Του Μιχάλη Παναγιωτάκη *
Η Ελλάδα διολισθαίνει ραγδαία προς τον αυταρχισμό τα τελευταία χρόνια, κατά το ινστιτούτο δημοκρατίας V-Dem, και είναι μέσα στις χώρες εκείνες για τις οποίες η φετινή έκθεση του ινστιτούτου κάνει ειδική αναφορά λόγω ακριβώς της επιδείνωσης της ποιότητας της δημοκρατίας της.
Η έκθεση του V-Dem (το οποίο μεταξύ πολλών άλλων, έχει την στήριξη της Παγκόσμιας Τράπεζας, της Κομισιόν, του αμερικάνικου NSF, και του Ευρωπαϊκού συμβουλίου έρευνας – δεν είναι κάποιο περιφερειακό ινστιτούτο) παρότι προσδεδεμένη σε μια εκπεφρασμένα φιλελεύθερη οπτική, έχει ένα ενδιαφέρον μεγαλύτερο από εκθέσεις όπως του Freedom House, που έχουν ευθύ προπαγανδιστικό ρόλο στην κατασκευή επιχειρηματολογίας εναντίον των εχθρών της Δύσης. Επίσης δεν εστιάζει σε οικονομικές αξιολογήσεις αλλά σε θεσμικές. Θα μπορούσε κανείς να βρει προβλήματα «από τα αριστερά» στα συμπεράσματα και την μεθοδολογία του ινστιτούτου.
Τούτων δοθέντων όμως, το ότι ένα φιλελεύθερο ινστιτούτο δημοκρατίας, υποβιβάζει την Ελληνική δημοκρατία, μετά από τρία χρόνια πτώσης στην σχετική κατάταξη, από την κατηγορία των φιλελεύθερων δημοκρατιών σε εκείνη των εκλογικών δημοκρατιών, παρουσιάζοντας μια από τις πιο απότομες πτώσεις στον κόσμο την τελευταία τριετία είναι αξιοσημείωτο, και αποτελεί άλλο ένα «άδειασμα» των πρακτικών της Ελληνικής κυβέρνησης από ένα αξιόπιστα «φιλελεύθερο» διεθνή οργανισμό. Και η διάκριση της Ελλάδας φέτος για ειδική μνεία, δείχνει το μέγεθος της μετρηθείσας δημοκρατικής εκτροπής.
Μεταφέρουμε εδώ τα όσα γράφει η ειδική ενότητα που αφιερώνει η έκθεση στην Ελλάδα – και κάποια από τα γραφήματα που μαρτυρούν την πτώση:
Η Ελλάδα σε ολισθηρό κατήφορο
Η Ελλάδα υποβαθμίζεται από φιλελεύθερη σε εκλογική δημοκρατία το 2022.
Η υποβάθμιση χαρακτηρίζεται από σταδιακή επιδείνωση των θεσμικών ελέγχων και εξισορροπήσεων που αποτελούν τον πυρήνα της αρχής της φιλελεύθερης δημοκρατίας και διασφαλίζουν τον έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας.
Στο διάγραμμα 1, εμφανίζονται οι 10 σημαντικότεροι δείκτες της φιλελεύθερης δημοκρατίας που πέφτουν και οι δείκτες της συμβουλευτικής συνιστώσας μεταξύ του 2017 και του 2022.
Το νομοθετικό σώμα και σε μικρότερο βαθμό το δικαστικό σώμα, που αποτελούν παραδοσιακά προπύργια της δημοκρατίας, αποδυναμώνονται σημαντικά στην Ελλάδα.
Η de facto ικανότητα του νομοθετικού σώματος να διερευνά τις ενέργειες της εκτελεστικής εξουσίας είναι εκείνη η παράμετρος που έχει διαβρωθεί περισσότερο, ακολουθούμενη από το εύρος των διαβουλεύσεων της κυβέρνησης με άλλους κοινωνικούς φορείς, και τη συμμόρφωση της κυβέρνησης με τις αποφάσεις των ανώτατων δικαστηρίων.
Το διάγραμμα 1 δείχνει επίσης τις παρεμβάσεις στην ελευθερία της έκφρασης, όπως την αύξηση της παρενόχλησης των δημοσιογράφων και τη λογοκρισία των κρατικών μέσων ενημέρωσης.
Ένα πρόσφατο σημαντικό γεγονός στην Ελλάδα ήταν το σκάνδαλο των τηλεφωνικών υποκλοπών που αποκαλύφθηκε το 2022: υποκλοπές από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών με στόχο μια μακρά λίστα πολιτικών εχθρών της κυβέρνησης, συμμάχων της και ερευνητών δημοσιογράφων. Οι δικαστικές έρευνες, καθώς και οι έρευνες από κοινοβουλευτικές επιτροπές και ανεξάρτητες αρχές έχουν καθυστερήσει για μήνες και δεν έχουν ακόμη δημοσιοποιήσει τα πορίσματά τους. Για παράδειγμα, η Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Θεσμών και Διαφάνειας, στην οποία η νυν κυβέρνηση έχει την πλειοψηφία, παρεμποδίζει [την κατάθεση] βασικών μαρτύρων, ενώ αποφάσισε ότι οι συνεδριάσεις και οι τελικές εκθέσεις της, θα παραμείνουν απόρρητες.
Ένας άλλος τομέας ανησυχίας είναι ο νόμος για το «επιτελικό κράτος» που θέσπισε η σημερινή κυβέρνηση υπό τον Κυριάκο Μητσοτάκη. Ο νόμος (4622/2019) καθιερώνει την υπερσυγκέντρωση εξουσιών στα χέρια της εκτελεστικής εξουσίας. Θέτει επίσης την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ), τον εθνικό ραδιοτηλεοπτικό φορέα, ΕΡΤ, και το δημόσιο πρακτορείο ειδήσεων ΑΠΕ-ΜΠΕ υπό την εποπτεία του πρωθυπουργού. Αυτό σχετίζεται με την παρακμή της κριτικής δημοσιογραφίας και της αύξησης της αυτολογοκρισίας στα μέσα ενημέρωσης. Επίσης, η Ελλάδα βρίσκεται πλέον στην τελευταία θέση μεταξύ των κρατών μελών της ΕΕ στον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου το 2022.
Σημειώνουμε πως ο νέος αυτός κόλαφος για την Ελληνική κυβέρνηση, έρχεται μετά από την κατάταξη της χώρας μας από το ίδιο ινστιτούτο, ως ουραγού στα θέματα διατήρησης των δημοκρατικών δικαιωμάτων κατά τη διάρκεια της πανδημίας.
To V-Dem δίνει την δυνατότητα να «παίξει» κανείς με τα δεδομένα του και να τα παρουσιάσει σε γραφήματα. Ακολουθούν τρία ενδεικτικά γραφήματα για τη χώρα μας: