Του Νίκου Αγγελάκη
Μαύρες μέρες πέρασαν οι στρατεύσιμοι που υπηρέτησαν επί των ημερών της ξενοκίνητης χούντας.
Ένας απ΄ αυτούς ήμουν κι εγώ που υπηρέτησα το 72-73 αδυνατώντας να φύγω στο εξωτερικό λόγω σοβαρών οικογενειακών υποχρεώσεων, μετά το πρώτο στρατοδικείο το 1967, για τη συμμετοχή μου στην αντιδικτατορική οργάνωση ΠΑΜ που ίδρυσε ο Μίκης Θεοδωράκης. Καθυστέρησα να παρουσιαστώ για δυό ολόκληρα χρόνια κρυπτόμενος παράλληλα για να αποφύγω τις εβδομαδιαίες υποχρεωτικές παρουσίες στο Αστυνομικό Τμήμα Κυψέλης, προσμένοντας την πτώση της χούντας που δυστυχώς δεν συνέβαινε.
Τότε, το 1972, αν και ανυπότακτος εσωτερικού παρουσιάστηκα με την προσδοκία να κηρυχτώ προστάτης ώστε να έχω τις ευεργετικές διατάξεις αφού και δύο γονείς μου ήταν άρρωστοι και είχαν ανάγκη φροντίδας που μόνο εγώ ως μοναχοπαίδι μπορούσα να τους προσφέρω.
Με κατάπληξή μου μόλις παρουσιάστηκα προσκομίζοντας τα δικαιολογητικά είδα τον υπολοχαγό Χολέβα του λόχου Διοικητηρίου να τα σκίζει μπροστά μου και να τα πετά στα σκουπίδια, θέλοντας όπως μου είπε να το πάρω απόφαση, να χαλυβδωθώ για ν’ αντέξω την απερίγραπτη χουντική συμπεριφορά που επιδεικνύετο στο 513 Τάγμα Πεζικού στην Κομοτηνή.
Συνειδητοποίησα έτσι πιο γρήγορα το τι με περίμενε.
Αν και είχα προέλθει από τις διαβιβάσεις (ΣΥΔ) όταν διάβασαν το βιογραφικό μου με κατέταξαν ως απλό τυφεκιοφόρο. (Είχα όπλο αλλά δεν συμμετείχα στις σκοπιές).
Διοικητής του ελληνικού Νταχάου ήταν ο συνταγματάρχης Λιανάς Σωτήριος (συγγενής του Δερτιλή που διέταξε το γκρέμισμα της πύλης του Πολυτεχνείου, ενώ ο ίδιος είχε λάβει μέρος στον βομβαρδισμό του Κυπριακού Μεγάρου επί προεδρίας του αρχιεπισκόπου Μακαρίου στη διάρκεια του χουντικού πραξικοπήματος στην Κύπρο).
Αυτός ο ανεκδιήγητος στρατιωτικός έβριζε κάθε πρωί στην αναφορά όλο το τάγμα με ακατονόμαστες φράσεις, όπως αυτή που έμεινε χαραγμένη στη μνήμη μου:
«Δον σκ… φακαόλες».
Χυδαίος, μικροπρεπής και συνειδητός φασίστας διοργάνωνε εξοντωτικές (δήθεν) ασκήσεις, εξαντλητικές αγγαρείες, οδηγούσε ακόμα και βαριά ασθενείς στρατιώτες σε ασκήσεις στο καταχείμωνο.
Απόπειρα εξόντωσής μου
Έτσι έγινε και με εμένα.
Με οδήγησαν αφού με σήκωσαν από το κρεβάτι με πυρετό σαράντα και με διέταξαν να συμμετέχω σε άσκηση στην ορεινή χιονισμένη Τυμφέα.
Με διέταξαν να κατασκηνώσω πάνω από ένα ρυάκι με τρεχούμενο νερό.
Ο Θεός με φώτισε να χρησιμοποιήσω κομμένα κλαδιά που ως εκ θαύματος βρέθηκαν κοντά μου.
Τοποθετώντας τα κατάλληλα δημιούργησα ένα ιδιότυπο στρώμα που άφηνε το νερό να περνά από κάτω από εκεί που κοιμόμουν.
