Ο Βρετανός οικονομολόγος Robert Pashley (1805-1859), γόνος παλαιάς και επιφανούς οικογένειας του Γιορκ, σπούδασε νομικά στο Καίμπριτζ και διακρίθηκε στα μαθηματικά και στις κλασικές σπουδές. Στα 1833, με τη μεσολάβηση του Sir. Francis Beaufort (ναύαρχου του αγγλκού πολεμικού ναυτικού) πήρε την άδεια να επιβαίνει στα πλοία που επιθεωρούσαν τη Μεσόγειο και έτσι ταξίδεψε στην Ελλάδα, τη Μικρά Ασία και την Κρήτη, έχοντας μελετήσει όλα τα μέχρι τότε γνωστά συγγράμματα (αρχαία, μεσαιωνικά και νεότερα) πάνω στο νησί αυτό.
Επέστρεψε στην Ιταλία με ένα υδραίϊκο καΐκι, κάνοντας ένα ταξίδι που διήρκεσε περίπου τριάντα μέρες. Παρέμεινε στη Βενετία, όπου ταξινόμησε τις σημειώσεις του ταξιδιού του και μελέτησε χειρόγραφα στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη. Στα 1837 δημοσίευσε το χρονικό των περιηγήσεών του στην Κρήτη, στο βιβλίο του «Ταξίδια στην Κρήτη» που δημοσιεύτηκε το 1837 το οποίο εντάχθηκε αμέσως στα κλασικά έργα της ταξιδιωτικής γραμματείας.
Κατά τη διάρκεια της τετράμηνης περίπου παραμονής του στη μεγαλόνησο, κατόρθωσε, με τη βοήθεια τοπικών οδηγών, να ταυτίσει τις περισσότερες σημαντικές αρχαιολογικές τοποθεσίες (Κνωσός, Άπτερα, Πολυρήνιας) παρά τις άθλιες καιρικές συνθήκες. Χαρακτήρισε ωστόσο όλες τις αρχαιότητες ελληνορωμαϊκές, χωρίς να υποπτευθεί ότι ανήκαν σε έναν άλλο, προγενέστερο, πολιτισμό. Εξέτασε κάθε νόμισμα που του έδωσαν, μετέγραψε όλες τις επιγραφές που βρήκε κι αγόρασε πολλές αρχαιότητες, τις οποίες μετέφερε στην Αγγλία (μερικές σήμερα στο Fitzwilliam Museum). Επίσης, καθώς, εκτός από τις σύγχρονες γλώσσες, γνώριζε λατινικά και αρχαία ελληνικά, συνομιλούσε με τους ντόπιους και προσπάθησε να μάθει και την κρητική διάλεκτο. Παράλληλα με το ενδιαφέρον του για την ιστορία της νήσου, ο Pashley κατέγραψε γεωργικές πρακτικές αλλά και έθιμα και δεισιδαιμονίες.
Η ιστορία που ακολουθεί βασίστηκε στις προφορικές αναφορές που συνέλεξε ο περιηγητής.
Ο Pashley κατέγραψε την ιστορία ενώ μιλούσε με κατοίκους του χωριού στο απομακρυσμένο χωριό Καλλικράτης της Κρήτης. Το νησί, ένα από τα μεγαλύτερα στην Ελλάδα, είναι γεμάτο ιστορίες για τους νεκρούς που επιστρέφουν στη ζωή για να εκδικηθούν τους χωρικούς. Στην πραγματικότητα, η Ελλάδα είναι γεμάτη από τη λαογραφία των Βαμπίρ. Παρόμοιες ιστορίες όπως αυτή του βοσκού διαδίδονται σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο. Είναι οι πρόδρομοι για τις σύγχρονες ιστορίες για βρικόλακες.
Ακολουθεί «ΜΙΑ ΚΡΗΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΒΑΜΠΙΡ», το μεταφρασμένο απόσπασμα από το βιβλίο “Travels In Crete“:
Όταν βρέθηκα στα Ασκύφου είχα ρωτήσει για τους Βρικόλακες, ή Καταχανάδες όπως τους αποκαλούν οι Κρήτες, για τους οποίους είχα ακούσει από τον Μανιά και άλλους συμπατριώτες του, και των οποίων η ύπαρξη και οι κακές πράξεις αποτελούν μέρος της λαϊκής πίστης σε όλο το νησί. Φυσικά, αυτή η πεποίθηση είναι πολύ ισχυρή στα βουνά. Αν κάποιος τολμήσει να αμφισβητήσει, αναμφισβήτητα γεγονότα παρουσιάζονται για να φιμώσουν τους δύσπιστους. Στην Ανώπολη, βρίσκομαι στο έδαφος που τους στοιχειώνουν εδώ και καιρό, και γιορτάζεται σε πολλές ιστορίες, μερικές από τις οποίες είναι αρκετά διασκεδαστικές, στις οποίες καταγράφονται τα κατορθώματά τους.
