζάκης μετείχε στην Κεντρική Επιτροπή Διαπιστώσεως Ωμοτήτων εν Κρήτη, μαζί με τους Καλιτσουνάκη και Κακριδή και περιγράφει με συγκλονιστικές λεπτομέρειες τις ωμότητες των κατακτητών και τη θηριωδία τους κατά του άμαχου πληθυσμού. Η έκθεσή του, αποσπάσματα της οποίας φέρνει στο φως το «Εθνος», ήταν η επίσημη αναφορά προς το ελληνικό κράτος για τα δεινά της Βιάννου.
Ηταν Σεπτέμβριος του 1943 όταν ο τακτικός γερμανικός στρατός σάρωσε τα χωριά, δολοφονώντας, βασανίζοντας παιδιά και σκοτώνοντας γέρους καθηλωμένους στο κρεββάτι. Συνολικά 461 ανθρώπους. Και ύστερα…
«Εκ των εκτελεστών, εγκατασταθέντες δε εις μίαν αυλήν ολίγον απέχουσα από του τόπου της εκτελέσεως ήρχισαν να τρώγουν και να διασκεδάζουν, περιπαίζοντες και τας ολοφυρομένας γυναίκας και μιμούμενοι τας κραυγάς της απελπισίας των «Παναγιά μου, Παναγιά μου!» έγραφε ο Νίκος Καζαντζάκης. Ο συγγραφέας, μετά την απελευθέρωση, είδε την καταστροφή και κατέγραψε τις μαρτυρίες όσων επέζησαν.
«… 14/9, εορτήν της Ανυψώσεως του Τιμίου Σταυρού, επέπρωτο να συντελεσθή μία από τας φοβερωτέρας καταστροφάς που είδεν η Κρήτη καθ’ όλην την περίοδον της κατοχής• οι Γερμανοί εισέβαλον εις τα χωρία της Βιάννου, Αμιράς, Βαχός, Κεφαλοβρύσι, Κρεββατάς, Αγ. Βασίλειος, Πεύκος, Κάτω Σύμη, Γδόχια, Μύρτος, Μουρνιές, Ρίζα, Μάλλες κ.τλ. φονεύοντες μεμονωμένως μεν όσους συνήντων καθ’ οδόν -άνδρας, γυναίκας και παιδιά- εντός δε των χωρίων συγκεντρούντες τους άνδρας όλους και εκτελούντες αυτούς ομαδικώς».
«… Καθώς οι Γερμανοί εισήρχοντο εις τον Αμιράν, οι κάτοικοι, κατά σύστασιν του δημάρχου, τους υπεδέχθησαν εις την είσοδον του χωρίου κρατούντες οίνον, ρακήν και εδέσματα. Εκείνοι, έχοντες κυκλώσει εν τω μεταξύ όλην την περιοχήν, συνέλαβον τους άνδρας όλους -περί τους 100- τους οποίους άνευ διαδικασίας εξετέλεσαν μέχρις ενός, ολίγον κατωτέρω της δημοσίας οδού. Η κατά τμήματα εκτέλεσις αυτών διήρκεσεν από της 10ης πρωινής μέχρι της 4ης απογευματινής. Εν τω μεταξύ εφόνευον και όσους γέροντας και αναπήρους εύρισκον εντός των οικιών, μη δυναμένους να κινηθούν…».
«… επί μακρόν χρονικόν διάστημα αι γυναίκες μετέφερον χώμα εκ των πέριξ δια να συμπληρώσουν την ταφήν των οικείων των και την πρωίαν εύρισκον τήδε κακείσε διεσπαρασμένα τα μέλη αυτών από τους σκύλους, οι οποίοι κατά την νύκτα ανέσκαπτον τους προχείρους τάφους».
Οπως σημείωσε ο Καζαντζάκης, οι Γερμανοί προσπάθησαν να σκεπάσουν τα εγκλήματα και ζήτησαν από αρχιμανδρίτη να βεβαιώσει ότι δεν έγιναν παραβιάσεις του διεθνούς δικαίου, εκείνος όμως απάντησε: «Τουφεκίστε με, αλλά ψεύτικη δήλωση δεν υπογράφω• γιατί είδα με τα μάτια μου γυναίκες ξεκοιλιασμένες».
«…Η Επιτροπή δεν θα λησμονήση ποτέ το σπαρακτικόν θέαμα που αντίκρυσεν…• επί του τόπου της εκτελέσεως εύρε συγκεντρωμένας περί τας 300 γυναίκας μελανηφορούσας μετά των τέκνων των, θρηνούσας, κοπτομένας και μυρολογούσας».
