του Γιάννη Αγγελάκη

Ένας από τους κορυφαίους Έλληνες επιστήμονες της Τεχνητής Νοημοσύνης μιλά στον “Αγώνα της Κρήτης”

O καθηγητής Γιώργος Χαλκιαδάκης, από τη Σχολή Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του Πολυτεχνείου Κρήτης, κατατάχθηκε στο κορυφαίο 0,27% των ερευνητών τεχνητής νοημοσύνης παγκοσμίως, ανάμεσα σε 268.084 επιστήμονες, σύμφωνα με την ετήσια αξιολόγηση του ScholarGPS.

Με καταγωγή από τον Άγιο Νικόλαο Λασιθίου, ο κ. Χαλκιαδάκης ανήκει στους επιστήμονες με τη μεγαλύτερη διεθνή απήχηση στον κλάδο. Η βράβευσή του βασίστηκε στην ποιότητα του επιστημονικού του έργου, στον ερευνητικό του αντίκτυπο, αλλά και στην επίδραση της δουλειάς του στην παγκόσμια επιστημονική κοινότητα.

Με αφορμή αυτή τη σημαντική διάκριση, μιλήσαμε μαζί του για τις προκλήσεις της εποχής της ΤΝ, την ανάγκη θεσμικού σχεδίου, τις κοινωνικές ανισότητες που απειλούν να οξυνθούν, αλλά και το διακύβευμα για την Ελλάδα: θα αγκαλιάσουμε τη νέα πραγματικότητα ή θα μείνουμε θεατές της παγκόσμιας μετάβασης με ότι αυτό θα συνεπάγεται για το μέλλον της χώρας;

Μια τεχνολογική μετάβαση που δεν μοιάζει με καμία άλλη

«Η ΤΝ σηματοδοτεί πράγματι μια νέα πραγματικότητα», τονίζει ο κ. Χαλκιαδάκης. «Δεν ξέρω αν πρέπει να την αγκαλιάσουμε– σίγουρα πρέπει όμως να την αποδεχτούμε και να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν πρόκειται απλά για μια ακόμα τεχνολογική μετάβαση ή τεχνολογική επανάσταση. Πρόκειται για πραγματικό game changer σε πολλά επίπεδα, το κυριότερο από τα οποία είναι το κοινωνικό αλλά και το προσωπικό».

Ο καθηγητής εξηγεί πως η ΤΝ θα μεταβάλει την οικονομία τόσο σε μακροοικονομικό όσο και σε μικροοικονομικό επίπεδο, με άμεσες επιπτώσεις στην καθημερινότητα και στο επίπεδο διαβίωσης όλων των κοινωνικών στρωμάτων – και ειδικά των ανθρώπων των οποίων οι θέσεις εργασίας θα εκλείψουν.

«[Δεν μιλάμε] για μια τεχνολογική επανάσταση με κοινωνικές επιπτώσεις σαν αυτές που είχαν όλες οι προηγούμενες», επισημαίνει. «Καθώς πλέον οι εξελίξεις τρέχουν με τέτοιους ρυθμούς που πιθανόν δεν θα υπάρχει χρόνος να βρεθεί ένα νέο σημείο ισορροπίας». Ο ίδιος παραπέμπει και στις απόψεις κορυφαίων οικονομολόγων όπως ο νομπελίστας Josef Stiglitz, που συμμετείχε στο 1ο Διεθνές Συνέδριο για Ασφαλή και Ηθική ΤΝ στο Παρίσι, κάνοντας έκκληση για θεσμική ρύθμιση.

Ανακαλύπτοντας τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος

Πέρα από τις οικονομικές επιπτώσεις της νέας τεχνολογίας, ο κ. Χαλκιαδάκης θέτει ένα υπαρξιακό διακύβευμα: «Η αυγή της εποχής της ΤΝ μας υποχρεώνει να σκεφτούμε σε βάθος και να ανακαλύψουμε — ξανά ή για πρώτη φορά — τα στοιχεία που μας καθορίζουν ως ανθρώπινες οντότητες. Και να αποφασίσουμε ποια από αυτά μπορούμε να εκχωρήσουμε στις μηχανές για να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη και ποια πρέπει να κρατήσουμε πάση θυσία για τους εαυτούς μας».

«Για παράδειγμα», αναρωτιέται, «σε ποιο βαθμό πρέπει να αφήσουμε την ΤΝ να μας βοηθήσει στο εκπαιδευτικό μας σύστημα; Είναι αποδεκτό να επιτρέπεται στην ΤΝ να “υποβοηθεί” την καλλιτεχνική δημιουργία — και τι σημαίνει αυτό;».

Ελλάδα: Μπροστά στη νέα εποχή ή στο περιθώριο;

Αναφερόμενος στη θέση της Ελλάδας στον διεθνή τεχνολογικό χάρτη, ο καθηγητής είναι σαφής: «Υπάρχει πρόοδος, αλλά οι άλλοι τρέχουν πιο γρήγορα. Η ψαλίδα μεγαλώνει». Όπως σημειώνει, η Ελλάδα διαθέτει ικανούς ερευνητές και εργαστήρια, αλλά πάσχει από χρόνια προβλήματα όπως η έλλειψη κρατικής στρατηγικής, επαρκών επενδύσεων και συντονισμού.

