Του Γιάννη Αγγελάκη
Μετά το ναυάγιο με τους 78 νεκρούς, αυτό ήταν το πρώτο πράγμα που πέρασε από το μυαλό μου… Κι αν τα σύνορα ήταν ανοικτά;
Αν οι άνθρωποι δεν έπρεπε να διατρέχουν κίνδυνο για να περάσουν στη χώρα προορισμό τους; Αν η διαδικασία ήταν ελεγχόμενη και ανοικτή, όπως ας πούμε είναι ανοικτή η διαδικασία για έναν Έλληνα που θέλει να ζήσει στη Γερμανία, αυτοί οι άνθρωποι δε θα ζούσαν;
Αν τα σύνορα ήταν ανοικτά, οι διαδικασίες θα ήταν ξεκάθαρες και ολοι όσοι ήθελαν θα μπορούσαν να μεταναστεύσουν στις χώρες προορισμούς τους δίχως να ταξιδεύουν στοιβαγμένοι σε σαπιοκάραβα. Οι άνθρωποι δε θα πέθαιναν.
Όμως το πρόβλημα της μετανάστευσης δε θα λυνόταν, ούτε θα έπαυαν οι αιτίες που μετατρέπουν τους ανθρώπους σε πρόσφυγες.
Αν τα σύνορα ήταν ανοικτά, δε σημαίνει ότι θα αντιμετωπιζόταν επαρκώς το πρόβλημα της κλίματικής κρίσης που ώθησε μέσα στο 2022 πάνω από 30 εκατομμύρια ανθρώπους στην Αφρική να αναζητήσουν σπίτι σε κάποια άλλη χώρα. Το άνοιγμα των συνόρων δε θα σήμαινε κάτι για τις αναγκαίες υποδομές που πρέπει να δημιουργηθούν για τον περιορισμό των συνεπειών που έχουν τα ακραία φαινόμενα σε αυτές τις χώρες. Δε θα σταματούσαν οι πόλεμοι, αν τα σύνορα ήταν ανοικτά.
Και η φυγή αυτών των ανθρώπων από τις χώρες τους δε θα ωθήσει τις πλούσιες χώρες του Βορρά να εφαρμόσουν τις πολιτικές που είναι αναγκαίες, σε παγκόσμια κλίμακα. Συνολικά, πάνω από 100 εκατομμύρια άνθρωποι βρέθηκαν σε θέση να αναζητούν άσυλο ως πρόσφυγες το 2022. Πρόκειται για τον υψηλότερο αριθμό που έχει καταγραφεί ποτέ στην ιστορία. Μόλις 1 στους 100 ζήτησε άσυλο στην Ευρώπη.
Νεανικές “έρημοι” στην καρδιά της Ευρώπης
Στην Ελλάδα δεν είχαμε κάποιο πόλεμο ή κάποια καταστροφή και τα σύνορα με τις πλούσιες χώρες της Ευρώπης είναι ανοικτά.
Εκατοντάδες χιλιάδες νέοι έχουν φύγει από τη χώρα δίχως να διατρέξουν κάποιο κίνδυνο για τη ζωή τους. Συνεχίζουν και φεύγουν.
Η χώρα χάνει ανθρώπινο κεφάλαιο το οποίο δεν μπορεί να αναπληρώσει. Ο πληθυσμός της χώρας γερνά και δε διαφαίνεται στον οριζοντα κάποια αλλαγή αυτών των τάσεων. Δεν υπάρχει κάποιο σχέδιο που να βασίζεται στην εφαρμογή μίας σειράς πολιτικών ώστε οι νέοι να παραμένουν στη χώρα, να κάνουν εδώ τις οικογένειές τους και να θέλουν να κάνουν παιδιά.
Οι νέοι, όπως και οι μεγαλύτεροι, έχουν χάσει πια την ελπίδα ότι η πολιτική μπορεί να δώσει λύσεις. Οι νέοι φεύγουν. Οι μεγαλύτεροι σε ηλικία δε μπορούν παρά να μείνουν.
