Του Γιάννη Αγγελάκη
Το Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου με έδρα τα Χανιά πρωτοπορεί ξανά.
Από τον Οκτώβρη του 2012 και για 5 χρόνια έως τον Σεπτέμβρη του 2017 ένα πρωτοποριακό οικολογικό πείραμα πραγματοποιήθηκε σε 120 ελαιώνες και με τη συμμετοχή 52 αγροτών από την Κρήτη και τη Μεσσηνία.
Το έργο LIFE oLIVE-CLIMA «Εφαρμογή νέων καλλιεργητικών πρακτικών στην Ελαιοκομία με στόχο τον περιορισμό της Κλιματικής Αλλαγής» είχε σαν αντικείμενο τη μετατροπή της ελαιοκαλλιέργειας σε ένα εργαλείο αντιμετώπισης / διαχείρισης της κλιματικής αλλαγής, μετριάζοντας το φαινόμενο και βοηθώντας τους αγρότες να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα.
Αυτό έγινε από την μία μέσω της μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από την καλλιέργεια της ελιάς και από την άλλη μέσω της αύξησης της δέσμευσης αερίων του θερμοκηπίου από την ατμόσφαιρα στα φυτά και στο έδαφος του ελαιώνα.
Το έργο πέτυχε πλήρως τους πολλαπλούς στόχους του.
Ο σημαντικότερος από αυτούς ήταν η ενίσχυση της μακροπρόθεσμης αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα στο έδαφος μέσω της αύξησης οργανικής ουσίας και της βελτίωσης της γονιμότητας του εδάφους με ταυτόχρονη μείωση της ανάγκης για χημικά λιπάσματα.
Με συνολικό προϋπολογισμό 3.649.373€ (συνεισφορά ΕΕ 1.822.436€) η επιτυχία του προγράμματος επανακαθορίζει την ελληνική νομοθεσία και δημιουργεί ένα νέο περιβάλλον όπου η προστασία του περιβάλλοντος συμβαδίζει με την υψηλή παραγωγή.
Ήδη, αναγνωρίζοντας τις λύσεις που προσφέρονται πλέον για τη βιώσιμη διαχείριση των αποβλήτων, προχώρησε η τροποποίηση του θεσμικού πλαισίου για την περιβαλλοντική αδειοδότηση των ελαιοτριβείων (ΚΥΑ 3924/2016).
Το Ινστιτούτου Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών συμμετέχοντας ως συντονιστής, κέρδισε το πρώτο βραβείο ως το καλύτερο έργο στην Ευρώπη στην κατηγορία «Κλιματική Αλλαγή» με τη βράβευση να γίνεται από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στις Βρυξέλλες στις 16 Μαΐου 2019. Αν μη τι άλλο πρόκειται για μια σημαντική αναγνώριση που αποτυπώνει τη σημασία του έργου που παράχθηκε.
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=jcuus_cAEQE”]
Το έργο όμως δεν απεδειξε μόνο ότι η ενίσχυση της μακροπρόθεσμης αποθήκευσης διοξειδίου του άνθρακα στο έδαφος και στα δέντρα του ελαιώνα είναι εφικτή αλλά ότι είναι και οικονομικά πιο συμφέρουσα από τις παραδοσιακές πρακτικές.
Ως εκ τούτου, αναμένεται να έχει άμεσα αντίκτυπο στη γεωργική πολιτική.
Πέραν όμως των αλλαγών που επιφέρει στον τρόπο που θα παράγεται το ελαιόλαδο η επιτυχία του έργου συντέλεσε στην ανάπτυξη του Πρωτοκόλλου για το ελαιόλαδο από το Διεθνές Συμβούλιο Ελαιόλαδου και την Τεχνική Γραμματεία της ΕΕ για το «PEFCR για το ελαιόλαδο», πετυχαίνοντας την αναγνώριση του ελαιόδεντρου, ως ένα από τα δύο μη δασικά δένδρα που έχουν τη δυνατότητα μακροχρόνιας αποθήκευσης του άνθρακα και ως εκ τούτου η αντίστοιχη γεωργική καλλιέργεια να θεωρείται πλέον μέσο μείωσης της κλιματικής αλλαγής.
Μιλήσαμε με τον Δρ. Γιώργο Κουμπούρη για το πρωτοποριακό πρόγραμμα το οποίο θα οδηγήσει σε αλλαγή του τρόπου που παράγουμε ελαιόλαδο, βελτιώνοντας την παραγωγή και συγχρόνως καταπολεμώντας το φαινόμενο του θερμοκηπίου.