Η Ελληνική Εταιρεία Τεχνητής Νοημοσύνης (ΕΕΤΝ), όπως αποκαλύπτει, έχει καταθέσει ολοκληρωμένες προτάσεις για την εθνική πολιτική ΤΝ ήδη εδώ και δύο χρόνια, όμως ελάχιστες από αυτές ενσωματώθηκαν στα εθνικά σχέδια που χαράχθηκαν με καθυστέρηση.

Ένα ερευνητικό Κέντρο ΤΝ στην Κρήτη 

Ο κ. Χαλκιαδάκης χαιρετίζει την πρόταση του καθηγητή Κωνσταντίνου Δασκαλάκη για τη δημιουργία διεθνούς εμβέλειας Ερευνητικού Κέντρου ΤΝ στην Κρήτη: «Η Κρήτη, με τα εξαιρετικά ακαδημαϊκά και ερευνητικά της ιδρύματα, είναι εξαιρετικός υποψήφιος».

Ωστόσο, υπογραμμίζει τον καθοριστικό ρόλο του Δημοσίου: «Πρέπει να έχουμε πραγματικό έλεγχο στο τι κάνει και πώς χρησιμοποιείται η ΤΝ. Και κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει όταν η έρευνα χρηματοδοτείται σχεδόν αποκλειστικά από ιδιωτικές εταιρείες».

Στηρίζει επίσης την πρόταση της ΕΕΤΝ για την ίδρυση Συντονιστικού Κόμβου ΤΝ, ανεξάρτητου από πολιτικές εξαρτήσεις, που θα ενοποιεί την εθνική στρατηγική στα δημόσια ιδρύματα και θα καθοδηγεί τη χρηματοδότηση και την έρευνα, σε συνεργασία ίσως με το ΕΛΙΔΕΚ.

Το φάσμα της τεχνολογικής ανεργίας και η νέα πρόκληση για τις κοινωνίες

Σε ερώτηση για τον κίνδυνο τεχνολογικής ανεργίας, ο καθηγητής απαντά χωρίς περιστροφές: «Ο κίνδυνος είναι παραπάνω από υπαρκτός. Νέες έρευνες το επιβεβαιώνουν διαρκώς. Η TN ήδη προγραμματίζει σε μεγάλο βαθμό καλύτερα από έναν junior developer».

Αν και οι πιο έμπειρες θέσεις ίσως επιβιώσουν περισσότερο, «οι κοινωνίες και οι κυβερνήσεις πρέπει να είναι εξαιρετικά προσεκτικές — οι κλυδωνισμοί θα είναι μεγάλοι», τονίζει.

Το συνολικό διακύβευμα για τον ίδιο είναι σαφές: «Θα κάνουμε την ΤΝ εργαλείο για τη βελτίωση της ζωής μας, για την καταπολέμηση του καρκίνου, την αναχαίτιση της κλιματικής κρίσης — ή θα την αφήσουμε ανεξέλεγκτη να εξυπηρετεί συμφέροντα λίγων, με δυνητικά καταστροφικά αποτελέσματα;».

Φόροι στα ρομπότ και το ευρωπαϊκό πλαίσιο

Σχολιάζοντας την πρόταση του Δημοκρατικού Κόμματος στις ΗΠΑ για φορολόγηση των ρομπότ, προκειμένου να επιβραδυνθεί η απώλεια θέσεων εργασίας, ο Χαλκιαδάκης δηλώνει θετικός: «Όλες οι παρεμβάσεις βοηθάνε. Προσωπικά δεν απορρίπτω τίποτε — every little helps».

Ωστόσο, επισημαίνει την ανάγκη συνδυασμένης δράσης σε θεσμικό επίπεδο: «Στην Ευρώπη έχουμε ήδη το προωθημένο πλαίσιο του EU AI Act, καθώς και το AI Skills Action Plan, που μπορεί να λειτουργήσουν ως εφαλτήρια για την αντιμετώπιση της τεχνολογικής ανεργίας. Αρκεί να κινηθούμε γρήγορα».

Η ιστορία δεν επαναλαμβάνεται – τουλάχιστον όχι με την ίδια ταχύτητα

Σχολιάζοντας την ανάγκη συνεχούς επανεκπαίδευσης και αλλαγής επαγγελμάτων σε έναν κόσμο υπό διαρκή τεχνολογικό μετασχηματισμό, ο καθηγητής Γιώργος Χαλκιαδάκης ξεκαθαρίζει πως «δεν έχουμε τον απαιτούμενο χρόνο για ομαλή μετάβαση».

«Καλώς ή κακώς, η ΤΝ δεν είναι απλά “μια ακόμη τεχνολογική επανάσταση”. Χρειάζονται άμεσες παρεμβάσεις από κρατικές και υπερκρατικές οντότητες για τη θέσπιση ορίων και φρένων, ώστε να δοθεί ο απαιτούμενος χρόνος προσαρμογής», τονίζει.

