Η Ευρώπη είναι αντιμέτωπη με μια κρίση ψυχικής υγείας. Την κατάσταση έχει αναγνωρίσει και η Κομισιόν, η οποία ενέκρινε ήδη από το 2023 μια ολοκληρωμένη προσέγγιση στην ψυχική υγεία. Στόχος της είναι να τεθεί η ψυχική υγεία σε ισότιμη βάση με τη σωματική υγεία. Συνεπώς, να διασφαλίσει και τη σχετική υγειονομική φροντίδα αναλογικά.

Το κόστος της κρίσης ψυχικής υγείας είναι πολύ υψηλό και όπως επισημαίνει στο Social Europe ο Χανς Ντιμπουά, υπεύθυνος κοινωνικής πολιτικής στο Eurofound, η δράση πρέπει να είναι επείγουσα. Προειδοποιεί ότι τώρα που οι συνέπειες της πανδημίας εξασθενούν, η Ευρώπη πρέπει να είναι έτοιμη για την επόμενη κρίση.

Εξηγεί ότι στα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν, εκτός από την ενίσχυση της υγειονομικής φροντίδας, είναι αυτά που θα συμβάλουν στη βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης και εργασίας και στη διευκόλυνση της κοινωνικής και οικονομικής ένταξης.

Κοινωνικο-οικονομικοί παράγοντες

Παίρνοντας ως παράδειγμα τη Μεγάλη Ύφεση στην Ευρώπη, που ξεκίνησε το 2008, αλλά και την πανδημία Covid-19, ο συγγραφέας επισημαίνει ότι και οι δύο είχαν αποτέλεσμα απώλεια θέσεων εργασίας και εισοδήματος. Τα δύο αυτά στοιχεία συνέβαλαν στην επιδείνωση της ψυχικής υγείας μεταξύ των πληγέντων. Η πανδημία επίσης το έκανε αυτό και σε συνδυασμό με τις συνέπειες της κοινωνικής απομόνωσης, αλλά και της επιδείνωσης των συνθηκών εργασίας σε τομείς όπως η φροντίδα.

Τα συμπεράσματα από αυτές τις κρίσεις, σύμφωνα με τον Χανς Ντιμπουά, είναι δύο:

• Πρώτον, ότι όλοι μπορούν ξαφνικά να εκτεθούν σε παράγοντες που τους θέτουν σε κίνδυνο κακής ψυχικής υγείας.

Στη διάρκεια της οικονομικής κρίσης, άτομα που είχαν καλά αμειβόμενες και ασφαλείς οικονομικά θέσεις εργασίας, βρέθηκαν άνεργα, έχασαν το σπίτι τους. Στην πανδημία, κοινωνικά ενεργοί ηλικιωμένοι και νέοι με καλή ψυχική ευεξία αντιμετώπισαν ξαφνικά την απομόνωση. Όλα τα παραπάνω οδήγησαν σε κακή ψυχική υγεία.

• Δεύτερον, ότι η αύξηση της κακής ψυχικής υγείας δεν ήταν αναίτια. Προκλήθηκε σαφώς από παράγοντες όπως η οικονομική πίεση και η κοινωνική απομόνωση. Και επιπλέον, ότι η βραχυπρόθεσμη υποστήριξη ψυχικής υγείας είναι ζωτικής σημασίας, μια βιώσιμη λύση απαιτεί την αντιμετώπιση αυτών των υποκείμενων παραγόντων.

Ωστόσο, σύμφωνα με έρευνα του Eurofound, ο κοινωνικός και οικονομικός αποκλεισμός είναι προβλήματα που παρουσιάζονται και σε εποχές εκτός κρίσεων. Άνθρωποι επηρεάζονται από κακές συνθήκες εργασίας και διαβίωσης και υποφέρουν από κακή ψυχική υγεία, αν και σε μικρότερη κλίμακα. Επιπλέον, υπάρχουν και άλλοι παράγοντες που συμβάλλουν στην κακή ψυχική υγεία ανεξάρτητα από τις κρίσεις. Αυτοί είναι οι διακρίσεις λόγω φύλου, σεξουαλικού προσανατολισμού ή μεταναστευτικού υπόβαθρου ή η ύπαρξη κακής ψυχικής υγείας στο παρελθόν.

