Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΑΜΑΝΤΕΟΥΣ ΜΟΤΣΑΡΤ- WOLFGANG AMADEUS MOZART
(Σάλτσμπουργκ 1756 – Βιέννη 1791)
Θαυμαστό φαινόμενο στην ιστορία της μουσικής, μέγιστος γερμανός συνθέτης και εκτελεστής. Υπό την καθοδήγηση του αρχιμουσικού πατέρα του, εμφάνισε, τετραετής, την ιδιοφυΐα του στο βιολί και εξέδωσε, επταετής, τις πρώτες του σονάτες. Προσλήφθηκε ως μουσικός στην Αρχιεπισκοπή του Σάλτσμπουργκ, αργότερα δε ως συνθέτης της Αυλής στη Βιέννη. Ταξίδεψε σε Μόναχο, Παρίσι, Αγγλία, Ολλανδία, Βιέννη, Ρώμη, Μιλάνο και Μανχάιμ και συνέθεσε περί τα 600 αριστουργηματικά έργα, αφομοιώνοντας ποικίλες επιδράσεις στη μουσική του, ταυτίζοντας τη θρησκεία με την αρμονία και διδάσκοντας την τέχνη της μουσικής στα κοσμικά του έργα. Συμφωνίες, σονάτες, κοντσέρτα για πιάνο, έργα μουσικής δωματίου, όπερες και θρησκευτική μουσική, αναδεικνύουν τον Μότσαρτ κορυφαίο δάσκαλο της μελωδίας, με καθαρότητα, κομψότητα και χάρη, που οδηγεί στο μεγαλείο της σύνθεσης. Ξεχασμένος απ’ όλους, έκλεισε με τον πρόωρο θάνατό του, ένα σπουδαίο κύκλο μουσικής ιστορίας, για να αναγνωριστεί αργότερα ως ο ανυπέρβλητος δημιουργός του.
Έργα: Συμφωνίες (1-41), Κονσέρτα για πιάνο (1-27), Κονσέρτο για βιολί (1-5), Κονσέρτο για βιολί σε Σολ, σε Ρε, σε Λα (1775), Σονάτες για πιάνο, Σονάτες για βιολί, Σονάτα για πιάνο και βιολί (1763;), Σερενάτες, Ντιβερτιμέντι, Χοροί, Λειτουργίες (Ρέκβιεμ (1791)), Όπερες, Απόλλων και Υάκινθος (1767), Η ψευτοαπλοϊκή (1768), Βαστιανός και Βαστιανή (1768), Μυθριδάτης ο Βασιλιάς του Πόντου (1770), Η απελευθερωθείσα Μπετούλια (1771), Ο Ασκάνια εν Άλμπρα (1771), Το όνειρο του Σκιπίωνος (1772), Λούτσιο Σίλλα (1772), Η ψευτοπεριβολάρισσα (1774-1775), Ο βοσκός βασιλιάς (1775), Ιδομενεύς (1781), Απαγωγή από το Σεράι (1782), Οι γάμοι του Φίγκαρο (1786), Δον Τζοβάνι (1767), Έτσι κάνουν όλες (1789), Ο μαγεμένος αυλός (1791), Η επιείκεια του Τίτου (1791).
Βιβλιογραφία: [Κατάλογος έργων Μότσαρτ, Köchel Erzeichnis, 1-676, (1862)], Erich Schenk, Mozart and his times, 1959, Neal Zaslaw, Mozart’s symphonies, 1989, Γ. Δρόσος, Μότσαρτ, 1989, Nickolas Till, Mozart and the Enlightemment, Truth, virtue and beauty in Mozart’s operas, 1994, Maynard Solomon, Mozart, A life, 1996, Peter Dimond, A Mozart diary, A chronological reconstruction of the composer’s life 1761-1791, 1997, Elias Norbert, Μότσαρτ, Το πορτραίτο μιας μεγαλοφυίας, 2001, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Γ.Α.Τ.), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Ο Μότσαρτ συνθέτης το 1783, πίνακας, Λαντς, Ο Μότσαρτ εξαετής, πίνακας Ανωνύμου, 1763, Μουσείο Μότσαρτ, Σάλτσμπουργκ, Προσωπογραφία, J.N. Croce, 1780, Οικογένεια Μότσαρτ, πίνακας, Carmontelle, 1763.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Μέσα στο μικρό αυτό κεφαλάκι χωρεί το άπειρον» (Εκλέκτορας Βαυαρίας Κάρολος Θεόδωρος).
** ** **
Η μελέτη της ηθικής θα είχε περιορισμένο ενδιαφέρον αν αφορούσε μόνο την εσωτερική ζωή του ανθρώπου, την προσωπική του θέση στο πρόβλημα της συνείδησης, την ατομική του στάση στη ζωή. Όμως το γινόμενο των προσωπικών ηθικών συμπεριφορών διαμορφώνεται ως γενική ηθική κατάσταση μιας κοινωνίας και διαμορφώνει ένα καθολικό τρόπο ζωής, ουσιαστικά μια σημαντική συνιστώσα ενός ολόκληρου πολιτισμού. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της διαπίστωσης είναι η εμφάνιση και επικράτηση του σύγχρονου καπιταλισμού, η σχέση της ηθικής με την οικονομία και την πολιτική, η επίδραση των ηθικών παραγόντων στην πορεία του πολιτισμού και της ιστορίας.