Προειδοποιεί μάλιστα ότι δεν αρκούν οι καλές προθέσεις:

«Πριν “εισαχθεί” η ΤΝ σε τομείς ευρέως κοινωνικού αντικτύπου, όπως η Εκπαίδευση, πρέπει να έχουν προηγηθεί εκτεταμένοι έλεγχοι και μελέτες. Τα ζητήματα αυτά δεν μπορούν να αντιμετωπιστούν με επικοινωνιακούς όρους από πολιτικούς και κυβερνήσεις».

«Όχι, δεν είναι φούσκα»: Η βαθιά τομή της ΤΝ στην ανθρώπινη ύπαρξη

Απαντώντας στην άποψη ότι η τεχνητή νοημοσύνη είναι ίσως μια «φούσκα» αντίστοιχη με τα dot-com ή τα κρυπτονομίσματα, ο κ. Χαλκιαδάκης είναι κατηγορηματικός: «Πρόκειται για μια βαθιά τομή με μακροχρόνιες επιπτώσεις στην οικονομία, στην κοινωνία, και στην ίδια ίσως την ανθρώπινη υπόσταση».

«Το πώς ζούμε, πώς αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, την αυτονομία μας, τη σχέση μας με μηχανές που ενδέχεται να αποκτήσουν και αυτές αυτόνομη δράση — αυτό δεν θα αλλάξει, ακόμη κι αν παροδικά μειωθεί η επενδυτική φρενίτιδα γύρω από την ΤΝ».

Ανθρωπιστικό όραμα ή τεχνοκρατική δυστοπία;

Η συζήτηση φτάνει στο κομβικό ερώτημα: Ποια είναι τα μεγαλύτερα οφέλη — και οι μεγαλύτεροι κίνδυνοι — της ΤΝ για την ανθρωπότητα;

«Η ΤΝ μπορεί να βοηθήσει στην εξεύρεση θεραπειών για τον καρκίνο, στην ανάσχεση της κλιματικής κρίσης, στην αύξηση της παραγωγικότητας με λιγότερες ώρες εργασίας, στην προετοιμασία για αποικισμό άλλων πλανητικών συστημάτων. Ανθρωπολογικά, είναι ίσως απαραίτητη για τη διαιώνιση του είδους μας», λέει.

Ταυτόχρονα όμως προειδοποιεί: «Ο μεγάλος όγκος της έρευνας στην ΤΝ διεξάγεται – δεν θα πω “ελέγχεται”, γιατί πολλές φορές τα πράγματα δεν είναι υπό έλεγχο – από μετρημένες στα δάχτυλα εταιρείες. Αυτό δημιουργεί τεράστιες ασυμμετρίες ισχύος και απειλεί τη δημοκρατία και τη συνοχή των κοινωνιών».

Χρειαζόμαστε ηθικά όρια για να καινοτομούμε με υπευθυνότητα

«Τα ζητήματα της ηθικής διάστασης της ΤΝ είναι πλέον στο επίκεντρο της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας, έστω και καθυστερημένα», υπογραμμίζει ο κ. Χαλκιαδάκης.

Ως χαρακτηριστικό παράδειγμα, αναφέρει τη δουλειά που έχει κάνει με φοιτητές και συνεργάτες του: «Έχουμε προτείνει μαθηματικά και τεχνολογικά εργαλεία με χρήση ΤΝ και Θεωρίας Παιγνίων, για την αυτόματη, δυναμική αναπροσαρμογή των τιμών στα ξενοδοχεία. Στόχος: η καταπολέμηση των συνεπειών του υπερτουρισμού και η διασφάλιση του δικαιώματος στον τουρισμό για όλους».

Για τον ίδιο, η καινοτομία χωρίς ηθικά όρια είναι όχι μόνο επικίνδυνη, αλλά και ατελέσφορη:

«Προσωπικά πιστεύω ότι ναι, πάντα πρέπει μια κοινωνία να θέτει ηθικά όρια προκειμένου να καινοτομεί με υπευθυνότητα. Δυστυχώς, οι κοινωνίες μας δεν είναι πολύ καλές σε αυτό».

Η ΤΝ και η ανθρώπινη μοναξιά: ένα ερώτημα υπαρξιακό

Η τελευταία ερώτηση αφορά τη χρήση της ΤΝ για τη διαχείριση της μοναξιάς και της ανάγκης για συντροφικότητα — μια τάση που ήδη ενσωματώνεται σε εμπορικές εφαρμογές.

Ο κ. Χαλκιαδάκης απαντά:

«Η κοινωνική ικανότητα μιας οντότητας — η ικανότητα να λειτουργεί μέσα σε ομάδες και να συναναστρέφεται με άλλες — είναι απαραίτητο χαρακτηριστικό της νοημοσύνης. Το πώς θα καταφέρουμε να αξιοποιήσουμε την ΤΝ χωρίς να χάσουμε την ανθρωπιά μας, αυτό επαφίεται τόσο στον καθένα μας ξεχωριστά όσο και σε όλους μας μαζί».

