Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΕΥΡΩΠΗ – EUROPA
Ηρωίδα της ελληνικής μυθολογίας, κόρη του Αγήνορα, βασιλιά της Φοινίκης, αδελφή του Κάδμου, του Κίλικα και του Φοίνικα, λατρευόμενη στην Κρήτη με το όνομα Ελλωτίς. Αγαπημένη του Δία, που μεταμορφωμένος σε λευκό ταύρο την άρπαξε από τις ακτές της Τύρου και Σιδώνας και τη μετέφερε στη Γόρτυνα της Κρήτης. Από την ένωσή τους γεννήθηκαν ο Μίνωας, ο Σαρπηδόνας και ο Ραδάμανθυς. Έτσι η Ευρώπη συνδέεται από καταγωγή με την Κρήτη και την Ελλάδα. Ως ιδέα και κοινωνική πρακτική, ως ελληνική φιλοσοφία, χριστιανική πίστη και ρωμαϊκή οργάνωση, ως ιστορία, γεωγραφία και πολιτισμός, η Ευρώπη, μέσω των Αθηνών και της Ρώμης, έχει τις ρίζες της στην Κρήτη (Μινωικός πολιτισμός, Κρητικό Δίκαιο, Κρητών Πολιτεία, Μινωική θρησκεία και τέχνη).
Βιβλιογραφία: Όμηρος, Λουκιανός, Ενάλιοι Διάλογοι, Ευστάθιος, Παρεκβολαί εις Όμηρον, Νικ. Ψιλλάκης, Κρητική μυθολογία, 1996, Α.Γ. Κρασανάκης, Ο Μύθος Δία και Ευρώπης, Τόμας Έλιοτ, Η ενότητα του ευρωπαϊκού πνεύματος, 1990, Πανδέκτης Αρχαίου Κρητικού Δικαίου, 2002, Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Η απαγωγή της Ευρώπης, νομίσματα Γόρτυνος, ψηφιδωτό, Δ΄ αι. π.Χ., Αρχαιολογικό Μουσείο Σπάρτης, τοιχογραφία Πομπηίας, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νεαπόλεως, πίνακας, Τισιανός, 1559-1562, Μουσείο Βοστώνης, Ευρώπη και ταύρος, πίνακας, Ant. Carraci, Πινακοθήκη Μπολώνια, πίνακας, H. van Balen (1575-1632), Μουσείο Τέχνης Βιέννης.
ΚΕΙΜΕΝΑ
ΒΑΣΙΛ. ΨΙΛΑΚΗΣ, ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ (ΤΟΜ. Α΄)
* * *
Από τα Ουράλια όρη μέχρι τον Ατλαντικό ωκεανό, η Ευρώπη αποτέλεσε χωνευτήρι γεωγραφικό, φυλετικό, πολιτισμικό. Στην προϊστορία, άνθρωποι από τη Βόρεια Αφρική, τη Μέση Ανατολή, την Ευρασία, οι πρώτοι ευρωπαίοι, κυνηγοί και συλλέκτες αρχικά, γεωργοί και κτηνοτρόφοι αργότερα, μεταλλουργοί και έμποροι στο τέλος. Η Ευρώπη μπαίνει στην ιστορία με τους κρήτες, τους ίωνες και τους δωριείς, που διαμορφώνουν την ελληνική πολιτιστική συνιστώσα. Η λατινική συνιστώσα, από τη βασιλεία στη δημοκρατία και στην αυτοκρατορία, διαμορφώνει το κράτος. Και από τον ελληνορωμαϊκό κόσμο, γεννιέται το Βυζάντιο, προπύργιο του ελληνισμού, του χριστιανισμού και της ρωμαϊκής παράδοσης. Πέρα απ’ αυτό, τα “βαρβαρικά” βασίλεια δημιουργούν την καρολίγγεια Ευρώπη, τη ρωμανική, τη φεουδαρχική, την παπική Ευρώπη. Και όταν από το χριστιανικό σχίσμα και τις σταυροφορίες μέχρι την άλωση, το Βυζάντιο πέφτει, από το θάνατό του αναγεννιέται η Δυτική Ευρώπη. Ο ουμανισμός, οι ανακαλύψεις των νέων χωρών, η επιστήμη ωθούν στη μεταρρύθμιση, στην ανάπτυξη, στον σχηματισμό των νέων κρατών. Η μοναρχία, ο κλήρος, η αριστοκρατία, οδηγούν τους ευρωπαίους από πόλεμο σε πόλεμο. Ο εκατονταετής (1337-1455), ο τριακονταετής (1618-1648), ο επταετής πόλεμος (1756-1763), διαμορφώνουν τον θρησκευτικό, τον δυναστικό, τον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης. Ύστερα οι γαιοκτήμονες, κατόπιν οι αστοί και τέλος οι εργάτες μετατρέπουν τον πόλεμο σε επανάσταση. Στην αγγλική επανάσταση του 1648, στη γαλλική επανάσταση του 1789, στη ρωσική επανάσταση του 1917.