Επιπλέον, σε περιόδους που δεν υπάρχει μια πανδημία ή μια σοβαρή οικονομική κρίση, είναι πολύ δύσκολο να προβλεφθούν και να μετρηθούν οι συνέπειες των προβλημάτων ψυχικής υγείας.

Τι μετρούν οι έρευνες

Οι αλλαγές στα δεδομένα των ερευνών, ειδικά στη χρήση υπηρεσιών ψυχικής υγείας είναι δύσκολο να ερμηνευθούν. Οι λόγοι είναι οι εξής:

Η αυξημένη χρήση υπηρεσιών ψυχικής υγείας μπορεί να προκληθεί από βελτιωμένη πρόσβαση, για παράδειγμα λόγω μειωμένου στιγματισμού και διακρίσεων, βελτιωμένων δικαιωμάτων, μεγαλύτερης διαθεσιμότητας υπηρεσιών ή αυξημένης ποιότητας και εμπιστοσύνης στις διαθέσιμες υπηρεσίες. Έτσι, η αυξημένη χρήση υπηρεσιών δεν σημαίνει απαραίτητα ότι τα περιστατικά κακής ψυχικής υγείας έχουν γίνει πιο συχνά.

Η μέτρηση μια έρευνας για την ψυχική υγεία εξακολουθεί να επηρεάζεται από το στίγμα σχετικά με την αναφορά της. Ορισμένες ομάδες, επίσης, που είναι ιδιαίτερα ευάλωτες στην κακή ψυχική υγεία συνήθως αποκλείονται από τα δείγματα. Σε αυτές περιλαμβάνονται τα παιδιά, τα άτομα που λαμβάνουν φροντίδα στο σπίτι και οι  άστεγοι. Επίσης, μπορεί να υποεκπροσωπούνται, όπως εκείνα με ιδιαίτερα χαμηλά εισοδήματα και σε επισφαλείς εργασιακές συνθήκες.

Τέλος, τα αποτελέσματα της έρευνας ποικίλλουν σημαντικά, ανάλογα με τα ακριβή μέτρα της κακής ψυχικής υγείας που χρησιμοποιούνται.

Οι πιο ευάλωτες ομάδες

Παρά τα παραπάνω προβλήματα, συνολικά, οι δείκτες υποδεικνύουν ορισμένες ομάδες ατόμων όπου τα προβλήματα ψυχικής υγείας αυξάνονται, επισημαίνει ο Ντιμπουά. Αυτές περιλαμβάνουν τις νέες γυναίκες, αλλά και ηλικιωμένα άτομα, 80 ετών και άνω.

Διαπιστώνεται επίσης ότι αυξάνεται η επίδραση ορισμένων παραγόντων που συνδέονται με την ψυχική υγεία. Είναι παράγοντες που συνδέονται με την ψηφιοποίηση της εργασίας και της ζωής (π.χ. προβληματική χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης), το αυξανόμενο εργατικό δυναμικό με μεγαλύτερες προκλήσεις ψυχικής υγείας (π.χ. φροντίδα) και τις επίμονες ανησυχίες σχετικά με τη στέγαση, το κόστος ζωής, το φυσικό περιβάλλον και τις ένοπλες συγκρούσεις.

Παράγοντες που αποτρέπουν την εμφάνιση προβλημάτων ψυχικής υγείας είναι από την άλλη πλευρά τα χαμηλά ποσοστά ανεργίας και ορισμένες πτυχές που σχετίζονται με την ψηφιοποίηση. Για παράδειγμα η ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής που διευκολύνει τον αντίκτυπο της τηλεργασίας και ορισμένες μορφές κοινωνικής ένταξης μέσω της ψηφιακής επικοινωνίας.

Οικονομικοί παράγοντες και αυτοκτονίες

Οι θάνατοι από αυτοκτονίες μειώθηκαν εδώ και δεκαετίες, με τις μεγαλύτερες μειώσεις να παρατηρούνται στα μετακομμουνιστικά κράτη μέλη της ΕΕ, σημειώνει ο συγγραφέας. Χαρακτηρίζει το γεγονός αυτό σημαντικό επίτευγμα. Και εκτιμά ότι οφείλεται σε βελτιωμένες συνθήκες εργασίας και διαβίωσης, βελτιωμένη πρόσβαση σε υποστήριξη ψυχικής υγείας και στη μείωση του στιγματισμού και των διακρίσεων.