Ο κ. Κουμπούρης μας επισήμανε ότι ο τρόπος καλλιέργειας με τις κατάλληλες προσαρμογές θα μπορούσε να εφαρμοστεί και σε άλλες καλλιέργειες ενώ δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανάγκη οι αγρότες να οργανωθούν σε ομάδες παραγωγών ή σε συνεταιρισμούς ώστε να καταστεί εφικτή η εφαρμογή των νέων τεχνικών, να βελτιωθεί η παραγωγή, να αυξήσουν τα έσοδά τους συντελώντας ταυτόχρονα στην προστασία του περιβάλλοντος.
Σημειώνει ότι τα πράγματα αλλάζουν. Οι πολιτικοί αρχίζουν να αντιλαμβάνονται τη σημασία της εφαρμογής των αποτελεσμάτων της έρευνας. Η νομοθεσία αλλάζει και δίνει κίνητρα σε εθνική κλίμακα πλέον ώστε αυτές οι πρακτικές να περάσουν και στη μεγάλη μάζα των αγροτών ανεξαρτήτως αν είναι σε ομάδα παραγωγών, σε συνεταιρισμό, κάτι που ειδικά στην περίπτωση της Κρήτης αποτελεί ζητούμενο.
Τονίζει τη μεγάλη αναγνώριση που τυγχάνει πλέον το Ινστιτούτο Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών Χανίων διεθνώς. H αναγνώριση δημιουργεί τις συνθήκες για την περαιτέρω χρηματοδότησή του στη βάση μίας αυστηρής αξιολόγησης, κάτι που αν μη τι άλλο αποδεικνύει το πόσο σημαντικό είναι το έργο που παράγεται.
Αναφέρει ότι οι εξελίξεις στην έρευνα στα επόμενα χρόνια θα πολλαπλασιαστούν, αφού το Ινστιτούτο έχει πλαισιωθεί με νέους ερευνητές που στελέχωσαν τα εργαστήρια.
Μιλά για νέα προγράμματα στα οποία συμμετέχει το Ινστιτούτο που εμβαθύνουν στις τεχνικές γεωργικής ακρίβειας με τη χρήση drones ή ειδικών καμερών ώστε να μπορεί ο αγρότης άμεσα, με πολύ μικρό κόστος και πολύ αποτελεσματικά να διαγνώσει την κατάσταση της καλλιέργειάς του, βελτιώνοντας έτσι κατακόρυφα την απόδοση της καλλιέργειάς του.
Οι νέες τεχνολογίες βρίσκονται στο επίκεντρο και στη μάχη ενάντια στην κλιματική αλλαγή αφού ερευνητές του Ινστιτούτου ερευνούν για τις επιπτώσεις της στις τοπικές ποικιλίες και αναζητούν μεθόδους για την αποτελεσματική προσαρμογή στις νέες συνθήκες που το φαινόμενο δημιουργεί.
Τέλος, ο κ. Κουμπούρης απαντά σε όσους αμφισβητούν την ύπαρξη της κλιματικής αλλαγής με τα εξής λόγια:
Είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχει κλιματική αλλαγή. Και είναι σημαντικό να προστατεύσουμε όχι μόνο την γεωργία αλλά και να αλλάξουμε την αστική μας συμπεριφορά ώστε να προστατεύσουμε αυτό τον πλανήτη γιατί δε φαίνεται να το έχουμε πάρει και πολύ στα σοβαρά.
Δε μπορούμε να ρυπαίνουμε και να μολύνουμε το περιβάλλον χωρίς να υπάρχουν συνέπειες. Υπάρχουν συνέπειες και τις βλέπουμε καθημερινά.
Διαβάστε ολόκληρη τη συνέντευξη του Δρ. Γιώργου Κουμπούρη στην εφημερίδα μας με αφορμή το σημαντικό έργο oLIVE CLIMA που επανακαθορίζει τον τρόπο που θα καλλιεργούνται οι ελαιώνες στο μέλλον:
ΕΡ.: Τι ακριβώς είναι αυτή η τεχνολογία που αναπτύξατε;
Αυτό που αναπτύξαμε είναι ένας τρόπος καλλιέργειας της ελιάς, όχι κάποιο μηχάνημα. Πετύχαμε, σε συνεργασία με ομάδες παραγωγών σε τρεις διαφορετικές περιοχές να δημιουργήσουμε ένα νέο παράδειγμα.
