Επιμέλεια: Γιώργος Λαμπράκης
Η Κρήτη, το νησί που κατακτήθηκε μετά απ’ όλα τα ελληνικά εδάφη (Μάιος 1941) ήταν το τελευταίο που απελευθερώθηκε (Μάιος 1945). Κι όχι μόνο αυτό, αλλά τελούσε για μήνες μετά τη συντριβή των χιτλερικών δυνάμεων υπό ένα ιδιότυπο αγγλογερμανικό καθεστώς σε μεγάλο μέρος του. Κατάσταση χωρίς προηγούμενο, αν εξαιρεθούν οι συμμαχικές ζώνες κατοχής στην ίδια τη Γερμανία.
Στην Κρήτη υπογράφτηκε, πριν από 72 χρόνια, η τελευταία επίσημη πράξη παράδοσης ναζιστικών στρατευμάτων σε όλη της Ευρώπη. Αλλά αυτό και τα παράδοξα παρεπόμενά του δεν ήταν η μόνη ελληνική πρωτοτυπία εκείνων των ημερών. Μια άλλη, που συνήθως διαφεύγει, είναι ότι την ίδια μέρα με την υπογραφή τής άνευ όρων παράδοσης στο Βερολίνο, παρόμοια συμφωνία συναπτόταν και στα Δωδεκάνησα. Μόνο που εκεί τη γερμανική κατοχή διαδεχόταν η αγγλική!
Η συμφωνία παράδοσης των Γερμανών στην Κρήτη υπογράφηκε μόλις το βράδυ στις 9 προς 10 Μαΐου 1945 στη Βίλα Αριάδνη στο Ηράκλειο. Δηλαδή 24ωρα μετά την άνευ όρων παράδοση των χιτλερικών στους συμμάχους (7 – 9 Μαΐου στη Ρεμς και το ίδιο το Βερολίνο). Αρχισε μάλιστα να ισχύει αργότερα. Από τις 10 το πρωί ώρα Γκρίνουιτς της 10ης Μαίου.
Το κείμενο της παράδοσης
Στη σελ 768 του βιβλίου του ο Γεώργιος Κάββος δημοσιεύει το κείμενο που προφανώς τους έδωσαν οι Βρετανοί και που πιστεύουν ότι είναι αυτό που υπέγραψαν ο Μπέντακ, ο Κίρκμαν και ο Φουντουλάκης.
«Στρατηγείον Συμμαχικών Δυνάμεων
Απόρρητον
Έγγραφον τοπικής παραδόσεως των εν Κρήτη
Γερμανικών και Ιταλικών Δυνάμεων
1. Ο Γερμανός Διοικητής Φρουρίου Κρήτης, δια του παρόντος παραδίδει άνευ όρων απάσας τας υπό την Διοίκησιν ή έλεγχον του δυνάμεις ξηράς, αέρος και θαλάσσης και θέτει άνευ όρων εαυτόν και τας δυνάμεις ταύτας εις την διάθεσιν του Αν. Συμ/κού Δ/τού του Μεσογειακού Θεάτρου επιχειρήσεων.
2. Άπασαι αι υπό την διοίκησιν ή έλεγχον του Γερμανού Διοικητού Φρουράς Κρήτης ένοπλοι δυνάμεις θα καταπαύσουν οιασδήποτε εχθροπραξίας επί της ξηράς, θαλάσσης και εν αέρι κατά την 10ην ώραν Αστεροσκοπείου Γκρήνουιτς της 10ης ημέρας του Μαίου 1945.
Ο Γερμανός Δ/τής Φρουράς Κρήτης αναλαμβάνει να κάμη τας αναλόγους διευθετήσεις πάραυτα.
3. Ο Γερμανός Διοικητής αναλαμβάνει να εκτελέση τας εν τω παραρτήματι τούτο διατασσομένας διαταγάς αι οιασδήποτε περαιτέρω διαταγάς Ανωτ. Συμμάχου Δ/τού του Μεσογειακού Θεάτρου Επιχειρήσεων. Παρακοή εις τας τοιαύτας διαταγάς ή αποτυχία προς συμμόρφωσιν προς ταύτας, θέλει τιμωρηθή σύνωδα των παραδεδειγμένων Νόμων και συνηθειών πολέμου.