Ωστόσο, αυτή η μείωση έχει σταματήσει από το 2017. Τα ποσοστά αυτοκτονιών έχουν αυξηθεί σε ορισμένες ομάδες, ιδίως σε νεαρά κορίτσια και άνδρες ηλικίας 85 ετών και άνω. Και η έρευνα δείχνει ότι η αυτοκτονία είναι η πιο συχνή αιτία θανάτου μεταξύ των νέων (ακολουθούν τα τροχαία δυστυχήματα) και παραμένει πιο συχνή μεταξύ των ηλικιωμένων.

Επιπλέον, τα τελευταία χρόνια, έχει καταγραφεί αύξηση θανάτων από αυτοκτονίες σε επίπεδο ΕΕ, ακόμη και μετά την προσαρμογή για τις γηράσκουσες κοινωνίες.

Έλλειψη φροντίδας

Παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι στην ΕΕ δικαιούνται γενικά ψυχική υγειονομική περίθαλψη με χαμηλό ή μηδενικό κόστος, αυτό στην πράξη δεν ισχύει. Αιτία, το στίγμα και οι διακρίσεις εις βάρος ατόμων με κακή ψυχική υγεία, που αποθαρρύνουν τα άτομα από το να αναζητήσουν υποστήριξη.

Τα συστήματα έχουν περιορισμένες εγκαταστάσεις και πόρους. Επίσης, η φροντίδα για ήπιες ή μέτριες ανάγκες φροντίδας, όπως η ψυχοθεραπεία, κοστίζουν. Συνεπώς, άτομα με χαμηλό εισόδημα δεν δύνανται να έχουν πρόσβαση σε αυτές. Άλλοι παράγοντες είναι ότι άνθρωποι μπορεί να μην γνωρίζουν τα δικαιώματά τους και να αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην εύρεση κατάλληλης υποστήριξης. Πολλοί δεν εμπιστεύονται τη διαθέσιμη υποστήριξη ή τη θεωρούν ανεπαρκή.

Στην ΕΕ, το 46% των ατόμων με συναισθηματικά ή ψυχοκοινωνικά προβλήματα βαθμολογούν την ποιότητα των υπηρεσιών ψυχικής υγείας κάτω από το 5 σε μια κλίμακα από το 0 (κακή) έως το 10 (άριστη), επισημαίνει ο συγγραφέας.

Ζητούμενο η συμμετοχή

Όλα τα παραπάνω επιβεβαιώνουν την ανάγκη να βελτιωθεί η πρόσβαση σε υψηλής ποιότητας υποστήριξη ψυχικής υγείας. Με υπηρεσίες αξιόπιστες, που σέβονται τα ανθρώπινα δικαιώματα και επικεντρώνονται στο άτομο. Σημαντική συμβολή στην προσπάθεια αυτή θα μπορούσαν να έχουν πρόσωπα που έχουν βιώσει προβλήματα ψυχικής υγείας, με τη συμμετοχή τους στον σχεδιασμό πολιτικών και υπηρεσιών. Αλλά και η Ευρώπη θα πρέπει να βελτιώσει τις οικονομικές και εργασιακές συνθήκες, διασφαλίζοντας παράλληλα τις κατάλληλες υπηρεσίες υποστήριξης.

in.gr

Σήμα κινδύνου για την ψυχική και σωματική υγεία των νέων  στην Ευρώπη και στον κόσμο εκπέμπει η νέα επιστημονική έρευνα «Global Burden of Disease» (Το Παγκόσμιο Βάρος της Ασθένειας), που δημοσιεύθηκε στην κορυφαία ιατρική επιθεώρηση Lancet. H μελέτη εξετάζει σε βάθος 35 ετών – από το 1990 ως σήμερα – τα αίτια πρόωρων θανάτων, ασθενειών, αναπηρίας, καθώς και το προσδόκιμο ζωής σε 204 χώρες και περιοχές, ανάμεσά τους και η Ελλάδα.  Την έρευνα διεξήγαγε ένα διεθνές δίκτυο 16.500 επιστημόνων, χρησιμοποιώντας περισσότερες από 300.000 πηγές δεδομένων. Τα αποτελέσματά της παρουσιάστηκαν την Κυριακή 12 Οκτωβρίου, στην Παγκόσμια Σύνοδο Κορυφής για την Υγεία στο Βερολίνο.

