Γράφει η Μαργαρίτα Πουρνάρα
Ένας φωτογράφος μπορεί να ευαισθητοποιήσει μάζες με το έργο του, μπορεί όμως η ζωή του ίδιου να αλλάξει θετικά από αυτά που αντικρύζει; Η περίπτωση του Reza είναι η πιο χαρακτηριστική
Οι περισσότεροι φωτορεπόρτερ συνθλίβονται ψυχολογικά από τον ρόλο του ανήμπορου μάρτυρα της βίας και της φτώχειας. Ταξιδεύουν σε διάφορες χώρες, εξιλεώνονται με το να βάζουν την ζωή τους σε κίνδυνο προς χάριν της αλήθειας αλλά στο τέλος αισθάνονται ότι δεν μπορούν να αλλάξουν τίποτα στην δυστυχία που τους περιτριγυρίζει. Κάποιοι προσπαθούν να βοηθήσουν ανθρώπους η κοινότητες που χάνονται μέσα στην «χωματερή» της ανθρωπότητας, σε εμφυλίους, σφαγές, συρράξεις. Ενας από αυτούς ήταν ο Ελληνοαμερικάνος Κρις Χονδρος που σκοτώθηκε στην Λιβύη το 2011. Μια από τις πιο γνωστές του λήψεις ήταν η εικόνα ενός παιδιού – στρατιώτη στην Λιβερία με το όπλο στο χέρι. Τον εντόπισε κάποια χρόνια αργότερα και του πλήρωσε τα δίδακτρα για να επιστρέψει στο σχολείο, όταν η κατάσταση στην χώρα του είχε εξομαλυνθεί. Και θα είχε κάνει πολύ περισσότερα για άλλους πρωταγωνιστές των φωτογραφιών του αν δεν είχε χάσει την ζωή του σε ενέδρα.
Ένας άλλος φωτογράφος, ο Νοτιοαφρικανός Κέβιν Κάρτερ δεν άντεξε το βάρος τις πιο διάσημης φωτογραφίας του, της δουλειάς και των ατυχιών με αποτέλεσμα να αυτοκτονήσει. Αντίθετα ο Στιβ Μακ Κάρι που χάρισε με το «Κορίτσι από το Αφγανιστάν» στο National Geographic ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα εξώφυλλα του εικοστού αιώνα φροντίζει ακόμη και σήμερα να μην λήψει τίποτα από την «πρωταγωνίστρια» του.
Ενας από τους φωτορεπόρτερ που έχει κερδίσει την παγκόσμια αναγνώριση όχι μόνο για το ταλέντο και την τόλμη του αλλά και για το κοινωνικό του έργο είναι ο Γαλλοιρανός Reza, ο οποίος έχει συνεργαστεί με ειδησεογραφικά έντυπα διεθνούς κύρους και κυρίως με το National Geographic. Η δουλειά του ξεχωρίζει για πολλούς λόγους. Ο κυριότερος είναι πως ο ίδιος πιστεύει ότι αν υπάρχει μια κοινή γλώσσα που μπορεί να ενώσει τους ανθρώπους και να τους εμφυσήσει την συμπόνια. Εχει ακράδαντη πεποίθηση της επιμορφωτική δύναμη της εικόνας. Δεν έχει άδικο. Η έκθεση που έκανε το 2012 στο Κατάρ είχε πάνω από 25.000 επισκέπτες ενώ η οπτική του καταγραφή έχει ευαισθητοποιήσει ακόμα και διεθνείς οργανισμούς. To πιο σημαντικό όμως είναι οι ίδιες του οι πράξεις, που δεν γίνονται μεμονωμένα αλλά συστηματικά.
Ας δούμε την ιστορία του: Γεννήθηκε το 1952 στο Ιράν με μακρινή καταγωγή από το Αζερμπαϊτζάν. Μένει μόνιμα στο Παρίσι αν και στην ουσία δεν έχει πατρίδα καθώς έχει κάνει μεγάλες φωτογραφικές ενότητες για πάνω από 100 χώρες σε όλες τις ηπείρους. Την δεκαετία του ’70 και του ‘8ο η βάση του ήταν η Τεχεράνη όπου έκανε ανταποκρίσεις. Αργότερα άρχισε να απλώνει την δράση του σε ολόκληρη την Μέση Ανατολή σε μια ιστορική συγκυρία με πολλές συγκρούσεις και εντατική δημοσιογραφική κάλυψη, πολύ προτού κάνουν την εμφάνισή τους τα τεχνολογικά μέσα που έχουμε σήμερα. Το 1992 ίδρυσε το webistan, μια πλατφόρμα που διαχειριζόταν και διέδιδε όχι μόνο τις δικές του λήψεις αλλά και άλλων φωτορεπόρτερ που μοιράζονταν τα πιστεύω του και ήταν πολίτες του κόσμου.