Δε συμβαίνει μόνο στην Ελλάδα. Στη Βόρεια Ιταλία, ακόμη και στη κεντρική Γαλλία δημιουργούνται νεανικές “έρημοι”.
Ο πληθυσμός των νέων συρρικνώνεται. Οι λίγοι νέοι, κυρίως από τις πιο φτωχές περιοχές αυτής της άνισης Ευρώπης, αναζητούν ένα καλύτερο μέλλον. Συγκεντρώνονται σε έναν όλο και μικρότερο αριθμό πλούσιων πόλεων της Ευρώπης που έχουν ανάγκη από νέους με υψηλή εξειδίκευση.
Δίχως νέους ανθρώπους, το μέλλον έχει ξηρασία.
Ολόκληρες περιοχές οδηγούνται στον μαρασμό και στην υποβάθμιση επειδή οι πολιτικές ευνοούν τη συγκέντρωση πλούτου σε λίγα χέρια.
Οι συνέπειες του brain drain για την Αφρική
Η τάση αυτή δεν είναι προνόμιο της Ευρώπης. Αποτελεί μία παγκόσμια πραγματικότητα. Οι οικονομικές ανισότητες τα τελευταία 30 χρόνια έχουν γιγαντωθεί σε ένα βαθμό που δεν έχει καταγραφεί ποτέ ξανά στην ιστορία. Το αποτέλεσμα είναι οι νέοι να μην βρίσκουν προοπτική στους τόπους τους. Στην ήπειρο της Αφρικής, αυτή η πραγματικότητα είναι πιο εμφανή από οπουδήποτε αλλού στον κόσμο.
Μία πρόσφατη έρευνα που έγινε δείχνει ότι το 54% των νέων των χωρών της Αφρικής θέλουν να φύγουν από τις χώρες τους αναζητώντας καλύτερες ευκαιρίες εργασίας και ευκαιρίες για εκπαίδευση.
Κύριες αιτίες της βούλησης των νέων Αφρικάνων για έξοδο από τις χώρες τους είναι η υψηλή ανεργία, το κακό δημόσιο σύστημα υγείας, η χαμηλή ποιότητα ζωής και η έλλειψη θέσεων εργασίας με προοπτική.
Κάθε χρόνο υπολογίζεται ότι η Αφρική χάνει μόνο στον τομέα της υγείας 2 δις δολάρια λόγω του brain drain.
Χαρακτηριστικά είναι και τα εξής στοιχεία. Το 1973 η Λιβηρία είχε 7,76 γιατρούς ανά 100.000 κατοίκους. Το 2008 αυτός ο αριθμός είχε πέσει στους 1,37 γιατρούς για 100.000 κατοίκους. Η Ουγκάντα, μία χώρα με 35 εκατομμύρια κατοίκους έχει μείνει με μόλις 5.000 γιατρούς και 30.000 νοσοκόμες.
Όμως η απώλεια των “εγκεφάλων” δεν μετριέται μόνο σε χρήματα αλλά και στις δυνατότητες των αφρικάνικων χωρών να αναπτυχθούν κοινωνικο-οικονομικά. Δίχως γιατρούς, μηχανικούς και επιστήμονες, δεν υπάρχει προοπτική ανάπτυξη. Οι χώρες αφαιμάζονται από το ανθρώπινο κεφάλαιό τους.
Ως απάντηση σε αυτή τη φυγή, πολλές χώρες της Αφρική αυξάνουν τα ποσά που επενδύουν στην παιδεία, όμως ενώ τα κόστη αυξάνονται στην προσπάθειά τους να καλύψουν τα κενά, οι νέοι άνθρωποι συνεχίζουν να φεύγουν.
Έχει υπολογιστεί ότι το κόστος για τις αφρικάνικες χώρες για την εκπαίδευση ενός γιατρού είναι μεταξύ 21.000 δολλάρια έως 59.000 δολάρια. Οι πλούσιες χώρες του Βορρά αρπάζουν αυτούς τους ανθρώπους τσάμπα.