Ακολουθεί ολόκληρη η συνέντετυξη:

ΕΡ.: Κύριε Χαλκιαδάκη, φαίνεται πως έχουμε εισέλθει ανεπιστρεπτί σε μια νέα εποχή, όπου ο όγκος των δεδομένων, η επεξεργασία τους και η τεχνητή νοημοσύνη διαδραματίζουν ολοένα και πιο καθοριστικό ρόλο — όχι μόνο στο οικονομικό σύστημα, αλλά και στην οργάνωση των κοινωνιών, ακόμη και στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας. Ωστόσο, οι εξελίξεις αυτές δεν προχωρούν με τον ίδιο ρυθμό παντού. Στην Ελλάδα, η συζήτηση για την τεχνητή νοημοσύνη παραμένει σε πρώιμο στάδιο. Πολλοί παρακολουθούν τις σχετικές ειδήσεις από απόσταση, σαν να μην τους αφορά άμεσα αυτή η τεχνολογική μεταμόρφωση. Είναι η τεχνητή νοημοσύνη μια υπόθεση επιστημονικής φαντασίας ή, αντιθέτως, μια νέα πραγματικότητα που οφείλουμε άμεσα να αγκαλιάσουμε; Την ίδια στιγμή, αν και φαίνεται να αχνοφέγγει ένα κάποιο εθνικό σχέδιο για την αξιοποίηση των δυνατοτήτων της ΤΝ (όπως μέσω της δημιουργίας Α.Ι. Factory), άλλες χώρες κινούνται με πολύ πιο γρήγορους ρυθμούς και ήδη συμμετέχουν ενεργά σε μια παγκόσμια κούρσα τεχνολογικής καινοτομίας. Η Ελλάδα τι πρέπει ή τι μπορεί να κάνει για να μην βρεθεί στο περιθώριο αυτών των εξελίξεων;

Γιώργος Χαλκιαδάκης: Η ΤΝ σηματοδοτεί πράγματι μια νέα πραγματικότητα. Δεν ξέρω αν πρέπει να την αγκαλιάσουμε– σίγουρα πρέπει όμως να την αποδεχτούμε και να συνειδητοποιήσουμε ότι δεν πρόκειται απλά για «μια ακόμα τεχνολογική μετάβαση ή τεχνολογική επανάσταση». Πρόκειται για πραγματικό  “game changer” σε πολλά επίπεδα, το κυριότερο από τα οποία είναι το κοινωνικό αλλά και το προσωπικό.

Η αυγή της εποχής της ΤΝ θα σηματοδοτήσει – σηματοδοτεί ήδη! – πολλές αλλαγές στο οικονομικό πεδίο, στην οικονομία τόσο σε μακρο-οικονομικό όσο και σε μικρο-οικονομικό επίπεδο, και στις επιπτώσεις αυτών των αλλαγών στην καθημερινότητα και το επίπεδο διαβίωσης πρακτικά όλων των κοινωνικών στρωμάτων – και ειδικότερα αυτών των ανθρώπων, και θα είναι πολλοί – που αναπόφευκτα θα επηρεαστούν ή και θα χαθούν οι θέσεις εργασίας τους.

Και,  παρεμπιπτόντως, δεν μιλάμε κατά τη γνώμη μου για μια τεχνολογική/επιστημονική επανάσταση με οικονομικές/κοινωνικές επιπτώσεις σαν αυτές που είχαν όλες οι προηγούμενες, καθώς πλέον οι εξελίξεις τρέχουν με τέτοιους ρυθμούς που πιθανόν δεν θα υπάρχει χρόνος να βρεθεί ένα νέο σημείο ισορροπίας, να εκπαιδευτεί το εργατικό δυναμικό ώστε να καταλάβει νέες θέσεις εργασίας που θα δημιουργηθούν κοκ.

Είχα την τύχη να ακούσω μερικούς μήνες πριν στο 1^ο Διεθνές Συνέδριο για Ασφαλή και Ηθική Τεχνητή Νοημοσύνη που διεξήχθη στο Παρίσι κορυφαίους επιστήμονες ΤΝ αλλά και κορυφαίους οικονομολόγους όπως τον νομπελίστα  Josef Stiglitz να μιλάνε για τα θέματα αυτά, και πραγματικά χρειάζεται μεγάλη προσοχή και περίσκεψη όσον αφορά το πως θα «υποδεχτούμε» ως κοινωνίες, πως θα διαχειριστούν οι κυβερνήσεις μας, τις εξελίξεις στο οικονομικό πεδίο.

Είναι όμως κάτι περισσότερο ακόμα κι από αυτό: η αυγή της εποχής της ΤΝ μας υποχρεώνει να σκεφτούμε οι ίδιοι σε βάθος και να ανακαλύψουμε –ξανά ή για πρώτη φορά- τα στοιχεία εκείνα που μας ξεχωρίζουν ως είδος, αυτά που μας καθορίζουν ως ανθρώπινες οντότητες. Και να αποφασίσουμε αν και κατά πόσον και ποια από αυτά ενδεχομένως μπορούμε να «εκχωρήσουμε» στις μηχανές, με σκοπό πάντα να κάνουμε τη ζωή μας καλύτερη, και ποια πρέπει να κρατήσουμε πάσει θυσία για τους εαυτούς μας.