4. Το έγγραφον τούτο θέλει τεθή εν ισχύει άμα τη υπογραφή και εν των συνημμένω παραρτήματι διαταγαί θέλουν καταστή εκτελέσιμοι κατά την εν τη άνω παραγράφω προσδιορισθείσαν ημέραν και χρόνον.
4. Το έγγραφον τούτο και αι συνοδευτικαί διαταγαί συνετάχθησαν εις τε την Αγγλικήν, Ελληνικήν και Γερμανικήν γλώσσαν.
Η Αγγλική μετάφρασις είναι το αυθεντικόν κείμενον. Εγειρομένης οιασδήποτε αμφιβολίας ως προς την σημασίαν ή ερμηνείαν η απόφασις του Ανωτάτου Συμμάχου Διοικητού καθίσταται τελειωτική.
6. Το έγγραφον τούτο είναι ανεξάρτητον και ουχί προς ζημίαν και θα υποκατασταθή υπό οιουδήποτε γενικού εγγράφου περί παραδόσεως, επιβαλλομένου υπό ή εκ μέρους των Ηνωμένων Εθνών και εφαρμοστέου επί της Γερμανίας ενόπλων δυνάμεων εν συνόλω.
Γερμανός Διοικητής Ανώτατος Σύμμαχος Αρχηγός
Φρουράς Κρήτης του Μεσογειακού Θεάτρου
Bendhak Επιχειρήσεων
Υποστράτηγος Alexander α.α. Kirkman
Άγγλος Ταξίαρχος
Τόπος: Ηράκλειο Ο Στρατιωτικός Διοικητής Κρήτης
9 Μαΐου 1945 Γ. Φουντουλάκης
ώρα 22.30 Υποστράτηγος”
Οι Γερμανοί παραμένουν οπλισμένοι στην Κρήτη!
Το σύνολο των εγκλωβισμένων κατοχικών δυνάμεων στην Ελλάδα, τον Νοέμβριο του 1944, υπολογίζεται σε 24.000-25.000 Γερμανούς και 10.000 Ιταλούς. Η κύρια δύναμη παρέμεινε στην Κρήτη (περίπου 15.000 Γερμανοί και 5.000 Ιταλοί). Αυτή συμπτύχθηκε στην περιοχή των Χανίων, υπό τον υποστράτηγο Χ. Μπέντακ. Αναπτύχθηκε στην παραλιακή λωρίδα σε μήκος 65 και βάθους 16 χιλ. Η ζώνη αυτή, από τη Γεωργιούπολη μέχρι τα Πλακάλωνα Κισσάμου, ανακηρύχτηκε σε «Οχυρά Θέση Κρήτης». Ηταν πάνοπλη, μόνο αεροπλάνα και πλοία έλειπαν για να είναι μια πλήρης μονάδα τακτικού στρατού.
Το συμμαχικό Στρατηγείο Μέσης Ανατολής ουδέποτε ασχολήθηκε επιχειρησιακά μαζί της ούτε η κυβέρνηση των Αθηνών. Οι αντάρτικες δυνάμεις στο νησί (ΕΟΚ και κυρίως ο ΕΛΑΣ) μάταια ανέμεναν διαταγές για συγκέντρωση δυνάμεων, ώστε να εκκαθαρίσουν την περιοχή. Αλλά ακόμη και η συγκέντρωσή τους γύρω από την κατεχόμενη περιοχή απαγορευόταν! Καμιά ανταπόκριση δεν έβρισκαν οι προτροπές των ηγετών του ΕΛΑΣ (Σαράφης κ.ά.) για την εκδίωξη των Γερμανικών στρατευμάτων από το νησί. Οι Αγγλοι με πρόσχημα τον φόβο αντιποίνων σε βάρος των Γερμανών από τον ντόπιο πληθυσμό (!) δεν το επέτρεπαν!
«Στις μάχες», γράφει ο ιστορικός Γ. Μαργαρίτης, «αποδείxτηκε ότι οι αντάρτες δεν ήταν σε θέση να απειλήσουν τους ισχυρά εξοπλισμένους και περιχαρακωμένους Γερμανούς. Σε μια απελπισμένη κίνηση έγινε προσπάθεια να οργανωθεί στην Αθήνα (με πρωτοβουλία του ίδιου του γραμματέα του ΚΚΕ, Γιώργη Σιάντου) εκστρατευτικό σώμα του ΕΛΑΣ για την Κρήτη… Οι εκρηκτικές εξελίξεις στην Αθήνα και το ξέσπασμα των Δεκεμβριανών -που προκάλεσαν συγκρούσεις και στην Κρήτη- ακύρωσαν όλα αυτά τα σχέδια».