Συντάσσω μια από αυτές τις ιστορίες με τα ίδια λόγια με τα οποία μου κοινοποιήθηκε. Η αναφορά είναι ιδιαίτερα αξιόπιστη, αφού την άκουσα σε πολλά μέρη, και όλα τα στοιχεία που μου δόθηκαν συμφωνούσαν σε κάθε σημείο.
Ακολουθεί μια μετάφραση, και, ακόμη και χωρίς να τη συγκρίνει με το πρωτότυπο, ο αναγνώστης θα δει, από το ίδιο το ύφος της, ότι είναι μια στενή, αν και κάπως συμπυκνωμένη, εκδοχή των λόγων των Σφακιανών αγροτών:
Κάποτε το χωριό Καλικράτη της επαρχίας των Σφακίων στοίχειωνε ένας Καταχανάς και ο κόσμος δεν ήξερε τι άνθρωπος ήταν ή από ποιο μέρος. Αυτός ο Καταχανάς κατέστρεψε τόσο παιδιά όσο και πολλούς ώριμους άντρες και ερήμωσε και εκείνο το χωριό και πολλά άλλα. Τον είχαν θάψει στο ναό του Αγίου Γεωργίου στο Καλικράτη, αφού πριν τον θάνατό του ήταν ένας αξιόλογος άντρας, και του είχαν φτιάξει καμάρα πάνω από τον τάφο. Τώρα ένας βοσκός, ο Σύντεκνός του, έβοσκε τα πρόβατα και τα κατσίκια του κοντά στην εκκλησία, και αφού τον έπιασε η βροχή, πήγε στον τάφο, για να σκιαστεί από τη βροχή. Ύστερα αποφάσισε να κοιμηθεί και να περάσει τη νύχτα εκεί και, αφού έβγαλε τα χέρια του, τα έβαλε δίπλα στην πέτρα που του χρησίμευε ως μαξιλάρι, σταυρωτά. Και οι άνθρωποι μπορεί να πουν ότι είναι εξαιτίας αυτού που ο Καταχανάς δεν κατάφερε να εγκαταλείψει τον τάφο του.
Στη διάρκεια της νύχτας, λοιπόν, καθώς ήθελε να ξαναβγεί έξω, για να καταστρέψει τους ανθρώπους, είπε στον βοσκό:
«Φίλε, σήκω, γιατί έχω κάποια δουλειά που με απαιτεί να βγω έξω».
Ο βοσκός δεν του απάντησε ούτε την πρώτη φορά ούτε τη δεύτερη ούτε την τρίτη γιατί ήξερε ότι ο άντρας είχε γίνει Καταχανάς και ότι ήταν αυτός που είχε κάνει όλες αυτές τις κακές πράξεις. Γι’ αυτό του είπε, την τέταρτη φορά της ομιλίας του:
«Δεν θα σηκωθώ από κει, φίλε, γιατί φοβάμαι ότι δεν είσαι καλύτερος απ’ όσο θα έπρεπε, και μπορεί να μου κάνεις κάποια κακία: αλλά, αν πρέπει να σηκωθείς, να μου ορκιστείς στο τυλιγμένο σεντόνι σου, ότι δεν θα με πληγώσεις, και πάνω σε αυτό θα σηκωθώ».
Και δεν πρόφερε τις προτεινόμενες λέξεις αλλά είπε άλλα: ωστόσο, όταν ο βοσκός δεν τον άφησε να σηκωθεί, του ορκίστηκε όπως ήθελε.
Έτσι σηκώθηκε και, παίρνοντας τα χέρια του, τα απομάκρυνε από το μνημείο, και βγήκε ο Καταχανάς, και, αφού χαιρέτησε τον βοσκό, του είπε:
«Φίλε, πρέπει να μην φύγεις, αλλά να κάτσεις εδώ γιατί έχω κάποια δουλειά που πρέπει να ασχοληθώ αλλά θα επιστρέψω εντός της ώρας, γιατί έχω κάτι να σου πω».