Ο Καναδάς οφελείται ετησίως κατά 384 εκατομμύρια δολάρια από την έλευση μεταναστών υψηλής εξειδίκευσης από την Αφρική, οι ΗΠΑ 846 εκατομμύρια. Στη Μεγάλη Βρετανία 1 στους 10 γιατρούς έρχεται από την Αφρική επιτρέποντας στη χώρα να γλυτώνει 2,7 δισεκατομμύρια δολάρια μόνο από τα κόστη για την εκπαίδευση. Αυτά, τα πληρώνουν οι χώρες της Αφρικής.
Πάνω από 200 εκατομμύρια άνθρωποι μετανάστες λόγω κλιματικής κρίσης μέχρι το 2050
Η κλιματική κρίση κάνει τα πράγματα ακόμη χειρότερα. Δίχως υποδομές και δίχως επιστημονικό προσωπικό για να δημιουργηθούν αυτές οι υποδομές, δίχως κεφάλαια, οι αφρικάνικες χώρες υποφέρουν πολύ πιο έντονα από τα όλο και πιο ακραία φαινόμενα, τις βαθιές λειψυδρίες και της τεράστιες πλημμύρες που περιορίζουν τον αριθμό των τροφίμων που διακινούνται και ωθούν τις τιμές τα ύψη χτυπώντας έτσι πιο βάρβαρα τις πιο αδύναμες οικονομικά χώρες.
Η κλιματική κρίση δεν είναι ίδια για όλους μας. Οι φτωχότεροι άνθρωποι του κόσμου φταίνε λιγότερο για την κλιματική αλλαγή όμως πληρώνουν το μεγαλύτερο τίμημα. Οι 74 φτωχότερες χώρες του πλανήτη παράγουν μόλις το 1/10 των αερίων που ευθύνονται για την κλιματική κρίση, όμως το τίμημα που πληρώνουν οι άνθρωποι που ζουν σε αυτές τις χώρες είναι ανυπολόγιστο.
Σύμφωνα με την Παγκόσμια Τράπεζα, δίχως να υπάρξει κάποια αλλαγή, υπολογίζεται ότι τα επόμενα 10 χρόνια πάνω από 130 εκατομμύρια άνθρωποι θα βυθιστούν σε βαθιά φτώχια ενώ πάνω από 200 εκατομμύρια άνθρωποι θα αναγκαστούν σε μετανάστευση μέχρι το 2050.
H Ευρώπη γερνά. Η Δύση γερνά. Γερνά επειδή τις τελευταίες δεκαετίες επιλέχθηκαν πολιτικές που περιόρισαν τη δυνατότητα των νέων ανθρώπων να κάνουν οικογένειες και να τεκνοποιούν.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ άλλοτε στο πρόσφατο παρελθόν είναι πολύ δύσκολο για έναν νέο άνθρωπο να αγοράσει ένα σπίτι. Πολλοί νέοι από τις πλούσιες χώρες της Δύσης και του Βορρά στην προσπάθειά τους να διατηρήσουν ένα καλό επίπεδο ζωής επιλέγουν να ζουν ως ψηφιακοί νομάδες. Το φαινόμενο των παιδιών – μπούμερανγκ καταγράφεται όλο και πιο έντονα σε μία σειρά από χώρες. Παιδιά – μπούμερανγκ είναι οι νέοι που αν και έχουν φτάσει στην ηλικία των 30 ετών επιλέγουν λόγω οικονομικής αδυναμίας να επιστρέψουν στα σπίτια των γονιών τους.
Οι ίδιες πολιτικές των πλούσιων χώρων του Βορρά που κρατούν τις χώρες του αναπτυσσόμενου και υποανάπτυκτου κόσμου στη φτώχια, δημιουργούν το πρόβλημα για το οποίο χρειάζεται η έλευση μεταναστών.
Μετανάστευση που υπό τους όρους που συμβαίνει σήμερα έχει πολύ αρνητικές συνέπειες για τις χώρες απ’ όπου φεύγουν οι μετανάστες. Βαθαίνει τις ανισότητες.
Σύμφωνα με στοιχεία του ΔΝΤ, το 2013 το σύνολο των Αφρικάνων μεταναστών στις χώρες του ΟΟΣΑ ήταν 7 εκατομμύρια. Μέχρι το 2050, αναμένεται να φτάσουν τα 34 εκατομμύρια.