Φυτεύουμε κάποιο είδος φυτών στον ελαιώνα που απορροφούν άζωτο από την ατμόσφαιρα και τον αποθηκεύουν στο έδαφος. Αυτό μετά αποτελεί φυσική λίπανση για τα δέντρα μας.
Παίρνουμε μετά τα παράγωγα του ελαιοτριβείου και τα ανακυκλώνουμε και αυτά, κάνουμε και ένα συγκεκριμένο κλάδεμα στα δέντρα, και με όλο αυτό το σύστημα, με όλο αυτό τον τρόπο καλλιέργειας δείξαμε ότι σε σύγκριση με το συνηθισμένο τρόπο, αποθηκεύεται ακόμη περισσότερος άνθρακας στον ελαιώνα, και άρα ο ελαιώνας όχι μόνο δεν επιβαρρύνει το περιβάλλον αλλά αντίθετα βοηθάει στο να καθαρίσει η ατμόσφαιρα, βοηθά να αναχαιτιστεί η κλιματική αλλαγή.
ΕΡ.: Αυτός ο τρόπος καλλιέργειας μπορεί να εφαρμοστεί σε κάθε μορφή καλλιέργειας ή είναι εφαρμόσιμος μόνο στις ελιές;
Θα μπορούσε να είναι εφαρμόσιμη και σε άλλες καλλιέργειες, απλά θα χρειαστεί μια αντίστοιχη τροποποίηση. Το γενικό σκεπτικό δεν αλλάζει, χρειάζεται όμως προσαρμογή.
ΕΡ.: Πώς θα εφαρμοστεί όμως; Εδώ στην Κρήτη έχουμε έναν πολυκερματισμό της παραγωγής. Πώς θα περάσει αυτή η γνώση στον αγρότη έτσι ώστε να έχει και αποτελέσματα;
Αυτό που είναι αναγκαίο και θα οδηγήσει και στην πρόοδο του αγρότη, είναι να συνεταιριστεί, να λειτουργήσει στα πλαίσια μίας ομάδας. Από μόνος του ο αγρότης με τις δυσκολίες που υπάρχουν στην Κρήτη με τα μικρά χωράφια, με την έλλειψη τεχνογνωσίας και κατάρτισης, είναι πολύ δύσκολο να καταφέρει πολλά πράγματα.
Βλέπουμε βεβαίως περιπτώσεις πολύ πετυχημένων αγροτών μεμονωμένων, αλλά αυτές είναι οι εξαιρέσεις. Πολλοί αγρότες θα πετύχουν μόνο αν λειτουργήσουν στα πλαίσια μιας ομάδας αγροτών. Και στα πλαίσια μιας ομάδας θα μπορούν να επιτύχουν και οικονομίες κλίμακας, έτσι ώστε να αγοράσουν ένα στρέμμα γης, να αγοράσουν μετά και ένα μηχάνημα ανακύκλωσης, κομποστοποίησης, να μπορούν να φέρουν έναν άνθρωπο να τους δείξει έναν καλύτερο τρόπο καλλιέργειας.
Μόνος του ένας αγρότης δεν αντέχει να πληρώσει όλα αυτά τα έξοδα που είναι όμως τόσο αναγκαία για να βελτιώσει την παραγωγή του.
Ολες αυτές λοιπόν οι τεχνολογίες που υπάρχουν μπορούν να περάσουν και να εφαρμοστούν με χαμηλότερο κόστος παραγωγής αρκεί να λειτουργήσουν οι αγρότες σε ομάδες. Γιατί δεν αρκεί να εφαρμόσεις μια καλύτερη τεχνική, σημασία έχει και το πόσο κοστίζει και αν τελικά είναι βιώσιμη οικονομικά. Και αυτό είναι το ουσιώδες, ότι οι τεχνικές που προτείνουμε είναι βιώσιμες και οικονομικά συμφέρουσες και φιλικές προς το περιβάλλον.
