Του Κώστα Βεργόπουλου
Παρά την πρωτοφανή κρίση στην Ευρώπη, οι οιωνοί για την απεμπλοκή από αυτήν δεν είναι ορατοί και ο αναμενόμενος ρόλος τής εκτός Ελλάδος ευρωπαϊκής Αριστεράς ακόμη λιγότερο. Με τις πρόσφατες ευρωεκλογές, πιστοποιήθηκε όχι μόνον καταλυτική αδυναμία της να παίξει πρωταγωνιστικό ρολο στις εξελίξεις, αλλά και πρόβλημα απλής βιωσιμότητός της. Στις πλείστες ευρωπαϊκές χώρες, η λαϊκή ετυμηγορία κινήθηκε προς τα δεξιά, παρά προς τα αριστερά.
Στον ευρωπαϊκό Βορρά, ενισχύθηκαν αντιευρωπαϊκές και ακροδεξιές επιλογές, που θυμίζουν τη μοιραία δεκαετία του 1930. Παρ’ ότι η σύγκριση ανάμεσα στις δύο εποχές θα ήταν παράτολμη, κάποια στοιχεία παραμένουν κοινά. Σε αμφότερες, υπάρχει αδυναμία ή δυσπιστία της Αριστεράς να ανοιχθεί στην κοινωνία και να συγκροτήσει ευρύτερο μέτωπο πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων ενάντια στο σημερινό κίνδυνο κοινωνικής αποδόμησης.
Σε αντίθεση με την ευρωπαϊκή Αριστερά, η ελληνική παραμένει σήμερα στο κέντρο της κρίσης, με προοπτικές που την καθιστούν πόλο αναφοράς για ολόκληρη την ήπειρο. Ισως η επιτυχία της οφείλεται στο ότι ο λόγος της δεν είναι μόνον «ταξικός», αλλά επίσης δημοκρατικός και πατριωτικός. Δεν απευθύνεται σε μόνο ένα τμήμα της κοινωνίας, αλλά στη μεγάλη πλειονότητά της, δεν περιορίζεται στην καταγγελία της οικονομικής ανισότητος και αδικίας, εγείρει επίσης ζητήματα ανθρώπινης αξιοπρέπειας, δημοκρατίας και σωτηρίας της χώρας. Το αυτό συμβαίνει με το ισπανικό Podemos, που πρωτοεμφανίστηκε στις τελευταίες εκλογές, προερχόμενο από πλατείες και «αγανακτισμένους».
Ωστόσο, οι εκκλήσεις για δημοκρατικές συμμαχίες, παρά τις επιτυχίες τους, αμφισβητούνται σήμερα από τους ίδιους τους κόλπους της Αριστεράς.
Διατυπώνεται η ανησυχία ότι οι συμμαχίες με «αυτομολούντες» από άλλους πολιτικούς χώρους αλλοιώνουν την ταυτότητά της.
Ωστόσο, πώς αλλιώς θα μπορούσε η Αριστερά να φθάσει στην τελική νίκη, εάν όχι μέσω μετατόπισης του εκλογικού σώματος; Πώς αλλιώς αυτό θα μπορούσε να επιτευχθεί, εάν όχι με συμμαχίες, σε δημοκρατική βάση και ισοτιμία, με δυνάμεις προερχόμενες από άλλους χώρους; Γιατί άραγε να θεωρείται αυτονόητο ότι η Αριστερά «χάνει την ψυχή της», όταν συνεργάζεται με άλλους χώρους; Στην πρόσφατη ιστορία, οσάκις η Αριστερά περιορίστηκε στην απλή διαφύλαξη των «ιερών και οσίων» της, μπορεί να έσωσε την ψυχή της, αλλά οδηγήθηκε στην απομόνωση και στην αποτυχία. Αντίθετα, οσάκις ανοίχθηκε σε ευρύτερα δημοκρατικά και πατριωτικά μέτωπα, έγραψε ιστορία όχι μόνον για τον εαυτό της, αλλά και για το σύνολο της κοινωνίας.
