Λίγα μέτρα από τον Κεραμεικό, στην καρδιά της πάλαι ποτέ εβραϊκής συνοικίας των Αθηνών, έγιναν τον Ιανουάριο τα αποκαλυπτήρια μνημείου για τους 328 Ελληνες Δικαίους των Εθνών, όσους δηλαδή με αυταπάρνηση έκρυψαν, φυγάδευσαν και έσωσαν Εβραίους συμπολίτες τους κατά το Γ΄ Ράιχ, από τον Πρόεδρο της Ελληνικής Δημοκρατίας Προκόπη Παυλόπουλο.
Ανάμεσα σε αυτούς τους δίκαιους υπάρχουν και τα ονόματα 8 Καστελιανών που βοήθησαν κατά την Γερμανοκατοχή μια οικογένεια Εβραίων να σωθούν από τα χέρια των Γερμανών. Στις 21 Ιανουαρίου 1999, η Yad Vashem αναγνώρισε την οικογένεια Στυλιανού και Δαμασκηνής Ξηρουχάκη, τα παιδιά τους, ο Αντώνης, ο Στρατής, Μαρίκα, ο Μανώλης, αλλά και στους Μανώλη και Αθηνά Παϊτάκη, ως Δίκαιους μεταξύ των εθνών.
Ο Στυλιανός και Δαμασκηνή Ξηρουχάκη έζησαν στο Καστέλι Κισάμου και είχαν πέντε παιδιά – (1919) Μαρίκα (1910), Αθήνα (1912), Αντώνης (1917), Στρατής και ο Μανώλης (1922). Όταν ο Salvator Avram έφερε την οικογένειά του – τη γυναίκα, Carolla (το γένος Bensousan) τον γιο του Μωυσή, την Γιολάντα (1934) την διαβητική γιαγιά, Esther Avram, την Allegra Avram και την αδελφή της Carolla, στο Καστέλι τον Απρίλιο του 1941, νοίκιασε ένα επιπλωμένο σπίτι και προσπάθησε να εντοπίσει ένα εξέχοντα κάτοικο της περιοχής ο οποίος θα μπορούσε να τον βοηθήσει στα σχέδιά του, να τον μεταφέρει μαζί με την οικογένεια του στην Αίγυπτο. Ο άνθρωπος που βρήκε ήταν ο Στυλιανός Ξηρουχάκης, ένας επιχειρηματίας με καλές διασυνδέσεις στο νησί.
Στις 20 του Μάη 1941, η πρώτη μέρα της Μάχης της Κρήτης, ο Salvator Avram πλησίασε τον Ξηρουχάκη και τον παρακάλεσε να κρύψει την οικογένεια του. Ο Στυλιανός δέχτηκε αμέσως να τους βοηθήσει.
Στην αρχή τους πήγε στην Τύλιφο και σε διάφορα χωριά των Μεσογειών, στους πρόποδες του βουνού. Η μεταφορά ήταν με τα πόδια ή με τα μουλάρια ή γαϊδούρια και οι συνθήκες δύσκολες. Το φαγητό ήταν λιγοστό, είχαν λίγο γάλα και σαλιγκάρια για φαγητό.
Όταν η οικογένεια επέστρεψε στο Καστέλλι την 1η Ιουνίου, 1941 η Μάχη του κάμπου είχε τελειώσει. Τον Αύγουστο του 1941, οι Γερμανοί είχαν μια υποψία ότι η οικογένεια που φιλοξενεί ο Στυλιανός Ξηρουχάκης ήταν εβραϊκής καταγωγής και ρωτούσαν συνέχεια γι αυτούς. Αυτό ήταν το σημάδι για να βρει ο Ξηρουχάκης έναν τρόπο να φύγουν από το νησί.
Ο Στυλιανός βρήκε έναν ψαρά που προθυμοποιήθηκε να τους μεταφέρει στην Πελοπόννησο, από όπου κατάφεραν να διαφύγουν στην Αθήνα. Βρήκαν καταφύγιο στην Αθηνά, στου Μανώλη και της Αθηνάς Παϊτάκη, ως το 1944, στην Καλλιθέα.
Το 1996, η Γιολάντα επέστρεψε στον τόπο της διάσωσης της οικογένειάς της και συναντήθηκε με τον Στρατή Ξηρουχάκη και τα αδέλφια του.
Μια αληθινή ιστορία και κρίμα που δεν έχουμε τα ονόματα και άλλων που βοήθησαν αυτήν την οικογένεια, όπως του ψαρά.
Να σημειώσουμε ότι για την υπόθεση έχει εκδοθεί και βιβλίο με τίτλο: “A Hidden Child in Greece: Rescue in the Holocaust“.