«Μεγαλώσαμε με τις αφηγήσεις και τα μοιρολόγια. Ολες οι οικογένειες έχουν θύματα. Για δεκαετίες δεν υπήρχε γυναίκα που να μη φοράει μαύρα» λέει ο κ. Παύλος Μπαριτάκης, δήμαρχος Βιάννου, ο οποίος παρουσίασε στο «Εθνος» την έκθεση ως ένα πολύτιμο ντοκουμέντο. «Υπάρχουν εν ζωή ορισμένοι που θυμούνται όσα έγιναν, όπως και τον Καζαντζάκη όταν είχε έρθει και τα κατέγραψε με ακρίβεια. Ομως η πολιτεία δεν αξιοποίησε την έκθεση αν και ήταν επίσημος κρατικός απεσταλμένος. Για εμάς υπάρχει προσβολή για τα εγκλήματα που έγιναν για τα οποία δεν έχει δοθεί καμία ένδειξη μετάνοιας. Υπάρχουν ανοικτές πληγές».
Σκότωσαν και τον ιερέα
ΚΕΦΑΛΟΒΡΥΣΙ. Και εδώ οι κάτοικοι ματαίως είχον αποπειραθή να μαλάξουν την μανίαν των Γερμανών προϋπαντήσαντες αυτούς με τον πρόεδρον της κοινότητος επικεφαλής, προσκομίζοντες ρακήν και εδέσματα. Οι Γερμανοί συνέλαβον όλους τους άνδρας τους ευρεθέντας εκεί και, αφού εξεδίωξαν τα γυναικόπαιδα, τους ετυφέκισαν παρά το σχολείον, 33 εν όλω, εξ ων επέζησαν 3.
Επίσης εφόνευσαν δια ξιφολόγχης τον υπέργηρον Εμμ. Γ. Κοντάκην επί της κλίνης του… Οι Γερμανοί, λεηλατήσαντες το χωρίον, απήλθον.
Εις τον ΚΡΕΒΒΑΤΑΝ εφόνευσαν 21…. Μεταξύ των εκτελεσθέντων ήτο και ο ιερεύς του Βαχού Λεωνίδας Πνευματικάκης, ευρισκόμενος εις Κρεββατάν και λειτουργών εν των ναώ επί τη εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού. Ο ιερεύς παρουσιάσθη ενώπιον των Γερμανών υψών τον Σταυρόν και εξορκίζων αυτούς να λυπηθούν τους κατοίκους. Εις απάντησιν οι Γερμανοί επυροβόλησαν εναντίον του, ενώ δε εκείνος πληγωμένος εσύρετο δια να καταφύγη εις τινα οικίαν έρριψαν εκ νέου εναντίον του και τον αποτελείωσαν.
Μετά την εκτέλεσιν συνεκεντρώθησαν εις τον Κρεββατάν και τα εκτελεστικά αποσπάσματα Βαχού, Αμιρών και Κεφαλοβρύσου και υπό τους ήχους φωνογράφου ήρχισαν να διασκεδάζουν επί του δώματος του Γ. Ζωάκη και έπειτα μεθυσμένοι κατελθόντες εχόρευαν επί των πτωμάτων των εκτελεσθέντων φωνάζοντες «Χάιλ Χίτλερ» και «Ζήτω η Γερμανία» (ελληνιστί).
Ομαδικές εκτελέσεις και βιασμοί γυναικών
Ουδέ του ΑΓΙΟΥ ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ εφείσθησαν παρ’ όλας τας κατά την προηγουμένην ημέραν δοθείσας υποσχέσεις• ούτω το απόγευμα της 14/9 εξετελέσθησαν 31 εν όλω άνδρες (εξ ων τους 24 ομαδικώς)
….Ο Εμμ. Συμβουλάκης, συλληφθείς καθ’ ην στιγμήν εζήτει να διαφύγη κρατών την τριετήν θυγατέραν του εις τας αγκάλας, περιελήφθη εις την ομαδικήν εκτέλεσιν, υποχρεωθείς να κρατή το τέκνον του. Διαφυγών τας σφαίρας έπεσε κατά γης προσποιηθείς τον νεκρόν• επειδή όμως το νήπιον έκλαιε, ένας Γερμανός στρατιώτης το επυροβόλησεν εκ του πλησίον και το εφόνευσεν. Ο δυστυχής πατήρ έμεινεν επί ώρας ακίνητος, με τα αίματα και τον διεσκορπισμένον μυελόν του τέκνου του επί του προσώπου, μέχρις ότου οι Γερμανοί, αφού έφαγαν και διεσκέδασαν, απεχώρησαν.