Στη δεκαετία του 1930, η Τρίτη Διεθνής είχε αναγάγει σε δόγμα καθοσιώσεως την «καθαρότητα» των «επαναστατικών» κομμάτων, με την περιχαράκωσή τους στα συνθήματα «τάξη ενάντια σε τάξη» και «όχι συμμαχίες, μόνον ταξικό μέτωπο» απέναντι στον καπιταλισμό, ο οποίος προεξοφλείτο ότι έπνεε τα λοίσθια στην υποθετική «τρίτη και τελευταία γι’ αυτόν περίοδο». Με την «ταυτοτική» εμμονή, διέβαλε κάθε ενδιάμεση δύναμη ανάμεσα στην εργατική και την αστική τάξη, με συνέπεια όχι μόνον να ανοίξει ο δρόμος για το ναζισμό στη Γερμανία, αλλά και οι προασπιστές της να αποτελέσουν τα πρώτα ηρωικά θύματά του από το 1933. Κάποιοι από αυτούς είχαν θεωρήσει ότι η άνοδος του ναζισμού δικαίωνε τις θέσεις τους σχετικά με το οριστικό τέλος του καπιταλισμού.
Χρειάστηκε διετία για να μεταβάλει θέσεις η Τρίτη Διεθνής, από το 1935, και να αναγνωρίσει ότι ο ναζισμός δεν εσήμαινε το τέλος του καπιταλισμού, αλλά τη δικτατορία των πιο αντιδραστικών τμημάτων του χρηματιστικού κεφαλαίου και ότι, προ του εξολοθρευτικού κινδύνου, επιβαλλόταν διαμετρικά αντίθετη πολιτική: συμμαχίες με δυνάμεις του ενδιάμεσου χώρου, συγκρότηση «λαϊκών μετώπων». Ο μέχρι πρότινος «ψυχορραγών» καπιταλισμός αναβαθμίστηκε σε «δημοκρατική» και «συμμαχική» δύναμη. Με τη θεαματική αλλαγή πολιτικής, η Αριστερά όχι μόνον δεν έχασε την ψυχή της, αλλά αντίθετα επεξέτεινε την επιρροή της και επιβλήθηκε ως κεντρικός και απαράκαμπτος πυλώνας στην αναμόρφωση των ευρωπαϊκών κοινωνιών, τόσο με την αντίσταση κατά του φασισμού όσο και με τη σύσταση και λειτουργία του μεταπολεμικού ευρωπαϊκού κοινωνικού υποδείγματος.
Σήμερα, οι ανησυχίες σχετικά με τη διατήρηση του χαρακτήρα της Αριστεράς είναι νόμιμες και βάσιμες, ωστόσο απάντηση έχει ήδη δοθεί από την ιστορία. Η πραγματική «ταυτότητα» της Αριστεράς δεν βρίσκεται τόσο στα «ιερά θέσφατα» όσο κυρίως στο σύνολο των πρακτικών παρεμβάσεων προς προώθηση των κοινωνικών και εθνικών ζητημάτων. Πόσο αξιόπιστο είναι, σε μια εποχή που η κοινωνία καταποντίζεται και οι πολίτες σε απόγνωση αναζητούν το έσχατο που τους απομένει, τη συλλογική τους ταυτότητα, η Αριστερά να αντιπαραβάλλει στο δικαίωμα πατριωτικής συνοχής κάποια δική της «μυθική» ταυτότητα; Η ψυχή, όπως θα έλεγε ο Μαρξ, δεν είναι κάτι μεταφυσικό, αλλά σφυρηλατείται και αναδεικνύεται με τη συμμετοχή στις κοινωνικές διεργασίες και αγωνίες κάθε εποχής, όχι με τη δυσπιστία και αποστασιοποίηση από αυτές. Διαφορετική ήταν η «τριτοπεριοδική» ψυχή της Αριστεράς από εκείνην των λαϊκών μετώπων, της αντίστασης και απελευθέρωσης.
Σήμερα, διαφορετική θα είναι με τη συμμετοχή στις πανδημοκρατικές κινητοποιήσεις, από ό,τι με την επιλογή της «καθαρότητος» και την επιφυλακτικότητα έναντι αυτών. Ακόμη και το εκλογικό αποτέλεσμα δεν διαμορφώνεται αναπάντεχα στις κάλπες, αλλά προκύπτει από τη συμμετοχή στις διεργασίες και την κοινωνική αφύπνιση που προηγείται. Δεν προσδιορίζει η ψυχή τις πράξεις, αλλά οι πράξεις την ψυχή. Η ψυχή της Αριστεράς δεν βρίσκεται στον εσωτερικό κόσμο, αλλά στον εξωτερικό, με τον οποίο η σχέση παραμένει αμφίδρομη και δημιουργική.