Τυλίχτηκα γερά με τις κουβέρτες που κουβαλούσα και ως εκ θαύματος έως το πρωί ήμουνα υγιέστατος, απύρετος και ακμαίος.
Ως άλλος Ξέρξης
Αξιοσημείωτο είναι ότι στις πρωτοφανούς σκληρότητας ασκήσεις (πχ τροχάδην με πλήρη εξάρτηση και εξοπλισμό σε μήκος διαδρομής δέκα χιλιομέτρων το κατακαλόκαιρο) αποτέλεσμα ήταν οι φαντάροι να πέφτουν κάτω σαν τα κοτόπουλα λιποθυμώντας.
Ο Λιανάς καθόταν σε πολυτελή πολυθρόνα, στο υψηλότερο σημείο της διαδρομής, καλυπτόμενος από τέντα (ως άλλος Ξέρξης) και με κιάλια κατόπτευε την περιοχή παρακολουθώντας την εξέλιξη της «άσκησης».
Κρέμασε μέσα σε τσουβάλι στρατιώτη που πέθανε
Για ένα πακέτο «Τέλειον» – τα φθηνότερα τσιγάρα της εποχής εκείνης – τιμώρησε ο συνταγματάρχης Λιανάς στρατιώτη μέσα στον χειμώνα (14 βαθμοί κάτω από το μηδέν) να κρεμαστεί εντός σάκου στο πειθαρχικό με σπασμένα τζάμια, να τρώει και να αποπατεί εκεί για 13 ημέρες. Η απόφαση του έλεγε ότι όποιος τον βοηθούσε θα είχε την ίδια τύχη.
Ο άτυχος στρατιώτης ασθένησε από οξύ πνευμονικό οίδημα, μεταφέρθηκε στο νοσοκομείο στην Αλεξανδρούπολη, όπου και εξέπνευσε.
Ο Στέλιος Κατσανεβάκης
Στο 513 ΤΠ υπηρετούσε και ο διωχθείς από την δικτατορία στενός μου φίλος Στέλιος Κατσανεβάκης (αδελφός του πρώην νομάρχη Χανίων Γιώργου Κατσανεβάκη). Ο Στέλιος στάλθηκε στο στρατόπεδο χαρακτηρισμένων στην Κομοτηνή μετά την περιπέτειά του με τη χούντα επειδή συνελήφθη κατά τη διάρκεια της κηδείας του γέρου της δημοκρατίας Γεωργίου Παπανδρέου.
Του Στέλιου πάνω στην απόλυσή του, λίγο πριν τη δική μου, του προέκυψε σοβαρό πρόβλημα υγείας. Εγχειρίστηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο όπου εξέπνευσε… Ας είναι αιωνία η μνήμη αυτού του γενναίου και ωραίου ανθρώπου.
Ο Δημήτρης Μητροπάνος
Δίπλα στο 513 ΤΠ λειτουργούσε μονάδα πυροβολικού. Εκεί έμαθα ότι υπηρετούσε ως «μουλαράς» ο Δημήτρης Μητροπάνος.
Τον επισκέφθηκα στα κλεφτά και πράγματι τον βρήκα να «χτενίζει» ένα μουλάρι (το πυροβολικό είχε ακόμη στις υπηρεσίες του τότε τα συμπαθή τετράποδα). Γνωριστήκαμε και σε σύντομο χρόνο αποχαιρετιστήκαμε.
Τον Μητροπάνο ξανασυνάντησα μετά από χρόνια και θυμηθήκαμε τα παλιά όταν ήρθε στα Χανιά για συναυλία και έδωσε συνέντευξη στον ΚΡΗΤΗ 101,5 FM.
Εφτά αγνοούμενοι στο βασιλικό πραξικόπημα
Ευτυχώς που δεν με εμπιστεύονταν για σκοπιά, αλλά μόνο για τη φύλαξη του θαλάμου (θαλαμοφύλακας). Έτσι γλίτωσα από την αποστολή «κυνήγι του Κωνσταντίνου»…
Εφτά αγνοούμενοι δηλώθηκαν κατά τη διάρκεια του βασιλικού πραξικοπήματος και της φαρσοκωμωδίας της ανεύρεσης του Κωνσταντίνου.