Η πλέον καίρια του συμβολή όμως είναι η επιτόπια βοήθεια στους ανθρώπους. Το 1989 – 1990 χρημάτισε σύμβουλος των Ηνωμένων Εθνών στο Αφγανιστάν, φροντίζοντας να φτάσει τροφή σε μέρη που είχαν διαλυθεί από τον πόλεμο. Τότε άρχισε να τραβά φωτογραφίες και για λογαριασμό της UNICEF, φέρνοντας στην επιφάνεια πόσο δύσκολη μπορεί να είναι η ζωή για παιδιά και μητέρες που έχουν την ατυχία να γεννηθούν στο «λάθος μέρος». To 1983 οργάνωσε ειδικά εργαστήρια επιμόρφωσης σε στρατόπεδα με Πακιστανούς πρόσφυγες και θέμα την δημοσιογραφία των πολιτών. Στόχος ήταν να εκπαιδεύσει τους εκτοπισμένους, τα θύματα πολέμου, τους αμάχους να διηγηθούν την δική τους ιστορία χωρίς την παρεμβολή των δημοσιογράφων, δηλαδή ανθρώπων που θα μπορούσαν να έχουν μια άλλη οπτική στο θέμα. To 2001 ίδρυσε τον οργανισμό Aina (καθρέπτης στα περσικά)για να μπορέσει να επιμορφώσει γυναίκες από διάφορες χώρες του κόσμου στην φωτογραφία, το βίντεο και την δημοσιογραφία. Από την Καμπούλ μέχρι και την Ουγκάντα, οι μαθητευόμενες μπορούσαν πλέον να στηριχθούν στα δικά τους πόδια για να αφηγηθούν τις ζωές τους και να περάσουν το μήνυμα που ήθελαν στην παγκόσμια κοινή γνώμη.
Ο Reza δεν σταμάτησε εκεί. Συνέχισε με την εκπαίδευση και των παιδιών που έπρεπε επίσης να μπορέσουν να μιλήσουν για τις δικές τους εμπειρίες. Οσα από αυτά μεγάλωναν σε ζώνες πολέμου ή καταπίεσης δεν είχαν καμιά ευκαιρία όχι μόνο να πάνε σχολείο αλλά να κρατήσουν ένα βιβλίο στα χέρια τους. Ισως η πιο συγκινητική ιστορία ήταν εκείνη μιας εφηβης αφρικανής που είχε μείνει έγκυος αφού βιάστηκε και έγινε μητέρα σε νεαρή ηλικία. Οι συμμαθητές της δεν ήθελαν να την δεχθούν στην τάξη και να πάρει μέρος στο επιμορφωτικό πρόγραμμα της Aina. O Reza απείλησε να σταματήσει την χρηματοδότηση και έτσι η νεαρή κατάφερε να κάτσει στα θρανία. Έγινε η καλύτερη μαθήτρια και μια από τις πλέον ταλαντούχες φωτογράφους. Σήμερα μπορεί και βιοπορίζεται από την τέχνη αυτή.
Οπως έχει τονίσει ο Γαλλοιρανός σε πολλές από τις συνεντεύξεις του, συνήθως οι ανταποκριτές πολέμου και οι φωτορεπόρτερ είναι άνδρες που πέφτουν σαν «αλεξιπτωτιστές» στα καυτά σημεία του πλανήτη. Τραβούν ορισμένες φωτογραφίες και ύστερα πηγαίνουν σε κάποιο άλλο μέρος. Συνεπώς είναι πολύ σημαντικό, οι άνθρωποι που ζουν το δράμα, ιδιαίτερα οι γυναίκες και τα παιδιά, να μπορέσουν να καταγράψουν τα γεγονότα. Τίποτα δεν μπορεί να είναι πιο αδιαμεσολάβητο και αυθεντικό από την ματιά τους, λέει ο αυτοδίδακτος που ανακάλυψε την φωτογραφία στα 14 του χρόνια.