Τον περίμενε λοιπόν ο βοσκός.
Και ο Καταχανάς πέρασε μια απόσταση περίπου δέκα μιλίων, όπου ήταν ένα ζευγάρι πρόσφατα παντρεμένο, και τους κατέστρεψε.
Κατά την επιστροφή του, ο βοσκός είδε ότι κουβαλούσε λίγο συκώτι, τα χέρια του ήταν βρεγμένα με αίμα: και καθώς το κουβαλούσε, φύσηξε μέσα του, όπως ακριβώς κάνει ο χασάπης, για να μεγαλώσει το συκώτι.
Και έδειξε με αυτό τον τρόπο ότι ήταν ψημένο, σαν να είχε γίνει στη φωτιά.
Μετά από αυτό είπε: «Ας καθίσουμε, να κουτσομπολέψουμε, να φάμε».
Και ο βοσκός προσποιήθηκε ότι το έφαγε, αλλά κατάπιε μόνο ξερό ψωμί, και συνέχισε να ρίχνει το συκώτι.
Γι’ αυτό, όταν έφτασε η ώρα του χωρισμού τους, ο Καταχανάς είπε στον βοσκό:
«Φίλε, αυτό που είδες, εσύ δεν πρέπει να το αναφέρεις, γιατί, αν το κάνεις, τα είκοσι καρφιά μου θα στερεωθούν στα παιδιά σου και στον εαυτό σου».
Ωστόσο, ο βοσκός δεν έχασε χρόνο, αλλά έδωσε πληροφορίες σε ιερείς και άλλους, και πήγαν στον τάφο, και εκεί βρήκαν τον Καταχανά, όπως τον είχαν θάψει. Και όλοι οι άνθρωποι ικανοποιήθηκαν ότι ήταν αυτός που είχε κάνει όλες τις κακές πράξεις. Γι’ αυτό μάζεψαν πολλά ξύλα και τα έριξαν πάνω του και τον έκαψαν.
O βοσκός δεν ήταν παρών, αλλά, όταν ο Καταχανάς είχε ήδη μισοκαεί, βγήκε και αυτός μπροστά για να δεί την τελετή.
Και ο Καταχανάς έριξε μια στάλα αίμα, και έπεσε στο πόδι του, που χάθηκε, σαν να ψήθηκε στη φωτιά. Για αυτό το λόγο κοσκινίσαν ακόμη και τη στάχτη και βρήκαν το νύχι του Καταχανά άκαυτο και το έκαψαν κι αυτό.
Αυτή η υποτιθέμενη συνήθεια του Βαμπίρ να τρέφεται με το ανθρώπινο συκώτι, ίσως οφείλεται σε ένα επιφώνημα μιας Κρητικής μητέρας, που καταγράφεται στα ταξίδια του Ταβερνιέ:
«Θα φάω νωρίτερα το συκώτι του παιδιού μου».
Ο Βαμπίρ, ή Καταχανάς, όπως τον λένε στην Κρήτη, ονομάζεται Βουρβούλακας ή Βρουκολάκας, στα νησιά του Αρχιπελάγους, όπου επικρατεί γενικά η πεποίθηση, ότι εάν ένας άνθρωπος έχει διαπράξει ένα μεγάλο έγκλημα ή πεθάνει αφορισμένος από έναν ιερέα ή επίσκοπο, η γη δεν θα τον δεχτεί όταν πεθάνει, και γι’ αυτό τριγυρνά όλη τη νύχτα, περνώντας μόνο τη μέρα στον τάφο του.
Πολλοί πιστεύουν ότι, ακόμη και την ημέρα, μόνο μία φορά την εβδομάδα, το Σάββατο, επιτρέπεται να καταλάβει τον τόπο ταφής του. Όταν ανακαλύπτεται ότι πρόκειται για έναν τέτοιο Βουρβούλακα, οι άνθρωποι πηγαίνουν, ένα Σάββατο, και ανοίγουν τον τάφο του, όπου βρίσκουν πάντα το σώμα του, όπως ακριβώς ήταν θαμμένο, και εντελώς αδιάσπαστο.
Ο ιερέας από τον οποίο συνοδεύονται διαβάζει ορισμένα μέρη του τελετουργικού, που υποτίθεται ότι είναι ιδιόμορφα αποτελεσματικά για να σταματήσουν τις περιπλανήσεις κάθε ανήσυχου Βαμπίρ και μερικές φορές αυτή η πορεία αρκεί για να αποκαταστήσει τη γειτονιά σε γαλήνη και ησυχία.