Η χούντα ανακοίνωνε ότι «Ο Κωνσταντίνος κρύβεται από χωρίου εις χωρίον» και το χάος εβασίλευε… (όπως και με την περίφημη επιστράτευση μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο).
Η μπρόκα στο «καρφί»… και η αποκάλυψη του φακέλου μου
Η φασαρία στον διπλανό λόχο προκάλεσε την περιέργειά μου.
Αντιλήφθηκα το «καρφί» (έτσι λέγαμε τους πληροφοριοδότες) του τάγματος που υπηρετούσε στον διπλανό λόχο, να κρατά μια υπερμεγέθη μπρόκα μήκους δέκα εκατοστών περίπου να την κουνά και να ρωτά ποιος την έβαλε στο μαξιλάρι του, απειλώντας και βρίζοντας.
Αυθόρμητα μειδίασα γεγονός που αντιλήφθηκε. Σταμάτησε αμέσως να ασχολείται με τους άντρες του λόχου του και κατευθύνθηκε προς τα γραφεία της διοίκησης του τάγματος, όπου εστεγάζετο και το Δεύτερο Γραφείο υπό της διαταγές του υπολοχαγού Λέκκα (συγγενής υφυπουργού της χούντας).
Σε λίγο τα μεγάφωνα του τάγματος με καλούσαν ονομαστικά να παρουσιαστώ αμέσως στο Δεύτερο Γραφείο.
Εκεί αντίκρυσα τον Λέκκα να έχει μπροστά του έναν ογκώδη μεγάλων διαστάσεων φάκελο που υπολόγισα να έχει 500 σελίδες. Γύρω του οι πληροφοριοδότες με τα πόδια πάνω στα γραφεία ή καθήμενοι πάνω στα γραφεία (εικόνα ντροπής για στρατιωτική υπηρεσία). Και η κατηγορία, αφού αναψηλαφούσε ξεφυλλίζοντας τον ογκώδη φάκελό μου: «Εσύ έβαλες τη μπρόκα στο μαξιλάρι του στρατιώτη» (ήταν εκεί παρών) «Εδώ βλέπω πλούσια δράση, στρατοδικεία»…
Χωρίς να χάσω την ψυχραιμία μου αρπάζοντας την ευκαιρία που μου έδιναν οι περιγραφές του φακέλου, του απάντησα:
«Γιατί με υποτιμάτε τόσο; Αν ήθελα να κάνω κάτι θα έβαζα βόμβα, όχι μπρόκα! Εδώ ήρθα να υπηρετήσω την πατρίδα και τίποτ’ άλλο».
Παραδόξως φαίνεται ότι η απάντησή μου τον εντυπωσίασε, την βρήκε ως φαίνεται και λογική και με ξαπόστειλε βρίζοντας.
Η άδεια
Μια όλη κι όλη άδεια μου έδωσαν στο διάστημα που υπηρέτησα στο Τάγμα χαρακτηρισμένων της χούντας στην Κομοτηνή. 10 μέρες ζήτησα, 20 μου έδωσαν.
Την απορία μου έλυσε έμπιστός μου λοχίας. «Πρόσεξε», μου λέει. «Τρεις υπηρεσίες θα σε παρακολουθούν, προσμένοντας να κάνεις το λάθος και να τους φέρεις σε επαφή με άλλους αντιστασιακούς. Θα σε παρακολουθούν στενά».
Πράγματι όπου κάθιζα κι όπου βρισκόμουν τους αντιλαμβανόμουν. Ακόμη και στα Χανιά που κατέβηκα ήταν πίσω μου.
Η πληροφορία με έσωσε αφού έλαβα τις αναγκαίες προφυλάξεις.
Μετά και από άλλα πολλά που για να περιγραφούν θέλουν ολόκληρο βιβλίο έφτασε και η μέρα της απόλυσής μου.