ΕΡ.: Δε θα πρέπει όμως αυτό να προωθηθεί και κεντρικά; Ας πούμε, μέσω της Περιφέρειας δε θα έπρεπε να υπάρχουν ενημερώσεις ή κάποια προγράμματα που θα ευνοούσαν τη μετατροπή της καλλιέργειας σε ένα τέτοιο μοντέλο; Δε θα πρέπει να υπάρχει μια διαδρομή ώστε αυτή η γνώση να περάσει στον αγρότη, πέραν από το να μπουν οι αγρότες στους συνεταιρισμούς; Γιατί, εντάξει, και αυτό πάλι είναι μια διαδικασία χρονοβόρα και δε μπορεί να γίνει από τη μία μέρα στην άλλη ειδικά στην Κρήτη λαμβάνοντας υπόψη την καχυποψία που υπάρχει στον αγροτικό πληθυσμό λόγω και της προηγούμενης αρνητικής εμπειρίας.
Ισχύει αυτό. Έτσι ακριβώς είναι. Στη διάρκεια του προγράμματος κάναμε πολλές εκπαιδεύσεις σε όλη την Ελλάδα για αυτό το σκοπό που λέτε και είχαμε επικοινωνία και με την Περιφέρεια Κρήτης και με το αρμόδιο Υπουργείο για να τροποποιηθεί η νομοθεσία ώστε να ευνοήσει τέτοιες πρακτικές.
Ήδη στο πρόγραμμα αγροτικής ανάπτυξης σχεδιάστηκε ένα μέτρο που να δώσει κίνητρο για την ανακύκλωση των κλαδεμάτων, το οποίο δεν ξέρω πότε θα υλοποιηθεί, αλλά γίνονται κινήσεις.
Όπως επίσης άλλαξε και η νομοθεσία με βάση τα αποτελέσματα του έργου, για την αξιοποίηση του κατσίγαρου των ελαιουργείων.
Ήταν ένα πρόβλημα χρονίζον που δεν δινόταν μια λύση και με τις μελέτες που κάναμε εμείς με ελεγχόμενη εφαρμογή σε ελαιώνες, με συγκεκριμένο τρόπο και δόσεις, μετά από αναλύσεις, φαίνεται ότι μπορεί να αποσοβηθεί το πρόβλημα με τις δεξαμενές χωρίς να επιβαρρύνουμε όμως τα ποτάμια, τα ρυάκια και τις λίμνες. Μπορεί προσεκτικά και ελεγχόμενα να ανακυκλωθεί και αυτό στους ελαιώνες και να δώσει ένα είδος λίπανσης πάλι.
Σταδιακά αλλάζει όλο το περιβάλλον και η νομοθεσία και αρχίζουν να δίνονται κίνητρα σε εθνική κλίμακα πια ώστε αυτές οι πρακτικές να περάσουν και στη μεγάλη μάζα των αγροτών ανεξαρτήτως αν είναι σε ομάδα παραγωγών, σε συνεταιρισμό, είτε είναι μόνος του, είτε είναι στην Κρήτη ή σε άλλη περιοχή.
Φυσικά θέλει πολύ δουλειά ακόμη προώθησης και ενημέρωσης. Αλλά και σε αυτό τον τομέα συνεχίζουμε, σε συνεργασία με αγρότες.
Είναι διαρκής η προσπάθεια. Δεν τελειώνουν με το που τελειώνει το πρόγραμμα.
ΕΡ.: Αυτή η βράβευση σηματοδοτεί κάτι καινούργιο για το Ινστιτούτο; Το Ινστιτούτο έχει διαρκώς επιτυχίες, αλλά θυμόμαστε και από παλιότερα ότι υπήρχε ζήτημα με τη χρηματοδότηση. Αυτό υφίσταται ακόμα;
Οπωσδήποτε η κρατική χρηματοδότηση είναι περιορισμένη αλλά επειδή υπάρχει πολύ μεγάλη δραστηριότητα και επειδή έχουμε συνεχόμενες επιτυχίες και στο εξωτερικό και στην Ελλάδα, αυτό μας φέρνει σε καλύτερη μοίρα όταν διεκδικούμε ανταγωνιστικά προγράμματα. Η εργασία μας αξιολογείται και οι αξιολογητές βλέπουν ότι το Ινστιτούτο έχει έργο και αξιοπιστία. Γνωρίζουν ότι τα λεφτά που θα λάβει το Ινστιτούτο θα τα πολλαπλασιάσει. Αυτό δημιουργεί ένα κλίμα βελτιωμένο και συνεχώς έχουμε μεγαλύτερη επιτυχία στις προτάσεις που κάνουμε.
