Μια… ψυχολογική εξήγηση για το πώς στη μεταπολεμική εποχή καλλιεργήθηκε στους πολίτες της χώρας το κλίμα της άρνησης για την ανάληψη ευθυνών σχετικά με τις καταστροφές που προξένησε ο ναζισμός. Το μάθημα Ιστορίας στα γερμανικά σχολεία περιλαμβάνει την άνοδο του ναζισμού, την εισβολή στην Πολωνία και τη Ρωσία, την εξόντωση των Εβραίων και στο επόμενο κεφάλαιο… κάνει ένα άλμα στον ψυχρό πόλεμο. Ο μέσος Γερμανός δεν γνωρίζει σχεδόν τίποτα για την κατοχή άλλων κρατών όπως η Ελλάδα!
Παρά την παρουσία του προέδρου της Γερμανίας, Γιόακιμ Γκάουκ στην Αθήνα, το ζήτημα των γερμανικών επανορθώσεων (αποζημιώσεις και κατοχικό δάνειο) δεν αναμένεται να εξεταστεί. Ωστόσο, το ίδιο το γερμανικό κράτος έχει αποδεχθεί πως πράγματι οφείλει το κατοχικό δάνειο στην Ελλάδα, αν υπήρχε και η αντίστοιχη ελληνική βούληση να ζητηθεί… Πάντως, ο κ. Βενιζέλος, με τις επιφυλάξεις του ως προς το απόρρητο (γιατί άραγε;) πόρισμα του Νομικού Συμβουλίου του Κράτους, έδειξε πως αυτή είναι ισχνή.
Στις 4 Σεπτεμβρίου 2013, στη Γαλλία, ο κ. Γκάουκ επισκέφτηκε το μνημείο πεσόντων στο Οραντούρ-Σιρ-Γλαν και είπε ακριβώς τα ίδια με τα όσα δήλωσε και εδώ. Πως «δεν πρόκειται να λησμονήσουμε ποτέ το Οραντούρ και τους άλλους ευρωπαϊκούς τόπους της φρίκης και της βαρβαρότητας…», πως «παραμένει έως σήμερα το ερώτημα της προσωπικής ευθύνης» αλλά και πως «μόνο απρόθυμα και με μεγάλη βραδύτητα το κράτος δικαίου άρχισε κάποια στιγμή να διερευνά τα μεγάλα εγκλήματα βίας της εποχής του εθνικοσοσιαλισμού. Αυτό συνάδει με το γεγονός ότι και στη δική μας κοινωνία στη Γερμανία, η όποια ατομική ευθύνη είχε αμέσως μετά τον πόλεμο πολλαπλώς απωθηθεί και σχετικοποιηθεί». Και είχε δίκιο. Γιατί όμως;
Η επιστολή Γλέζου
Την απάντηση αυτή μας επεξηγεί η ψυχολόγος, πρόεδρος του Συλλόγου Ελλήνων Επιστημόνων του Βερολίνου, Τριανταφυλλιά Κωστοπούλου, η οποία ασχολείται και με το θέμα των γερμανικών οφειλών: «Πέρυσι τον Μάιο, ο Μανώλης Γλέζος απευθύνθηκε με μια συγκλονιστική επιστολή στους αναγνώστες της μεγάλης σε κυκλοφορία γερμανικής εφημερίδας “Die Welt”, που συγκίνησε κάθε Ελληνα που τη διάβασε. Ωστόσο, τα σχόλια των Γερμανών αναγνωστών ήταν ως επί το πλείστων επικριτικά και σε κάποιο βαθμό εμετικά! Η επιστολή του Μανώλη Γλέζου μίλησε στην ψυχή του μέσου Ελληνα, αλλά δεν μίλησε στην ψυχή του μέσου Γερμανού. Σε κάποια σχόλια, μάλιστα, μου δημιουργήθηκε η εντύπωση πως δεν συγχωρούν στον Μανώλη Γλέζο καν το ότι ζει ακόμη!» δήλωσε η κ. Κωστοπούλου και μας παρέπεμψε στις μελέτες του ζεύγους Μίτσερλιχ.
Ο Αλεξάντερ Μίτσερλιχ ήταν Γερμανός ψυχαναλυτής, ο οποίος κατέθεσε στη Δίκη της Νυρεμβέργης εναντίον συναδέλφων του ναζιστών, με αποτέλεσμα στη μεταπολεμική Γερμανία να μην πάρει ποτέ την έδρα στο Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης, όπου δίδασκε.