Τα συμπεράσματα της έρευνας είναι μοιρασμένα. Το θετικό νέο είναι ότι από το 2023 και μετά  τα ποσοστά θνησιμότητας έχουν μειωθεί συνολικά σε όλες τις χώρες και ότι το παγκόσμιο προσδόκιμο ζωής έχει ανακάμψει από την πτώση που προκάλεσε η πανδημία Covid-19.

Από την άλλη όμως, οι ερευνητές κάνουν λόγο για μια «παγκόσμια αναδυόμενη κρίση», αυξημένων ποσοστών θνησιμότητας ανάμεσα στους εφήβους και τους νεαρούς ενήλικες. Οι αιτίες ποικίλλουν. Από τη χρήση αλκοόλ, τις αυτοκτονίες και τους αυτοτραυματισμούς, ιδίως σε χώρες του ανεπτυγμένου κόσμου, μέχρι τις μολυσματικές ασθένειες και τα ατυχήματα, σε χώρες της υποσαχάριας Αφρικής.

Αλκοόλ, ναρκωτικά, αυτοτραυματισμοί και αυτοκτονίες, αυξάνουν τη θνησιμότητα στους νέους

Συναγερμός

Οι επιστήμονες προειδοποιούν ότι τα δεδομένα της έρευνας πρέπει να λειτουργήσουν ως «συναγερμός επαγρύπνησης».

Η μελέτη διαπίστωσε επίσης ότι οι χρόνιες ασθένειες, όπως οι καρδιακές παθήσεις και ο διαβήτης, αντιπροσωπεύουν πλέον τα δύο τρίτα όλων των προβλημάτων υγείας και ότι τα προβλήματα ψυχικής υγείας αυξάνονται ραγδαία.

Οι ερευνητές υπολόγισαν ότι το ήμισυ του βάρους των ασθενειών στον κόσμο θα μπορούσε να προληφθεί, καθώς οφείλεται σε κινδύνους που θα μπορούσαν να μειωθούν, όπως η υψηλή αρτηριακή πίεση, η ατμοσφαιρική ρύπανση, το κάπνισμα και η παχυσαρκία.

Προσδόκιμο ζωής

Ο παγκόσμιος μέσος όρος προσδόκιμου ζωής είναι στα 76,3 χρόνια για τις γυναίκες και τα 71,5 χρόνια για τους άνδρες. Έχει αυξηθεί πάνω από 20 χρόνια σε σύγκριση με το 1950, αν και υπάρχουν έντονες γεωγραφικές διαφορές. Για παράδειγμα το μέσο προσδόκιμο ζωής στις χώρες των ανεπτυγμένων οικονομιών είναι τα 83 έτη, ενώ στις χώρες της υποσαχάριας Αφρικής είναι μόλις 62 έτη.

Στην Ελλάδα, το μέσο προσδόκιμο ζωής είναι τα 80 έτη (82,8 για τις γυναίκες και 77,2 για τους άντρες). Πρόκειται για τρία χρόνια λιγότερα από τον μέσο όρο των χωρών της κατηγορίας μας, καθώς η χώρα μας συγκαταλέγεται επισήμως στις οικονομίες υψηλού εισοδήματος.

Άγχος και κατάθλιψη βασανίζουν τους νέους

Οι ερευνητές δηλώνουν «ιδιαίτερα ανήσυχοι», για τα επίμονα υψηλά ή τα αυξανόμενα ποσοστά θνησιμότητας ανάμεσα στους νέους και τους εφήβους.

O δρ Κρίστοφερ Μάρει, διευθυντής του Ινστιτούτου Μετρήσεων και Αξιολόγησης Υγείας (IHME) της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Ουάσιγκτον, μιλώντας στον Guardian, κάνει λόγο για «πολύ έντονες αυξήσεις» σε θανάτους νέων ανθρώπων, οι οποίες θορύβησαν τους ερευνητές.

Όπως είπε, η αύξηση των θανάτων σε νεαρούς ενήλικες, ιδίως στη Βόρεια Αμερική, «συνδέεται στενά με την αύξηση του άγχους και της κατάθλιψης στους νέους, ιδίως στις γυναίκες».

Η αύξηση των διαταραχών ψυχικής υγείας είναι ένα θέμα που απασχολεί όλο και πιο έντονα τον δημόσιο διάλογο. Ωστόσο δεν υπάρχει ξεκάθαρο συμπέρασμα για το πού οφείλεται η επιδείνωση της ψυχικής υγείας των νέων.