Με αυτή την έννοια το Ινστιτούτο έχει πολύ μεγάλη αναγνώριση και για αυτό οι προσπάθειες μας είναι επιτυχημένες και έχουμε συνεχώς χρηματοδότηση ανταγωνιστική και όχι κρατικοδίαιτη, στη βάση μιας αξιολόγησης και του ανταγωνισμού με άλλες προτάσεις.
Και αυτό είναι και ένα μήνυμα προς όλους. Ξέρετε, υπάρχουν και θεωρίες για το τι κάνουν τα Ινστιτούτα, και ποιος τα χρειάζεται… Αλλά ότι έργο παράγουν τα Ινστιτούτου, προκύπτει μετά από πολύ δουλειά, και όταν καποιος πολίτης δεν ακούει κάθε μέρα τι κάνει το Ινστιτούτο, δε σημαίνει ότι δεν κάνει κάτι το Ινστιτούτο. Το Ιντιστούτο έχει ένα συγκεκριμένο τρόπο δουλειάς, που φέρνει αποτελέσματα και η διαρκής χρηματοδότησή του μέσα από μία διαδικασία συνεχούς αξιολόγησης αποδεικνύει την σοβαρότητα του έργου που παράγει.
Τώρα μάλιστα έχουν έρθει και νέοι ερευνητές. Αυτό σημαίνει ότι θα είναι πολλαπλασιαστική η εξέλιξη από εδώ και πέρα αφού στελεχώνονται τα εργαστήρια και έχουμε πολλούς και άξιους επιστήμονες.
ΕΡ.: Φαντάζομαι ότι με τις εξελίξεις στην τεχνολογία ότι η έρευνα μπορεί να περάσει και σε ένα άλλο στάδιο. Πρόσφαα δημοσιεύσαμε την είδηση για μια πρωτοβουλία από συνεργασία εταιρειών, πανεπιστημίων και οινοποιών για τη χρήση των υποπροϊόντων από την παραγωγή οίνου. Μέσω ανάλυσης Μεγάλων Δεδομένων και την χρήση τεχνολογιών τεχνητής νοημοσύνης βελτιώνουν την παραγωγή των υποπροϊόντων που αποκτούν μεγάλη αξία. Φαντάζομαι ότι τέτοιες τεχνολογίες θα έχουν χρήση και στη βελτίωση των λιπασμάτων. Υποπροϊόν δεν είναι ούτως ή άλλως και τα λιπάσματα;
Ναι, βεβαίως. Τώρα μια άλλη ερευνητική γραμμή που δουλεύουμε είναι τεχνικές γεωργικής ακριβείας ώστε είτε με ένα drone είτε με κάμερες να μπορεί ο αγρότης να διαγνώσει την κατάσταση της καλλιέργειάς του και να έχει πολύ γρήγορα την εικόνα και τι πρέπει να κάνει.
Χωρίς πολυδάπανες αναλύσεις και χρονοβόρες και περίπλοκες εργασίες ο αγρότης θα έχει την δυνατότητα έξυπνης γεωργίας, θα έχει μια λεπτομερή και ακριβή εικόνα που πρέπει να ρίχνει λίπασμα, πόσο χρειάζεται.
Από την πλευρά μας, ένα από τα καινούργια έργα που έχουμε που αφορά την κλιματική αλλαγή, χρησιμοποιεί και αρκετές νέες τεχνολογίες και τεχνικές για το πώς ανταποκρίνονται στην κλιματική αλλαγή οι ποικιλίες αλλά και για να δούμε πώς θα προσαρμοστούμε. Όχι απλά να προβλέψουμε τι γίνεται αλλά και πώς θα προσαρμόσει ο αγρότης την καλλιέργειά του στις νέες συνθήκες, βελτιώνοντας τον τρόπο που δουλεύει ώστε να είναι βιώσιμη και παραγωγική.
ΕΡ.: Όλες αυτές ξέρετε οι τεχνικές, αυτή η νέα μορφή καλλιέργειας, επειδή έγινε το πρόγραμμα σε ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο, αυτή η γνώση θα μεταφερθεί και σε άλλες χώρες; Καλές πρακτικές όπως αυτή που ανακαλύψατε εσείς, υπάρχει ο μηχανισμός για να εφαρμοστούν και σε άλλες περιοχές της Ευρώπης ή και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας ή περιορίζεται η εφαρμογή τους στον τόπο μας;
Αυτό μπορεί θεωρητικά να εφαρμοστεί και σε άλλες ελαιοκομικές περιχοές της Ευρώπης. Βέβαια θα χρειαστεί την αντίστοιχη προσαρμογή και τις αντίστοιχες εφαρμογές και εκεί.