Εκ των υστέρων προκύπτει ότι για γενικότερους λόγους, που σχετίζονταν με τους υπολογισμούς των Αγγλων για την επόμενη μέρα, μετά την παράδοση της Γερμανίας, ήθελαν τη διατήρησή τους στο «Φρούριο». Βεβαίως, ενδιαφέρονταν και για την τύχη του οπλισμού τους, που δεν έπρεπε να πέσει σε κρητικά χέρια…
Αλλά και όταν φάνηκε ότι οι υπολογισμοί αυτοί και κάποια «αδιανόητη επιχείρηση» του Τσόρτσιλ για τον έλεγχο της μεταπολεμικής κατάστασης στην Ευρώπη δεν ευοδώθηκαν, τους έθεσαν υπό την προστασία τους και τους φυγάδευσαν ουσιαστικά (Ιούνιος – Iούλιος 1945) με πλοία στη Μέση Ανατολή, μαζί με τον οπλισμό τους! Πρόκειται για πρωτοφανή στα χρονικά του πολέμου πράξη. Λες και τους μετέφεραν αλλού για να χρησιμοποιηθούν σε άλλο μέτωπο…
Τα γεγονότα μέσα από αφηγήσεις Κρητών ανταρτών
Μετά τις ραγδαίες εξελίξεις στα μέτωπα του πολέμου τα τέλη Απριλίου 1945, οι Γερμανοί «του Φρουρίου» προσβλέπουν μόνο σε συμφωνία με τους Αγγλους. Την πρώτη βδομάδα του Μαΐου βρίσκονται ήδη σ’ επαφή μαζί τους. Η συνέχεια ανήκει στον λοχαγό Γ. Κάββο (παραβρέθηκε ως μέλος της Στρατιωτικής Διοίκησης Κρήτης στην υπογραφή της συμφωνίας):
«Στις 8 Mαΐου 1945 ο Aρχιστράτηγος της Mεσογείου… απέστειλε ταχύπλοο πολεμικό σκάφος στην Kρήτη, με τον Αγγλο Tαξίαρχο Kίρκμαν και ένα μικρό Eπιτελείο, για να διαπραγματευθεί σε συνεργασία με τις Πολιτικές και Στρατιωτικές Aρχές της Kρήτης συνθηκολόγηση με τους Γερμανούς.
Οταν οι Bρετανοί απεσταλμένοι έφθασαν στο Hράκλειο, εγκαταστάθηκαν στη Bίλα Aριάδνη στην Kνωσό και συναντήθηκαν με τον εκπρόσωπο του Συμμαχικού Στρατηγείου Mέσης Aνατολής Aντ/ρχη Tομ Nταμπάμπιν και άλλους Bρετανούς Aξιωματικούς και με τον Ελληνα Στρατιωτικό Διοικητή Kρήτης Yποστράτηγο Γεώργιο Φουντουλάκη… Αποφασίστηκε να καλέσουν στο Hράκλειο τον διοικητή των Γερμανικών και Iταλικών Δυνάμεων της Oχυράς Θέσεως Xανίων Στρατηγό Xανς Mπέντακ…»
Η συνάντηση έγινε μερικές ώρες αργότερα: «Mόλις μπήκε στη μεγάλη αίθουσα της βίλας Aριάδνη ο Xανς Mπέντακ, επικράτησε απόλυτη σιγή… Xωρίς καμία απολύτως συζήτηση αναγνώστηκαν στα Eλληνικά, Aγγλικά και Γερμανικά οι όροι της συνθηκολογήσεως με τους οποίους συμφώνησε χωρίς αντίρρηση… Πρώτος υπέγραψε ο Γερμανός Yποστράτηγος Xανς Mπέντακ, με τρεμάμενο χέρι, κάτωχρος και συγκινημένος, χωρίς να προφέρει ουδεμία λέξη. Mετά υπέγραψε ο Αγγλος Tαξίαρχος Kίρκμαν και τέλος ο Ελληνας Yποστράτηγος Γεώργιος Φουντουλάκης».