Αλλά συμβαίνουν περιπτώσεις στις οποίες ο ιερέας δεν είναι αρκετά ισχυρός εξορκιστής, ώστε να σταματήσει εύκολα τις νυχτερινές περιπέτειες και παραπτώματα του αθάνατου, που, όπως το φάντασμα του Σαίξπηρ, είναι καταδικασμένος να περπατά τη νύχτα, ως τιμωρία για τα απαίσια εγκλήματα που έγιναν στις μέρες της φύσης του.
Όποτε, λοιπόν, αυτή η συνηθισμένη θρησκευτική τελετή, στην οποία καταφεύγουμε πρώτα, κριθεί αναποτελεσματική, οι άνθρωποι της γειτονιάς πηγαίνουν στον τάφο το Σάββατο, βγάζουν το σώμα και το καίνε με φωτιά μια πράξη που τίποτα εκτός από ακραία ανάγκη δεν θα έκανε ποτέ τους Έλληνες να συναινέσουν να κάνουν, λόγω της θρησκευτικής φρίκης τους να κάψουν ένα σώμα πάνω στο οποίο χύθηκε το ιερό λάδι από τον ιερέα όταν εκτελούσε την τελευταία ιεροτελεστία της θρησκείας του πάνω στον ετοιμοθάνατο.
Ακόμη και οι τραχείς Υδραίοι, των οποίων η ναυτική ζωή και οι συναναστροφές με άλλες χώρες, υποτίθεται ότι μείωσαν την επικράτηση τέτοιων αντιλήψεων μεταξύ τους, πιστεύουν γενικά σε αυτά τα Βουρβλάκια. Όπως στα Σφακιά, έτσι και στην Ύδρα,
Και τα δύο καλά επιβεβαιωμένα, αλλά και πιστευτά, Heard solemn, πηγαίνει στον κύκλο της ιστορίας των Βαμπίρ. Μέχρι που σέρνεται ο προληπτικός τρόμος.
Πολλοί Υδραίοι με έχουν διαβεβαιώσει ότι κάποτε υπήρχε μεγάλος αριθμός Βρικόλακων στην Ύδρα, και ότι η σημερινή ελευθερία τους από αυτούς πρέπει να αποδοθεί αποκλειστικά στις προσπάθειες του επισκόπου τους, ο οποίος τους έβαλε όλους στη Σαντορένη, όπου, στο έρημο νησί , υπάρχουν τώρα σε μεγάλους αριθμούς, και τριγυρνούν, κυλώντας πέτρες στις πλαγιές προς τη θάλασσα, όπως μπορεί να ακούσει όποιος περάσει κοντά, με καΐκι, τη νύχτα.
Οι Σφακιανοί επίσης γενικά πιστεύουν ότι οι καταστροφές που διέπραξαν αυτοί οι νυχτοπερπατητές ήταν, παλαιότερα, πολύ πιο συχνές από ό,τι σήμερα. και ότι γίνονται συγκριτικά σπάνια, μόνο ως συνέπεια του αυξημένου ζήλου και της δεξιοτεχνίας που κατέχουν τα μέλη του ιερού τάγματος! Παρόμοιες προσπάθειες των αγίων ιερέων μας λέγεται, από τον ποιητή μας Chaucer, ότι έβαλαν ένα τέλος στη διασκέδαση των αγγλικών νεράιδων.
Αυτή η δημοφιλής πεποίθηση για τους βρικόλακες δεν περιορίζεται στην Κρήτη και την Ελλάδα. αλλά, όπως θα γνωρίζουν οι περισσότεροι από τους αναγνώστες μου, είναι πολύ διαδεδομένο: βρίσκονται στη Δαλματία, την Ουγγαρία, τη Μοραβία και άλλες χώρες. Κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα, η πίστη στις καταστροφές που διέπραξαν παρόμοια τέρατα, δεν περιοριζόταν σε ποιητές, στο νησί μας, αλλά αποτελούσε ένα άρθρο γενικά επικρατούσας δεισιδαιμονίας μεταξύ των ανθρώπων και, όπως η εξίσου παράλογη πίστη στη μαγεία των πιο πρόσφατων χρόνων, τη μοιράστηκαν μαζί τους οι κληρικοί.