Η πράξη αποδεικνύει ότι δε μπορείς να πάρεις κάτι από μία χώρα και να το εφαρμόσεις σε μία άλλη. Έτσι απέτυχε πολλές φορές στο παρελθόν μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού της γεωργίας γιατί γινόταν χωρίς να εμπλέξουν τους Έλληνες ειδικούς, και πέρνανε κάτι από έξω, το έφερνε μια εταιρεία και τελικά αποτύγχανε.
Για να εφαρμοστεί από άλλες χώρες πρεπει να το δοκιμάσουν στις δικές τους συνθήκες και να δούνε με τι προσαρμογή θα δουλέψει.
Στην Ελλάδα όμως, επειδή έχουμε συνεργασίες από πολλές περιοχές, από τον Έβρο, μέχρι την Κέρκυρα και το Αγρίνιο, έχουμε μια αρκετά καλή εικόνα τι προσαρμογές χρειάζονται σε κάθε περιοχή της Ελλάδας. Οπότε είναι αρκετά ώριμο για να προσαρμοστεί και να δουλέψει αποτελεσματικά άμεσα.
Επίσης σε αυτή την κατεύθυνση έχουμε κάνει και κάποια εκπαιδευτικά βίντεο για κλάδεμα, λίπανση και άλλα θέματα που αφορούν την καλλιέργεια που έχουν μεγάλη ανταπόκριση. Αν κάτι αποδεικνύει αυτό το μεγάλο ενδιαφέρον αγροτών για την έρευνά μας, είναι ότι ο κόσμος είναι έτοιμος να εφαρμόσει αυτές τις πρακτικές αρκεί βέβαια να έχει και κάποια βοήθεια. Πλεον, και η πολιτική ηγεσία, φαίνεται ότι αντιλαμβάνεται την ανάγκη της εφαρμοσμένης έρευνας και υπάρχει ένα καλό κλίμα.
ΕΡ.: Και μια γενική ερώτηση, επειδή στην Ελλάδα υπάρχουν ακόμα πολλοί που αμφισβητούν την ύπαρξη κλιματικής αλλαγής. Εσείς ως επιστήμονας ο οποίος μελετά τις συνέπειές της και αναζητά τρόπους ώστε να προσαρμοστούμε στις αλλαγές, ποια είναι η θέση σας;
Αυτή την παραφιλολογία την βοήθησε και ο Τραμπ αλλά επιστημονικά είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχει κλιματική αλλαγή.
Είναι ξεκάθαρο ότι έχουμε συνεχώς και πιο έντονα καιρικά φαινόμενα και πιο επικίνδυνα, και πιο έντονη ξηρασία και πλημμύρα στην ίδια περιοχή. Είναι μια περίοδος και αύξησης της θερμοκρασίας παγκόσμια ενώ έχουμε συγχρόνως και πιο έντονα και ακραία καιρικά φαινόμενα.
Είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχει κλιματική αλλαγή. Και είναι σημαντικό να προστατεύσουμε όχι μόνο την γεωργία αλλά και να αλλάξουμε την αστική μας συμπεριφορά ώστε να προστατεύσουμε αυτό τον πλανήτη γιατί δε φαίνεται να το έχουμε πάρει και πολύ στα σοβαρά.
Δε μπορούμε να ρυπαίνουμε και να μολύνουμε το περιβάλλον χωρίς να υπάρχουν συνέπειες. Υπάρχουν συνέπειες και τις βλέπουμε καθημερινά.
Δείτε σχετικά:
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=w2tgqHE4ygY”]
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=CkE01NVjkWk”]
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=3hZTMNhIcps”]
Διαβάστε:
- Οι Εργασίες του Τελικού Συνεδρίου του έργου οLIVE CLIMA είναι διαθέσιμες εδώ. Σε κάθε εργασία υπάρχουν διαθέσιμα τα στοιχεία επικοινωνίας των επιστημόνων ή των φορέων που ασχολούνται με το θέμα, ώστε ο ενδιαφερόμενος να μπορεί να επικοινωνήσει απευθείας μαζί τους και να αποκτήσει μια πιο στενή συνεργασία και μια πιο αναλυτική πληροφόρηση.