Η επεισοδιακή απόλυσή μου
Αφού έφτασε η πολυπόθητη μέρα της αποστράτευσής μου παρέδωσα στον αποθηκάριο και βάδιζα προς την έξοδο. Τότε μπροστά μου βρέθηκε ο γνωστός υπολοχαγός ο οποίος επιχείρησε την τελευταία χυδαία πρόκλησή του, προσδοκώντας τη δικαιολογημένη αντίδρασή μου, που θα με οδηγούσε σε νέες περιπέτειες…
Με έπιασε λοιπόν στην αρχή από τις άκρες του μουστακιού μου και με τραβούσε προς τα πάνω λέγοντας:
«Τα κατάφερες, ε; Λες σας γράφω στα αρ… μου κι εσάς και την πατρίδα και να πάτε στο διάβολο! Έτσι δε λες, ρε;».
Αυτά έλεγε και τη μια μ’ έπιανε από τα μουστάκια και την άλλη από τις φαβορίτες. Απέναντι στην απρόσμενη πρόκληση της τελευταίας στιγμής, ευτυχώς διατήρησα την απόλυτη ψυχραιμία μου
«Μην επιχειρείτε του είπα, να μου αλλάξετε τις εντυπώσεις και την άποψη που διαμόρφωσα. Ό,τι και να κάνετε δεν θα πετύχετε να μισήσω την πατρίδα μου».
Αυτά τα λόγια τον αφόπλισαν και με άφησε για άλλη μια φορά βρίζοντας.
Μέσα σε καταρρακτώδη βροχή η συγκινητική ενέργεια του Μανόλη Μπαντουράκη
Φεύγοντας από το μπλόκο του χουνταίου υπολοχαγού εγκατέλειψα το 513ΤΠ με γοργά βήματα, σχεδόν τρέχοντας κι ούτε γύριζα να δω πίσω.
Θυμάμαι πως έβρεχε καταρρακτωδώς, αλλά εγώ λασπουρίζοντας, τσαλαβουτώντας στα νερά προχωρούσα κι ας ήμουνα μούσκεμα. Βάδιζα προς το γραφείο στρατολογίας όπου προϊστάμενος ήταν ένας εξαίρετος ανώτατος αξιωματικός ονόματι Λαγουδάκης από το Ρέθυμνο. Εκεί υπηρετούσε τη θητεία του ο Χανιώτης Δικηγόρος Μπαντουράκης Μανόλης (μας έφυγε κι αυτός πριν λίγα χρόνια) από την Κίσαμο, στενός καρδιακός φίλος και πήγα να τον αποχαιρετήσω.
Μόλις με είδε μου έδωσε πετσέτα να σκουπιστώ και μου είπε να σταθώ στον προαύλιο χώρο της στρατολογίας που ευρίσκετο σημειωτέον στο κέντρο της Κομοτηνής.
Εκεί άναψε όλα τα φώτα μέσα κι έξω και σταματώντας προσοχή με χαιρέτησε στρατιωτικά και μου είπε να κάνω κι εγώ το ίδιο γιατί θα κάνει προς τιμή μου έπαρση της σημαίας.
«Τι κάνεις μωρέ Μανόλη», του λέω. «Αν μας δουν θα μπλέξεις».
«Δεν πειράζει» μου απάντησε με ύφος που δεν έπαιρνε άλλη κουβέντα και προχώρησε σε έπαρση της σημαίας στον κεντρικό ιστό της στρατιωτικής μονάδας λέγοντάς μου:
«Σου απονέμω την τιμή που σου οφείλει η πατρίδα».
Τον αγκάλιασα, με αγκάλιασε και με δάκρυα συγκίνησης στα μάτια μας αποχαιρετιστήκαμε για να ξαναντωμώσουμε στα Χανιά μετά την πτώση της χούντας.
Γιατί τα γράφω τώρα όλα αυτά
Αφορμή για να γραφτεί αυτό το πολύ περιεκτικό (πιστέψτε με) σημείωμα για τα έργα και τις ημέρες της όχι μόνο αιματοβαμμένης αλλά και αιμοσταγούς χούντας των Συνταγματαρχών στάθηκε ο ξαφνικός θάνατος του δημοσιογράφου Μάνου Χουρδάκη, εξ Ηρακλείου, εκδότη του περιοδικού «Κρήτη».