Στην Ανατολική Ευρώπη, οι μεγαλύτερες αυξήσεις στη θνησιμότητα παρατηρήθηκαν στις ηλικίες 15-19 ετών και 20-24 ετών, με τα ποσοστά να αυξάνονται κατά 54% και 40% αντίστοιχα μεταξύ 2011 και 2023.

«(Φταίνε) τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; Οι ηλεκτρονικές συσκευές; Οι ευρύτερες κοινωνικές τάσεις στην ανατροφή των παιδιών; Γνωρίζουμε ότι η κατάσταση επιδεινώθηκε από την πανδημία του Covid και μετά. Υπάρχει λοιπόν μεγάλη διαμάχη, στην ψυχιατρική επιδημιολογία και στην κοινή γνώμη σχετικά με τις αιτίες που αφορούν την ψυχική υγεία. Και αυτό αποτελεί πρόβλημα για την εξεύρεση λύσεων», σχολιάζει ο καθηγητής.

Κίνδυνος οπισθοδρόμησης

Η ελληνίδα επιστήμονας Εμανουέλα Γακίδου, επικεφαλής συν-συγγραφέας της έρευνας και καθηγήτρια στο IHME, προειδοποίησε ότι η όποια πρόοδος έχει γίνει στις περιοχές χαμηλού εισοδήματος (του λεγόμενου «αναπτυσσόμμενου κόσμου») κινδυνεύει να αναστραφεί λόγω των πρόσφατων περικοπών στη διεθνή βοήθεια. «Αυτές οι χώρες βασίζονται στη χρηματοδότηση της παγκόσμιας υγείας για την παροχή πρωτοβάθμιας περίθαλψης, φαρμάκων και εμβολίων που σώζουν ζωές. Χωρίς αυτήν, το χάσμα είναι βέβαιο ότι θα διευρυνθεί».

Κίνδυνος για τους νέους της Ευρώπης

Τα ποσοστά θνησιμότητας των νέων ενηλίκων αυξάνονται ανησυχητικά την τελευταία δεκαετία και στην Ανατολική Ευρώπη. Στις αιτίες συγκαταλέγονται η χρήση ναρκωτικών, οι αυτοκτονίες, αλλά και οι πόλεμοι στα ανατολικά σύνορα της ΕΕ.

Στην ευρύτερη «γειτονιά» μας, αξιοσημείωτη αύξηση καταγράφουν οι θάνατοι νέων ενηλίκων, την περίοδο μεταξύ 2000-2023, λόγω επιπλοκών από τον ιό ΗΙV, συμπεριφορών αυτοτραυματισμού ή βίας.

Στην Κεντρική Ευρώπη, οι θάνατοι από ψυχικές διαταραχές και διατροφικές διαταραχές έχουν επίσης αυξηθεί απότομα μεταξύ των εφήβων κατά τη διάρκεια της δεκαετίας.

Τα παραπάνω ευρήματα αντανακλούν μια παγκόσμια τάση:  ην αύξηση των διαταραχών ψυχικής υγείας, με τα παγκόσμια ποσοστά άγχους να αυξάνονται κατά 63% και της κατάθλιψης κατά 26%.

Στην Ανατολική Ευρώπη, οι μεγαλύτερες αυξήσεις στη θνησιμότητα παρατηρήθηκαν στις ηλικίες 15-19 ετών και 20-24 ετών, με τα ποσοστά να αυξάνονται κατά 54% και 40% αντίστοιχα μεταξύ 2011 και 2023.

Τα ευρήματα για την Ελλάδα

Με βάση τους πίνακες της έρευνας για την Ελλάδα, παρατηρείται το εξής ανησυχητικό γεγονός: Ενώ στη χώρα μας υπήρξε θετικός ρυθμός της φυσικής αύξησης του πληθυσμού από το 2000 ως το 2009, η τάση αυτή αντιστράφηκε από το 2010 ως το 2019.

Η έρευνα της Lancet ορίζει τον ρυθμό φυσικής αύξησης  του πληθυσμού, ως τον αριθμό των γεννήσεων μείον τον αριθμό των θανάτων, διαιρεμένο με τα «ανθρωπο-έτη».

Mε πληροφορίες από Guardian και Politico

Δείτε όλη την έρευνα ΕΔΩ