Για παράδειγμα, σε ποιο βαθμό πρέπει να αφήσουμε την ΤΝ να μας βοηθήσει στο εκπαιδευτικό μας σύστημα, στην εκπαίδευση των παιδιών μας; Με ποιους ακριβώς τρόπους, με ποια όρια; Ή, είναι αποδεκτό να επιτρέπεται στην ΤΝ να «υποβοηθεί» την καλλιτεχνική δημιουργία – και τι ακριβώς σημαίνει αυτό;

Όσον αφορά την Ελλάδα και το αν θα προλάβει τις εξελίξεις/το «οικονομικό τρένο» της ΤΝ, θα σας πω κάτι που είχε πει σε διαφορετικό context ο γνωστός Καθηγητής Γιώργος Παυλάκης, επικεφαλής του τμήματος ρετροϊών στο ΝΙΗ των ΗΠΑ , όταν ρωτήθηκε για το αν «υπάρχει πρόοδος στην Ελλάδα τις τελευταίες δεκαετίες σε σχέση με το όταν έφυγε 45 και παραπάνω χρόνια πριν για τις ΗΠΑ».  Είπε ότι σαφέστατα υπάρχει πρόοδος, μεγάλη πρόοδος, αλλά οι άλλοι τρέχουν με τόσο μεγαλύρερες ταχύτητες που η ψαλίδα τελικά μεγαλώνει, δε μειώνεται. Κάτι αντίστοιχο μπορούμε ήδη να παρατηρήσουμε και στον τομέα της ΤΝ, αν και στην Ελλάδα υπάρχουν πολλοί άξιοι ερευνητές και άξια εργαστήρια – αλλά υπάρχουν και πολλές παθογένειες, όπως έλλειψη πόρων και προγραμματισμού από τον δημόσιο τομέα, και έλλειψη πραγματικών επενδύσεων από τον ιδιωτικό τομέα (αν και υπάρχουν νησίδες διαφορετικότητας και «αριστείας»). 

Να πω κάτι που δεν γνωρίζει ο πολύς κόσμος σχετικά: Η Ελληνική Εταιρεία Τεχνητής Νοημοσύνης (ΕΕΤΝ), η επιστημονική ένωση δηλαδή των Ελλήνων ερευνητών ΤΝ, έχει εδώ και δυο περίπου χρόνια καταθέσει συγκεκριμένες και ολοκληρωμένες προτάσεις για το πως πρέπει να οργανωθεί και να υποστηριχθεί η έρευνα ΤΝ στην Ελλάδα, (https://www.eetn.gr/about/our-positions-and-proposals-gr/ ) αλλά λίγες από αυτές βρήκαν θέση στα σχετικά «εθνικά σχέδια» δράσης που σε έναν πρωτόλειο βαθμό τελικά χαράχτηκαν με μεγάλη καθυστέρηση. Καλό είναι έστω και τώρα το κράτος να τείνει ευήκοον ους.

ΕΡ.: Σε παλαιότερη συνέντευξή του στην Καθημερινή, ο καθηγητής Κωνσταντίνος Δασκαλάκης είχε εκφράσει την επιθυμία να δημιουργηθεί ένα Ερευνητικό Κέντρο διεθνούς εμβέλειας για την τεχνητή νοημοσύνη στην Ελλάδα — πιθανότατα στην Κρήτη. Συμμερίζεστε αυτή την άποψη; Θεωρείτε ότι πρόκειται για ένα κρίσιμο ζητούμενο για τη χώρα; Αν ναι, πώς μπορεί να διασφαλιστεί η διεθνής εμβέλεια ενός τέτοιου κέντρου όταν η Ελλάδα ξεκινά από λιγότερο ευνοϊκή αφετηρία, σε σύγκριση με χώρες που διαθέτουν ήδη ισχυρή τεχνολογική υποδομή και μακρά παράδοση στην καινοτομία; Επιπλέον, κατά τη γνώμη σας, ένα τέτοιο εγχείρημα θα πρέπει να βασιστεί κυρίως σε δημόσιους ή σε ιδιωτικούς πόρους; Ποιος είναι ο ρόλος της Πολιτείας και ποιος της αγοράς σε μια τόσο φιλόδοξη προσπάθεια;