Όλα εκείνα που αποτελούν χαρακτηριστικά του καπιταλισμού, η έλλογη ορθολογικοποιημένη οργάνωση της ελεύθερης εργασίας, το κέρδος στη βάση μιας αξιοποίησης ευκαιριών ανταλλαγής, η εντατικοποίηση και πειθάρχηση της εργασίας, η εκμετάλλευση του χρόνου και της πίστης, η συσσώρευση κεφαλαίου, επιδέχονται μια ηθική θεώρηση. Η τιμιότητα, η πίστη, η ακρίβεια, η φιλοπονία, η λιτότητα είναι αρετές, όχι καθεαυτές, αλλά γιατί εξασφαλίζουν πίστη, γιατί αποτελούν επαγγελματικό καθήκον, είναι δηλαδή παράγοντες επιτυχίες και κέρδους. Ο τρόπος μετατροπής της εργασίας σε επάγγελμα, ο περιορισμός από την καθολικότητα της ζωής σε συγκεκριμένη δραστηριότητα, συσχετίζεται με ένα εγκόσμιο μοναχισμό, τη σύζευξη του καπιταλιστικού πνεύματος με την ηθική του προτεσταντισμού και τη θρησκευτική αντίληψη της ζωής. Η αποδοχή του δόγματος του απόλυτου προορισμού του ανθρώπου οδηγεί τον πιστό στην αβεβαιότητα της λύτρωσης και στην αναζήτηση ενός τρόπου διαγνώσεως της θείας εκλογής. Οι προτεστάντες και ιδίως οι καλβινιστές, αναζητούν στην επαγγελματική καταξίωση, στη με κάθε τρόπο επιτυχία, στην αύξηση του πλούτου, την επιβεβαίωση της ευλογίας του Θεού, την συμπερίληψή τους στους εκλεκτούς, τη σωτηρία τους. Έτσι το κέρδος του κεφαλαίου γίνεται σκοπός ζωής, αυτοσκοπός, όχι για τις απολαύσεις που μπορεί να προσφέρει, αλλά για την απόδειξη της εκλογής του Θεού. Οι επιτυχημένοι είναι οι εκλεκτοί, ενώ οι μη εκλεκτοί αποτυγχάνουν και καταστρέφονται. Πρόκειται για μια στενή ερμηνεία της γραφής “…οὐχὶ τοῦ ἀνθρώπου ἡ ὁδὸς αὐτοῦ, οὐδὲ ἀνὴρ πορεύσεται καὶ κατορθώσει πορείαν αὐτοῦ” (Ιερεμίας Ι΄ 23), “…ὃν θέλει ἐλεεῖ, ὃν δὲ θέλει σκληρύνει” (Παύλος, Προς Ρωμαίους θ΄ 16-18). (Luther, De Servo Arbitrio).
Αυτό όμως αποτελεί την πλήρη διαστροφή και του χριστιανισμού και του πολιτισμού. Ο πολιτισμός ακμάζει όταν η κοινωνία υψώνεται υπεράνω των αντιφάσεων και δημιουργεί ποιοτικές μεταβολές, καταξιώνοντας την ελευθερία του ανθρώπου. Η εργασία αποτελεί το μέσο και όχι τον αυτοσκοπό της ζωής. Και ο χριστιανισμός όχι μόνο κατηγορεί τον πλούτο, αλλά περιορίζει τις βιοτικές μέριμνες στο επίπεδο της επιβίωσης, επικεντρώνοντας την προσπάθειά του στην ηθική τελειοποίηση. Η δουλειά υπάρχει για χάρη του ανθρώπου και όχι το αντίστροφο. Παραδοσιακά ο άνθρωπος δεν θέλει να κερδίσει περισσότερα από όσα του αρκούν. Η επιδίωξη της συσσώρευσης κέρδους είναι πέρα για πέρα πουριτανική αντίληψη, μετατροπή του ασκητισμού από υψηλό ηθικό σκοπό σε μέσο ωφελιμιστικής αυτοεπιβεβαίωσης. Η προτεσταντική ηθική μεταμορφώνει το αίτημα για “τὸν ἄρτον ἡμῶν τὸν ἐπιούσιον”, την ουσία του χριστιανισμού, σε μια εγκόσμια ηθική, άδεια από κάθε περιεχόμενο, ξένη προς τη ζωή, εχθρική προς τον άνθρωπο που δεν πετυχαίνει. Ο καπιταλισμός παρουσιάζεται ως αποθέωση της καταστροφής του λόγου, της ζωής, του Θεού. Όχι η πίστη και τα έργα, αλλά η προσδοκία της ανταμοιβής και η αποφυγή της τιμωρίας τον κατευθύνουν. Η προτεσταντική εγκατάλειψη της ιερής παράδοσης, η παρερμηνεία της Βίβλου, η διάλυση της Εκκλησίας, δίδουν την αφορμή για μια μεγάλη πολιτιστική, κοινωνική, οικονομική, πολιτική στροφή στον κόσμο. Ο καπιταλισμός, παίρνοντας από την προτεσταντική ηθική βασικά στοιχεία της εξέλιξής του, μπορεί πλέον, εγκαταλείποντας κάθε χριστιανικό επακολούθημα, να επιδοθεί απερίσπαστος στο έργο της παγκόσμιας καταστροφής, χωρίς καμιά ηθική αναστολή. Η ηθική μεταβλήθηκε σε ανηθικότητα (Weber, Η προτεσταντική ηθική και το πνεύμα του καπιταλισμού).