Την ίδια στιγμή, ο αριθμός των προσφύγων ξεπέρασε τα 100 εκατομμύρια το Μάη του 2022. Από αυτούς, 44 εκατομμύρια προέρχονται από χώρες της Αφρικής, που φεύγουν λόγω βίας, αλλά και φαινομένων που συνδέονται με την κλιματική αλλαγή, όπως μεγάλες ξηρασίες ή πλημμύρες.
Το μέλλον δεν πρέπει να βρίσκεται στο βυθό της Μεσογείου
Σίγουρα, αν τα σύνορα ήταν ανοικτά, οι άνθρωποι δε θα πέθαιναν στη Μεσόγειο.
Όμως τα σύνορα δεν είναι ανοικτά. Τα σύνορα είναι κλειστά, σε έναν κόσμο όπου όλο και παραπάνω άνθρωποι αναζητούν ένα καλύτερο μέλλον μακριά από τις πατρίδες τους.
Ο αριθμός των προσφύγων και μεταναστών σπάει κάθε χρόνο νέα ιστορικά ρεκόρ και ο αριθμός τους αναμένεται να αυξηθεί τα επόμενα χρόνια, λόγω πολέμων, φτώχιας και έλλειψης προοπτικής, αλλά και κλιματικής αλλαγής.
Στις λίγες πλούσιες χώρες του Βορρά και της Δύσης των ελάχιστων μέγα-πλούσιων ανθρώπων που το 1% έχει διπλάσιο πλούτο από το 50% του πλανήτη, η ακροδεξιά όλο και δυναμώνει τη στιγμή που οι φτωχοί γίνονται φτωχότεροι. Οι μετανάστες μετατρέπονται στα εξιλαστήρια θύματα. Πνίγονται στη Μεσόγειο. Τώρα οι νέοι σχεδιασμοί μιλούν για φυλακές προσφύγων.
Τα σύνορα δε θα μπορούσαν να είναι ανοικτά σε έναν κόσμο τέτοιων τεράστιων οικονομικών ανισοτήτων, τέτοιας εγκληματικής αδικίας. Τα σύνορα πρέπει να είναι κλειστά, πρέπει να χτίζονται τείχη, για να γίνεται σε όλους κατανοητό ότι οι φτωχοί και οι κατατρεγμένοι είναι ο κίνδυνος, όχι οι ελάχιστοι πλούσιοι με τα κατά Βαρδινογιάννη, “απροσδόκητα κέρδη”.
Γιατί τα κλειστά σύνορα είναι το σύμπτωμα, όχι η ασθένεια.
Θα τελειώσω με κάποια λόγια που δεν είπε κάποιος επαναστάτης αλλά ο Πρόεδρος της Αφρικανικής Αναπτυξιακής Τράπεζας, ο Νιγηριανός Akinwumi Adesina κατά τη σύνοδο των G7 το 2017 στην Ιταλία.
Είπε:
“Το μέλλον των νέων της Αφρικής δε βρίσκεται στη μετανάστευσή τους στην Ευρώπη, δεν πρέπει να βρίσκεται στο βυθό της Μεσογείου. Το μέλλον τους βρίσκεται σε μία ευημερούσα Αφρική. Πρέπει να δημιουργήσουμε μεγαλύτερες οικονομικές ευκαιρίες για τους νέους μας, εδώ στην πατρίδα τους, στην Αφρική”.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, είναι ανάγκη για να αγωνιστούμε για μία τέτοια αλλαγή.
Όχι απλά για έναν κόσμο ανοιχτών συνόρων αλλά για έναν κόσμο ανοιχτών ευκαιριών για όλους, ισότητας, δικαιοσύνης, όπου οι νέοι θα βρίσκουν προοπτική και ελπίδα να χτίσουν τις ζωές τους εκεί όπου αυτοί το επιθυμούν.
Στις ευημερούσες πατρίδες τους. Στην Ευρώπη, στην Αφρική, στην Ασία.
Τότε, η συζήτηση περί συνόρων δε θα έχει καμία ουσία.