Γιώργος Χαλκιαδάκης: Η πρόταση του κ Δασκαλάκη (του αγαπητού Κωστή) είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα και προς τη σωστή κατεύθυνση. Άλλωστε η Κρήτη, με τα εξαιρετικά ακαδημαϊκά και ερευνητικά ιδρύματά της, είναι εξαιρετικός υποψήφιος για τη δημιουργία ενός τέτοιου κέντρου. Το εγχείρημα θα μπορούσε να βασιστεί σε συνδυασμό δημόσιων και ιδιωτικών πόρων, αλλά προσωπικά θα προτεραιοποιούσα τους δημόσιους: όπως κορυφαίοι επιστήμονες (συμπεριλαμβανομένων των «πρωτοστατών» της σύγχρονης ΤΝ, όπως τον Geoff Hinton , τον Yoshua Bengio, και τον Stuart Russell) έχουν επισημάνει, πρέπει να έχουμε έλεγχο πραγματικό στο τί κάνει και πως χρησιμοποιείται η ΤΝ. Και κάτι τέτοιο δεν μπορεί να γίνει όταν ο κύριος όγκος της έρευνας γίνεται από / σε / χρηματοδοτείται από κάποιες μεγάλες (ή και μικρότερες) ιδιωτικές εταιρείες – που τείνουν να μη δέχονται την επιβολή ορίων ή τείνουν να παρεκκλίνουν από τους όποιους κανόνες.

Θα ήθελα επίσης να επισημάνω και πάλι πως η ΕΕΤΝ έχει εδώ και χρόνια επεξεργαστεί ολοκληρωμένες προτάσεις για το πως πρέπει να αναπτυχθεί η έρευνα ΤΝ στην Ελλάδα, και σε αυτές δίνει προτεραιότητα στην ίδρυση ενός Ελληνικού Συντονιστικού Κόμβου ΤΝ κι όχι ενός αυτόνομου κέντρου έρευνας ΤΝ. Προσωπικά νομίζω μπορεί και πρέπει να γίνουν και τα δύο – τα ονόματα δεν έχουν σημασία αλλά η ουσία: χρειαζόμαστε και ένα αυτόνομο κέντρο έρευνας ΤΝ, αλλά και έναν αυτόνομο από πολιτικές εξαρτήσεις συντονιστικό φορέα της έρευνας της σχετικής με ΤΝ σε όλα τα δημόσια ιδρύματα της χώρας – αλλά και (έμμεσα ίσως, μέσω χρηματοδοτικών εργαλείων για την έρευνα) των ιδιωτικών εταιρειών ΤΝ. Ίσως το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) θα μπορούσε να παίξει κάποιο ρόλο σε αυτό.

ΕΡ.: Ένα ευρέως διαδεδομένο επιχείρημα ενάντια στην ανεξέλεγκτη ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών είναι ότι, υπό το παρόν οικονομικό και πολιτικό σύστημα, η τεχνολογική πρόοδος υπηρετεί πρωτίστως την κερδοφορία και όχι τις κοινωνικές ανάγκες — θα οδηγήσουν ένα μεγάλο αριθμό ανθρώπων στο περιθώριο. Πολλοί εκφράζουν φόβους ότι η ταχύτητα με την οποία αυτοματοποιούνται παραδοσιακές θέσεις εργασίας θα ξεπεράσει κατά πολύ τον ρυθμό δημιουργίας νέων επαγγελμάτων. Παράλληλα, τα νέα επαγγέλματα που σχετίζονται με την τεχνολογία — όπως επισημαίνεται — απαιτούν μικρότερο αριθμό εργαζομένων σε σχέση με αυτούς που εκτοπίζονται. Συχνά αναφέρεται ως παράδειγμα η περίπτωση της Uber, η οποία πλέον επενδύει στην ανάπτυξη αυτόνομου στόλου οχημάτων. Εσείς πώς τοποθετείστε απέναντι σε αυτή την κριτική; Θεωρείτε υπαρκτό τον κίνδυνο τεχνολογικής ανεργίας ή πρόκειται για υπερβολή; Και ποιο είναι, τελικά, το καθοριστικό διακύβευμα για τις κοινωνίες στο κατώφλι της εποχής της τεχνητής νοημοσύνης;

Γιώργος Χαλκιαδάκης: Ο κίνδυνος της ανεργίας λόγω ΤΝ είναι παραπάνω από υπαρκτός, σε ένα σωρό κλάδους και εργασίες και συνεχώς νέες έρευνες συνηγορούν σε αυτό. Η ταχύτητα με την οποία τρέχουν οι εξελίξεις είναι όπως ανέφερα καθοριστικός παράγοντας.

Να σας πω λχ ότι ενώ πριν τρία μόλις χρόνια ένας junior προγραμματιστής που μόλις πήρε το πρώτο του πτυχίο λάμβανε πρώτο μισθό (στη Βόρειο Αμερική, όχι στην Ελλάδα δυστυχώς) περί τα 100 χιλιάδες δολλάρια, πλέον όλοι θεωρούν ότι εξαιρετικά πολλές θέσεις εργασίας junior προγραμματιστών θα χαθούν ανεπιστρεπτί – καθώς η TN μπορεί ήδη να προγραμματίζει σε μεγάλο βαθμό καλύτερα από μας.

Τα πράγματα είναι κάπως καλύτερα για senior θέσεις προγραμματιστών και νομίζω για το προσεχές μέλλον αρκετά καλύτερα για θέσεις μηχανικών λογισμικού υπολογιστών (software engineers), αλλά χρειάζεται όπως προανέφερα μεγάλη περίσκεψη από τις κοινωνίες και τις κυβερνήσεις γιατί οι κλυδωνισμοί θα είναι μεγάλοι.