Ετσι, σε πολύ γενικές γραμμές, οι Γερμανοί παραδόθηκαν σε μια μικρή αγγλική δύναμη. Tι επακολούθησε, ως την απομάκρυνσή τους, αφηγείται ο Κρητικός οπλαρχηγός Γ. Φαραγκουλιτάκης, συνεργάτης των Αγγλων:
«Αποβιβάσθη ένα Σύνταγμα Πεζικού Εγγλέζικο, το 26ο, στα Χανιά και αρχινήσανε να παραδίδονται τα Γερμανικά στρατεύματα. Το δε τεράστιο οπλισμό τους, τον βαρύ, τον έβαζαν οι Αγγλοι και τον έρριχναν στη θάλασσα ανοικτά, μακρυά από την ξηρά, για να μην τον πάρουνε ο Κρητικός λαός… Οι Αγγλοι διατηρούσαν τους Γερμανούς ενόπλους και μέχρι να τους βάλουνε στα καράβια να φύγουνε, γιατί δεν είχαν εμπιστοσύνη στις ένοπλες (ελληνικές) δυνάμεις που είχαν μαζευτεί γύρω από τα Χανιά.
Αχρήστεψαν τον βαρύ οπλισμό
Εγώ πήγα στα Χανιά με τον Ταγματάρχη Α. Ρέντελ και τον Μ. Βρελιανάκη, αλλά άμα συνάντησα πάλι τους πρώτους Γερμανούς στη Σούδα στο λιμάνι και τους μετέφεραν οι Αγγλοι στα αυτοκίνητα επάνω ενόπλους ερώτησα τον Ρέντελ (πρόκειται για τον Αγγλο που είχε συνοδεύσει τον Μπέντακ από τα Χανιά στη βίλα Αριάδνη), γιατί…
-Τα κρατούνε μέχρι να τους διώξουμε με τα καράβια μας, για να μην τους σκοτώσετε.
Εγώ βλέποντας πως αχρηστεύανε όλο τον οπλισμό και τον πετούσανε στη θάλασσα, έγινα έξω φρενών…»
Για τη συνέχιση της ναζιστικής κατοχής στο νησί μετά την Απελευθέρωση και όσα ακολούθησαν με τη στάση των Αγγλων έχουν διατυπωθεί διάφορα πιθανά και απίθανα σενάρια. Οπως λ.χ. ότι χρησιμοποιήθηκε το «Οχυρό» και το αεροδρόμιο Μάλεμε για τη διαφυγή χιτλερικών στρατηγών κ.ά.
Ο φόβος του ΕΑΜ/ΕΛΑΣ
Ο αντιναύαρχος Σ. Μανουσογιαννάκης σε μια αναλυτική μελέτη του για το όλο ζήτημα καταλήγει στο συμπέρασμα:
Σύμφωνα με τη σχεδίαση των Aγγλων «ήταν επιθυμητές συμφωνίες με Γερμανούς Διοικητές οι οποίοι θα διατηρούσαν το status quo αλλά θα υπήκουαν στις διαταγές τους», αλλά και επειδή ειδικά για την Κρήτη οι Αγγλοι φαίνεται ότι είχαν άλλα σχέδια στην περίπτωση που το ΕΑΜ/ΕΛΑΣ επικρατούσε στην υπόλοιπη Ελλάδα (τα γεγονότα μετά την αποχώρηση των Γερμανών από την Πελοπόννησο τους είχαν θορυβήσει), τους οδήγησαν στη χρησιμοποίηση των γερμανικών στρατευμάτων που είχαν εγκλωβίσει στην Κρήτη.
Οι Αγγλοι μπροστά σε μια επαπειλούμενη εμφύλια σύρραξη στον Ελλαδικό χώρο που τυχόν οδηγούσε σε ανατροπή του στρατηγικού τους στόχου θα προσπαθούσαν να διασφαλίσουν την παραμονή τους τουλάχιστον στην Κρήτη ώστε να μη χαθεί ολοκληρωτικά η παρουσία τους στην Ανατολική Μεσόγειο και ο έλεγχός της απ’ αυτούς. Γι’ αυτό τον λόγο εξ άλλου και οι προσπάθειές τους για τη δημιουργία αυτονομιστικού κινήματος στο νησί…»
Πηγές:
history.de
ethnos.gr
patris.gr
