Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ – FYODOR DOSTOYEVSKY
(Μόσχα 1821 – Αγία Πετρούπολη 1881)
Κορυφαίος ρώσος συγγραφέας, με παγκόσμια διάσταση, σπούδασε μηχανικός, αλλά στράφηκε νωρίς στη λογοτεχνία. Από το 1844 προσεγγίζει τον κύκλο των λογίων και επηρεάζεται από τις σοσιαλιστικές ιδέες των φουριεριστών, φυλακίζεται και καταδικάζεται σε θάνατο, αποφεύγοντας την εκτέλεση την τελευταία στιγμή. Κατάδικος στη Σιβηρία, νυμφεύεται από αυτοθυσία και επανέρχεται στην Πετρούπολη το 1860, γράφοντας στα περιοδικά Χρόνος και Εποχή και αρχίζει το μεγάλο συγγραφικό του έργο, με νέα οικογένεια, αλλά λόγω οικονομικών δυσκολιών φεύγει στο εξωτερικό, περιπλανώμενος σε Γερμανία, Ελβετία, Ιταλία, Γαλλία μέχρι το 1871, οπότε επανέρχεται για να αναπαυθεί στο κοιμητήριο του Νέφσκι. Προσωπικότητα αντιφατική, βασανισμένος από τις κακουχίες και την επιληψία, οραματίζεται την παγκόσμια αποστολή της σλαβικής ορθοδοξίας, πιστεύοντας στην καλο-σύνη του ανθρώπου και στην ευσπλαχνία του Θεού. Στα έργα του αποτυπώνει όλο το μυστικισμό, το πάθος και τον πόνο της ψυχής μέσα σ’ ένα πίνακα εωσφορικού μεγαλείου, όπου οι ήρωές του, ταπεινοί, δυστυχισμένοι, ηλίθιοι, εγκληματίες, αυτοτιμωρούνται, εξομολογούνται, εκστασιάζονται και οδηγούνται στο τέρμα της μοίρας τους.
Έργα: Ο φτωχόκοσμος (1844), Μυθιστόρημα εις εννέα επιστολές, Ο σωσίας (1846), Αδύνατη καρδιά (1848), Λευκές νύχτες (1848), Οικοδέσποινα (1848), Νιετάτσκα Μεζάνοβα (1849), Ο μικρός ήρωας (1849), Το Στεπαντσίκοβο και οι κάτοικοί του (1859), Ταπεινωμένοι και καταφρονεμένοι (1861), Αναμνήσεις από το σπίτι των πεθαμένων (1861), Το υπόγειο (1864), Έγκλημα και τιμωρία (1866), Ο παίκτης (1867), Ο ηλίθιος (1868), Ο αιώνιος σύζυγος (1869), Οι δαιμονισμένοι (1870), Το ημερολόγιο ενός συγγραφέα (1873-1880), Ο έφηβος (1879), Αδελφοί Καραμαζώφ (1880).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Α.Β. Λουνατσάρσκι, Συλλογή Έργων (1963)], Β.Φ. Περεβέρζεφ, Το έργο του Ντοστογιέφσκι, 1922, André Gide, Dostoyevski, 1925, R. Weller, Dostoyevski, A collection of critical essays, 1962, Konst. Moschulsky, Dostoyevski, His life and art, 1967, Richard Peace, An examination of the major novels, 1971, Josef Frank, Dostoyevski, The mantle of the prophet 1871-1881, 2002, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Α.Α. Μπελκίν), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Προσωπογραφία, Β.Γ. Περόφ, 1872, Άγαλμα, Βιβλιοθήκη Μόσχας.
ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΦΡΑΣΕΙΣ: «Πιστεύεις στο Θεό; Πιστεύω στη Ρωσία» (Φεντόρ Ντοστογιέφσκι).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΝΤΟΣΤΟΓΙΕΦΣΚΙ, ΑΔΕΛΦΟΙ ΚΑΡΑΜΑΖΩΦ (ΚΕΦ. XII)
** ** **
Καθώς την ουσία και τους σκοπούς της τέχνης τους εξετάζει κυρίως η αισθητική, η ερμηνεία της τέχνης πρέπει να αρχίσει από εκεί. Από την πλευρά της δημιουργίας η τέχνη ερμηνεύεται, είτε σαν μίμηση, είτε σαν παιχνίδι, είτε σαν έκφραση συναισθημάτων. Και από την πλευρά της απόλαυσης πάλι, η τέχνη ερμηνεύεται σαν εξιδανίκευση ή σαν αναπαράσταση της πραγματικότητας.
Μα από την αντικειμενική της καθαρά πλευρά, η τέχνη, ανεξάρτητη από τον δημιουργό της και από τον άμεσο καταναλωτή της, από την κοινωνική και μόνο όψη της, πως επιδρά; Εκφράζει την αλήθεια μιας κοινωνίας, μιας εποχής, διώχνει τα πάθη της ψυχής, εκπολιτίζει και εκπαιδεύει. Μας δείχνει την αληθινή, την αγαθή ουσία του καλού, την ομορφιά του κόσμου. Μας εξυψώνει, μας λυτρώνει από το άγχος της ζωής, μας δίνει αυτά που μας αρνούνται οι συνθήκες. Η τέχνη ελευθερώνει από την ανάγκη, από τον καθορισμό και την εξάρτηση. Μπορεί κανείς να ζήσει, έστω και με την φαντασία, τη ζωή που ονειρεύεται και ύστερα παρακινημένος από την τέχνη αυτή να κάνει την ζωή του τέτοια, όπως έπρεπε να είναι. Μήπως οι ποιητές δεν είναι «οι ανεπίσημοι νομοθέτες του κόσμου;» (Shelley, Υπεράσπιση της ποίησης). Δεν είναι μόνο ο Τυρταίος και η Μασσαλιώτις και ο Ύμνος εις την Ελευθερίαν, που παρακινούν σε δράση. Και η Ορέστεια του Αισχύλου και ο Ηνίοχος των Δελφών και οι Ωδές του Οράτιου κλείνουν στάσεις ζωής. Ο Άμλετ του Σαίξπηρ και η Εννάτη Συμφωνία του Μπετόβεν και οι Αδελφοί Καραμαζώφ του Ντοστογιέφσκι συμπυκνώνουν ολόκληρες κοσμοθεωρίες. Το Θωρηκτό Ποτέμκιν του Αϊζενστάϊν, η Ναυτία του Σαρτρ, ο Γκοντό του Μπέκετ αναπαριστάνουν τη ζωή, την αγωνία της και τον αγώνα της. Η τέχνη βρίσκεται πάντα μπροστά σ’ αυτόν τον αγώνα, εκφράζει την αγωνία της για τη ζωή και τον άνθρωπο.