Όσον αφορά το διακύβευμα το συνολικό για τις κοινωνίες μας, την μεγάλη εικόνα αν θέλετε, αυτό είναι κατά τη γνώμη μου: Θα κατορθώσουμε να κάνουμε την ΤΝ ένα εργαλείο που θα μας βοηθήσει στην καθημερινότητά μας και θα δώσει λύσεις σε μεγάλα προβλήματα της ανθρωπότητας όπως τον καρκίνο, ή τον συντονισμό και συγχρονισμό δράσεων σε μεγάλη κλίμακα για ανάσχεση και αναστροφή της κλιματικής κρίσης – και νομίζω αυτό θα ήθελαν όλοι οι άνθρωποι – ή θα αφήσουμε μια ανεξέλεγκτη ανάπτυξη μιας ΤΝ που θα οφελεί λίγους και τελικά μπορεί με διάφορους τρόπους και σε διάφορα επίπεδα να βλάψει την ανθρωπότητα;

ΕΡ.: Στις Ηνωμένες Πολιτείες, το Δημοκρατικό Κόμμα πρότεινε πρόσφατα τη θέσπιση ειδικού φόρου στα ρομπότ, με στόχο να επιβραδυνθεί η αντικατάσταση της ανθρώπινης εργασίας και να διατηρηθούν θέσεις στον κόσμο της εργασίας. Πιστεύετε ότι μέτρα όπως αυτό μπορούν να προσφέρουν μια ουσιαστική και βιώσιμη λύση στο πρόβλημα της τεχνολογικής ανεργίας; Ή πρόκειται για βραχυπρόθεσμες παρεμβάσεις χωρίς μακροπρόθεσμη αποτελεσματικότητα;

Γιώργος Χαλκιαδάκης: Πιστεύω ότι όλα τα μέτρα και οι παρεμβάσεις βοηθάνε, προσωπικά δεν απορρίπτω τίποτε – every little helps όπως λένε οι αγγλοσάξονες.

Να πούμε όμως ότι στην Ευρώπη έχουμε το πολύ προωθημένο κανονιστικό πλαίσιο του EU ΑΙ Act, αλλά και το EU AI Continent Action Plan που προσπαθεί να προτείνει τρόπους για απόκτηση δεξιοτήτων TN σε μεγάλη κλίμακα. Kαι τα δύο πλαίσια έχουν την προοπτική να χρησιμοποιηθούν ως εφαλτήρια για λήψη και πιο συγκεκριμένων μέτρων και για το πρόβλημα της τεχνολογικής κι όχι μόνο ανεργίας.

Προφανώς βέβαια, όπως προείπατε και προείπα, είναι ένα τεράστιο πρόβλημα, κυρίως λόγω της ταχύτητας των εξελίξεων και χρειάζεται πολυεπίπεδη δουλειά από πολλές επιστημονικές ειδικότητες και θεσμικές θέσεις – που πρέπει όμως να γίνει με ταχύτατους ρυθμούς, πρέπει να γίνει συνείδηση ότι το πρόβλημα θα γιγαντωθεί τάχιστα (και δεν είμαι βέβαιος ότι έχει γίνει).

ΕΡ.: Σε έναν κόσμο που μετασχηματίζεται με γοργούς ρυθμούς, φαίνεται πως όλο και περισσότεροι άνθρωποι θα αναγκάζονται να αλλάζουν επαγγέλματα ή να υποβάλλονται σε συνεχή επανεκπαίδευση προκειμένου να προσαρμόζονται στις απαιτήσεις της τεχνολογικής εξέλιξης. Πρόκειται για ένα εντελώς νέο φαινόμενο στην ιστορία της ανθρωπότητας ή έχουμε ξαναδεί παρόμοιες μεταβάσεις στο παρελθόν; Τι πρέπει να συμβεί σε πολιτικό και κοινωνικό επίπεδο ώστε οι πολίτες να μπορέσουν να αποκομίσουν τα σημαντικά οφέλη των νέων τεχνολογιών, αντί να περιθωριοποιούνται;

Γιώργος Χαλκιαδάκης: Καλώς ή κακώς, η ΤΝ δεν είναι απλά «μια ακόμη τεχνολογική επανάσταση».  Δεν έχουμε τον απαιτούμενο χρόνο για ομαλή μετάβαση κατά πάσα πιθανότητα. Χρειάζονται άμεσες λοιπόν παρεμβάσεις από κρατικές και υπερκρατικές οντότητες, για θέσπιση ορίων και φρένων ώστε να δοθεί ο απαιτούμενος χρόνος. Και σίγουρα πρέπει, πριν να «εισάγεται» η ΤΝ σε έναν τομέα ευρέως κοινωνικού ενδιαφέροντος και αντικτύπου, όπως λχ στην Εκπαίδευση, να έχουν γίνει εκτεταμένοι έλεγχοι και μελέτες.