Αμέσως μετά τη μεταπολίτευση ο υπουργός Εθνικής Άμυνας Ευάγγελος Αβέρωφ ανακοίνωσε ότι όποιος γνωρίζει οτιδήποτε μεμπτό για αξιωματικούς της χούντας, να το καταγγείλει, ώστε να δεχθούν τις ανάλογες συνέπειες.
Το περιοδικό «Κρήτη» του Μάνου Χουρδάκη
Τότε λοιπόν με βρήκαν από το περιοδικό «Κρήτη» όπου έδωσα μακροσκελή συνέντευξη. Με τη δημοσίευσή της ο Αβέρωφ κάλεσε τον Λιανά να δώσει εξηγήσεις. Ωρυόμενος ο Λιανάς διέψευδε ότι υπηρέτησε καν στο 513 Τάγμα Πεζικού και με απειλούσε με μηνύσεις.
Τότε ο Μάνος Χουρδάκης μου τηλεφώνησε ρωτώντας με μήπως στην προσπάθειά μου να εντυπωσιάσω κατέθεσα φανταστικά γεγονότα. Αγανάκτησα, αλλά ο Μάνος συνέχισε:
«Κύριε Αγγελάκη στα επίσημα αρχεία του στρατεύματος που είναι στο υπουργείο Εθνικής Άμυνας ο συνταγματάρχης Λιανάς Σωτήριος δεν φαίνεται να έχει υπηρετήσει στο 513 ΤΠ και απειλεί με μηνύσεις».
Πραγματικά βγήκα από τα ρούχα μου και του λέω:
«Κύριε Χουρδάκη, έχω έγγραφα με τη σφραγίδα και την υπογραφή του κυρίου αυτού, ως διοικητού του 513 ΤΠ. Είναι δυνατόν να ισχυρίζεται τέτοια ανήκουστα πράγματα;»
Τότε ο Μάνος Χουρδάκης που πέθανε προχθές μου είπε τρομοκρατημένος:
«Ήρθε ο ίδιος εδώ. Έβριζε και απειλούσε αποκαλώντας σε ψεύτη και απατεώνα τσαρλατάνο.»
«Το θράσος του», απάντησα στον Μάνο, «δεν έχει τα όριά του. Βρίσκω τα έγγραφα που τον διαψεύδουν και ανεβαίνω στην Αθήνα να στα δώσω».
Πράγματι αμέσως πήγα στην Αθήνα και φτάνω στα γραφεία του περιοδικού «Κρήτη».
Μόλις με βλέπει ο Μάνος μου λέει χαμογελαστός:
«Είχες δίκιο, μόλις επιβεβαιώθηκαν όλα».
«Πώς;» τον ρωτάω. «Επισκέφθηκα την εφημερίδα Αυγή τα αρχεία της οποίας επιβεβαιώνουν τις καταγγελίες σου, όπως και ότι έλαβε μέρος στον βομβαρδισμό του Κυπριακού Μεγάρου».
Η αποστρατεία του Λιανά
Ύστερα απ’ όλα αυτά ο περιβόητος και τρομακτικός χουντικός στρατιωτικός αποστρατεύτηκε αλλά το θλιβερό είναι ότι του έδωσαν και έναν βαθμό! Έφυγε με τον βαθμό του ταξίαρχου!
Μετά το σημείωμά μου για την εξέγερση του Πολυτεχνείου θεώρησα σκόπιμο να περιγράψω και όσα συνέβαινε στο στράτευμα εκείνη την σκοτεινή εποχή, τα οποία έζησα στο πετσί μου. Ας είναι αιωνία η μνήμη του Μάνου Χουρδάκη που ο θάνατός του ξύπνησε μνήμες που τόσα χρόνια είχα θαμμένες, αλλά όχι ξεχασμένες…
ΥΓ: Στο σημείωμά μου αυτό παρέλειψα λόγω στενότητας χώρου αρκετά όπως
α) τη ναρκοθέτηση του Έβρου και το αλαλούμ που ακολούθησε στερώντας ζωές
β) το πάθημα και μάθημα που πήρε ο δόκιμος της Προεδρικής Φρουράς του Παπαδόπουλου
γι’ αυτά και για άλλα σημαντικά πιθανότατα δοθείσης ευκαιρίας θα επανέλθω