Παρ’ όλα αυτά και μέσα σ’ αυτά, η Ευρώπη προχωρεί από τις ρωγμές και τις διασπάσεις, στην πολιτική, την οικονομική και την πνευματική της ανάπτυξη. Σταματά τους άραβες και τους οθωμανούς, δημιουργεί τα εθνικά κράτη, κυριαρχεί στον κόσμο. Και τότε ξαναφανερώνεται μια παλιά ιδεολογία, η ιδέα της ευρωπαϊκής ενότητας. Τα σχέδια του Ερρίκου Δ΄, του Γουίλιαμ Πενν, του Αββά Σαιν Πιέρ, του Κάντιου, του Κοντ, είχαν προηγηθεί. Η ευρωπαϊκή κοινωνία του Σαιν Σιμόν παρουσιάστηκε το 1814, η ιερά συμμαχία των λαών του Μπερανζέ το 1818, το σύμφωνο αδελφοσύνης του Μαντσίνι το 1834, η ομοσπονδιακή αρχή του Προυντόν το 1863, η διεθνής κυβέρνηση του Λοριμέ και η ευρωπαϊκή συνομοσπονδία του Μπλίντσλι το 1877-1878. Όμως ο δρόμος δεν είναι εύκολος, καθώς περνά από τους ναπολεώντιους πολέμους στις εθνικοαπελευθερωτικές επαναστάσεις, στον γαλλογερμανικό πόλεμο, στους βαλκανικούς πολέμους, στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο, στον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο, στον ψυχρό πόλεμο. Αλλά στον 20ο αιώνα, ύστερα από το Υπόμνημα του Αριστείδη Μπριάν του 1929 και τη Δήλωση του Ρομπέρ Σουμάν του 1950, αρχίζει η οικοδόμηση των πρώτων ευρωπαϊκών οργανισμών. Ευρωπαϊκός Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας, Δυτικοευρωπαϊκή Ένωση (1948), Συμβούλιο της Ευρώπης (1949), Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα (1951), Κοινή Αγορά, Ευρατόμ (1956), Θεσμοί της ΕΟΚ (1958), Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη (1985), Ευρωπαϊκή Ένωση (1992). Ρώμη, Μάστριχτ, Άμστερνταμ, Ευρώπη των έξι, των δώδεκα, των δεκαπέντε. Ύστερα η Ευρώπη των εικοσιπέντε επιτέλους προχωρεί για την ολοκλήρωσή της. Η τάση “συνταγματοποίησης” της Ευρώπης αρχίζει να υλοποιείται. Η δημοκρατική, η δικαιοκρατική, η κοινωνική αρχή εισρέουν στο θεσμικό οικοδόμημα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο Χάρτης των θεμελιωδών δικαιωμάτων (αξιοπρέπεια – ελευθερία – ισότητα – αλληλεγγύη – δημοκρατία – δικαιοσύνη), έστω διακηρυκτικά, λειτουργεί προς την κατεύθυνση μιας ομοσπονδιακής προοπτικής της Ευρώπης. Δημιουργείται μια νέα αρχιτεκτονική για την Ευρώπη. (Παπαδημητρίου, Η συνταγματοποίηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης). Και έτσι προετοιμάζεται η ευρωπαϊκή συντακτική συνέλευση και το Σύνταγμα της Ευρώπης. Είναι όμως ένα Σύνταγμα συντηρητικό που επιβάλλεται από πάνω, χωρίς δημοκρατική και πολύ περισσότερο κοινωνική νομιμοποίηση. Οι ευρωπαίοι διατηρούν τις αμφιβολίες τους για την Ευρώπη.