Μεταξύ του γερμανικού εκτελεστικού αποσπάσματος ήτο και εις στρατιώτης ιδιαίτερον μίσος κατά του χωρίου τρέφων. Ούτος κατ’ Ιανουάριον του 1943, εν ώρα μέθης, ευρών εν Αγίω Βασιλείω μίαν γυναίκαν καθ’ οδόν, επεχείρησεν να την κακοποιήση• εκείνη κατέφυγε εις τινα οικίαν, εντός της οποίας ο Γερμανός εισελθών εφόνευσεν τον εκεί ευρισκόμενον και κατ’ εκείνην την ώραν τρώγοντα (Σ.Μ.) εκ Καλύμνου, επειδή δε η καταδιωκομένη γυναίκα είχε δραπετεύσει, εισελθών εις άλλην οικίαν, εξεδίωξεν τον ιδιοκτήτην και εβίασε την σύζυγόν του (Δ.Β.), τέλος εξελθών εις τας οδούς ήρχισε να πυροβολή. Οι κάτοικοι δεν ετόλμησαν να τον συλλάβουν, περιορισθέντες να τον καταγγείλουν εις τας προϊσταμένας του αρχάς. Ο στρατιώτης εδικάσθη εις την Βιάννον και κατεδικάσθη εις 5ετή φυλάκισιν μετά το πέρας του πολέμου (!) και εις στέρησιν της αναλογούσης εις αυτόν μερίδος σιγαρέττων επί 6 μήνας. Αυτός λοιπόν ο στρατιώτης ελθών τώρα ως μέλος του εκτελεστικού αποσπάσματος εφρόντισε να εκδικηθή όλους όσους τον είχον καταγγείλει, μεταξύ άλλων, τον πρόεδρον της κοινότητος Αγγ. Χατζάκην.
Εσφαξαν παιδιά για να μαρτυρήσουν τους αντάρτες
Τα ανατολικώτερον κείμενα χωρία της Βιάννου, τα εις τον νομόν Λασηθίου (επαρχ. Ιεραπέτρας) υπαγόμενα, επλήρωσαν την επομένην ημέραν (15/9). Ούτω οι Γερμανοί εφόνευσαν:
Εις τα ΓΔΟΧΙΑ 37 εν όλω. Το σύστημα υπήρξε το ίδιον• οι άνδρες οίτινες είχον προηγουμένως φύγει εκ του χωρίου επειδή οι Γερμανοί δεν προέβαινον εις καμμίαν βιαίαν πράξιν, επανήλθον, και τότε τους συνέλαβον και τους εξετέλεσαν μαζί με όσους ευρίσκοντο εντός του χωρίου. Δέκα επτά εξετελέσθησαν ομαδικώς δια πολυβόλου εις την θέσιν Καρτσανά, οι υπόλοιποι εντός του χωρίου και ανά τους αγρούς…. Εξ άλλου έκαυσαν επί της κλίνης του, επιχύσαντες βενζίνην, τον ανάπηρον Γεώργ. Μπεκράκην, ετών 40, πατέρα 4 ανηλίκων τέκνων.
Επειδή όλη η περιφέρεια εκηρύχθη νεκρά, απαγορευθείσης πάσης εν αυτή κυκλοφορίας, οι νεκροί παρέμειναν επί δύο μήνας άταφοι, καταφαγωθέντες υπό των κυνών.
«… ο πατήρ βλέπων τους Γερμανούς να πλησιάζουν (14/9) απεμακρύνθη από το αγρόκτημα και εκρύβη εντός σχοίνου, οπόθεν ηδύνατο να παρακολουθήση τα συμβαίνοντα. Οι Γερμανοί εισελθόντες εις τον οικίσκον του κτήματος ευρόντες σακκίδια (βούργες) πολλά με τρόφιμα, ανήκοντα εις τους φεύγοντας κατοίκους, υποψιάσθησαν ότι ταύτα προορίζονται δια τους αντάρτας.
Τότε συνέλαβον τα εγκαταλελειμμένα παιδιά και ήρχισαν να τα βασανίζουν, δια να προβούν εις αποκαλύψεις• τα ωδήγησαν έξω, εχαράκωσαν με την ξιφολόγχην τα μάγουλά των και τας κνήμας των, τα εκέντησαν εις τα πέλματα και επειδή εκείνα δεν είχον τι να μαρτυρήσουν, τους απέσπασαν τα δόντια με την ξιφολόγχην και τέλος τα έσφαξαν δι’ αυτής• έπειτα τα εξήπλωσαν επί του τοίχου του κτήματος με κρεμασμένας τας κεφαλάς.