Τη δεκαετία του 1960, μαζί με τη γυναίκα του Μαργκερίτ, άρχισαν να μελετούν γιατί οι Γερμανοί έπειτα από αυτά τα εγκλήματα μπορούν και συνεχίζουν να ζουν κανονικά, σαν να μην είχαν οι ίδιοι καμία σχέση με τα όσα συνέβησαν. Διαπίστωσαν ότι αξιωματικοί των ναζί ή μέλη των SS δεν φαινόταν να έχουν κανένα ίχνος τύψης, ενοχής ή ντροπής. Τα αποτελέσματα όλης αυτής της εμπειρίας τους τα δημοσίευσαν το 1967, σε ένα βιβλίο που έγινε μπεστ σέλερ, με τίτλο «Η ανικανότητα του να πενθείς».
Στο βιβλίο αυτό οι Μίτσερλιχ λένε: «Ο πόλεμος είχε χαθεί. Τεράστιες οι καταστροφές στη Γερμανία και βουνό τα συντρίμμια. Και όμως το γεγονός αυτό δεν διείσδυσε πλήρως στη συνείδησή μας. Αμέσως, με τα πρώτα σημάδια επανενδυνάμωσης άρχισε να εκδηλώνεται όλο και περισσότερο μια φαντασίωση για το τι συνέβη και όχι το τι πραγματικά συνέβη. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι μέσα από αυτή την άρνηση του τι συνέβη στο τρίτο Ράιχ, απαλλαχτήκαμε την ίδια στιγμή και από το να αναγνωρίσουμε τις συνέπειες!
»Τι κάναμε, λοιπόν; Η αποκατάσταση της οικονομίας έγινε το αγαπημένο μας παιδί. Η αγαπημένη μας ασχολία. Αντί μιας πολιτικής επεξεργασίας του παρελθόντος, ως μια μικρή προσπάθεια επανόρθωσης, πραγματοποιήσαμε μια εκρηκτική ανάπτυξη της γερμανικής βιομηχανίας και μόνο!
»Από την άλλη, είναι σαφές ότι η δολοφονία εκατομμυρίων ανθρώπων δεν είναι εύκολο να αντιμετωπιστεί. Ωστόσο, η αλήθεια είναι πως για τη μεγάλη πλειοψηφία των Γερμανών, η περίοδος του ναζισμού αντιμετωπίζεται ως μια… ίωση, που πέρασε στην παιδική ηλικία, παρ’ όλο που αρχικά υπό τη φροντίδα του “ηγέτη” ζούσε μια συλλογική ευχαρίστηση. Ηταν θαυμάσιο να πιστεύεις πως είσαι μέλος ενός εκλεκτού λαού, να πιστεύεις στην ιδέα του εαυτού σου ως υπερανθρώπου!»
Απώθησαν το παρελθόν!
Αυτή η πίστη δεν κλονίστηκε οπωσδήποτε αργότερα. Η κ. Κωστοπούλου μάς εξηγεί: «Δημοσιεύσεις σε βιβλία και εφημερίδες με απόψεις πως ό,τι έγινε στο ναζιστικό παρελθόν, έγινε υπό την πίεση κακόβουλων εξωτερικών παραγόντων, βρήκαν μεγάλη ανταπόκριση στη μεταπολεμική Γερμανία, η οποία συλλογικά αρνήθηκε και απώθησε το παρελθόν.
»Ετσι μας δίνεται μια εξήγηση γιατί οι σημερινοί Γερμανοί δεν θέλουν καν να στρέψουν το βλέμμα προς εκείνη την περίοδο, πόσο μάλλον να αναλάβουν την ευθύνη τους. Για τους Μίτσερλιχ, ο λόγος είναι πως οι Γερμανοί συμπεριφέρθηκαν σαν μικρά παιδιά που έκαναν ένα λάθος. Και, έτσι απλά, απώθησαν την ενοχή τους.
»Αν και το βιβλίο των Μίτσερλιχ είναι από το 1967, μπορώ με ήσυχη τη συνείδηση να διατυπώσω πως ακόμη και σήμερα η πλειονότητα της γερμανικής κοινωνίας είναι άκαμπτη ως προς το ναζιστικό παρελθόν και το χρέος που απορρέει από αυτό. Και δεν έχει αναπτύξει την ικανότητα να πενθεί».
Στο σημείο αυτό, αξίζει να τονιστεί πως μέχρι σήμερα, έπειτα από 12 χρόνια σχολικής εκπαίδευσης, ο Γερμανός δεν διδάσκεται τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο σε όλο του το φάσμα. Το μάθημα της Ιστορίας στα σχολεία περιλαμβάνει: άνοδο του ναζισμού, αίτια κ.λπ., εισβολή στην Πολωνία, Στάλινγκραντ, εξόντωση των Εβραίων, ίσως και για πολιτικούς αντιπάλους των ναζί, και το επόμενο κεφάλαιο είναι ο ψυχρός πόλεμος. Ο μέσος Γερμανός δεν γνωρίζει σχεδόν τίποτα για την κατοχή άλλων κρατών, όπως η Ελλάδα.