Σας τα λέω αυτά χωρίς προφανώς να είμαι τεχνοφοβικός ή τεχνοσκεπτικιστής, όπως δεν είναι και οι διάφοροι πρωτοστάτες της ΤΝ που προανέφερα. Απλά το αναφέρω με αίσθημα επισημονικής ευθύνης. Είναι δεδομένο ότι πολλά καλά, πολλά οφέλη, μπορούμε να αποκομίσουμε ως κοινωνίες από την ΤΝ. Αλλά επειδή οι κίνδυνοι είναι μεγάλοι, χρειάζεται προσοχή, κι όχι διαχείριση με «επικοινωνιακούς όρους» από πολιτικούς και κυβερνήσεις.

ΕΡ.: Yπάρχουν και φωνές που αντιμετωπίζουν με σκεπτικισμό τη δυναμική της τεχνητής νοημοσύνης, χαρακτηρίζοντάς την ακόμη και ως «φούσκα» — αντίστοιχη με εκείνη των dot-com ή των κρυπτονομισμάτων. Το βασικό τους επιχείρημα είναι ότι προς το παρόν τα κόστη λειτουργίας είναι τεράστια, ενώ τα πραγματικά οφέλη παραμένουν περιορισμένα, και ότι τα σημερινά τεχνολογικά όρια καθιστούν υπερβολικές πολλές από τις προσδοκίες. Εσείς τι πιστεύετε; Είναι πράγματι μια φούσκα η τεχνητή νοημοσύνη που σύντομα θα ξεφουσκώσει, ή πρόκειται για μια βαθιά τομή με μακροχρόνιες επιπτώσεις στην οικονομία και την κοινωνία;

Γιώργος Χαλκιαδάκης: Σε αυτό η προσωπική μου εκτίμηση είναι το δέυτερο: πρόκειται για μια βαθιά τομή με μακροχρόνιες επιπτώσεις στην οικονομία, στην κοινωνία, και στην ίδια ίσως την ανθρώπινη υπόσταση.

Στο πως ζούμε και ενεργούμε ως άνθρωποι και στο πως αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, πως αντιλαμβανόμαστε τις δυνατότητες και ικανότητές μας, την αυτονομία μας, την αυτόνομη ύπαρξη και δράση μας και τη σχέση μας με «μηχανές» που ενδέχεται να έχουν οι ίδιες κάποια στιγμή αυτόνομη ύπαρξη και δράση. Αυτό πλέον είναι σαφές, και δε θα αλλάξει ακόμα κι αν, λχ, παροδικά πέσει η τάση κέρδους ή τα κέρδη τεχνολογικών εταιρειών ΤΝ στα χρηματιστήρια.

ΕΡ.: Πολλοί υποστηρίζουν ότι οι νέες τεχνολογίες έχουν τη δυναμική να συμβάλουν αποφασιστικά στην επίλυση μερικών από τα σοβαρότερα προβλήματα της ανθρωπότητας — από την κλιματική αλλαγή και τις ελλείψεις σε τρόφιμα και νερό, μέχρι την ενεργειακή κρίση και την αντιμετώπιση σοβαρών ασθενειών. Την ίδια στιγμή, όμως, διατυπώνονται σοβαρές ανησυχίες ότι οι ίδιες αυτές τεχνολογίες θα οδηγήσουν σε πρωτοφανή συγκέντρωση πλούτου και εξουσίας στα χέρια λίγων, δημιουργώντας ένα ασύμμετρο σύστημα ισχύος που δεν έχει προηγούμενο στην ανθρώπινη ιστορία. Ποια είναι κατά τη γνώμη σας τα μεγαλύτερα πιθανά οφέλη αυτών των τεχνολογιών για τον άνθρωπο; Και, παράλληλα, πώς μπορεί να διασφαλιστεί ότι η συγκέντρωση ισχύος που συνεπάγεται η κατοχή και η αξιοποίησή τους δεν θα οδηγήσει σε κατάχρηση, με ό,τι αυτό συνεπάγεται για τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και το κοινό καλό;

Γιώργος Χαλκιαδάκης: Πράγματι, όπως προανέφερα, η ΤΝ θεωρώ μπορεί να μας βοηθήσει στο να βρούμε θεραπείες για τους περισσότερους ή και όλους τους καρκίνους, μπορεί να μας βοηθήσει στην ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής, μπορεί να μας βοηθήσει – με τις κατάλληλες πολιτικές συνθήκες! – στο να εργαζόμαστε λιγότερες ώρες αλλά περισσότερο αποδοτικά και περισσότερο δημιουργικά, και είναι εντελώς απαραίτητη στο να διαιωνίσουμε το ανθρώπινο είδος μέσω εποικισμού άλλων πλανητικών συστημάτων και γαλαξιών (αλλιώς το ανθρώπινο είδος έχει σίγουρα ημερομηνία λήξης, και δεν κάνω καμμία κρίση στο αν αυτό είναι κακό απαραίτητα, απλά είναι λογικό ένα έλλογο είδος να θέλει να διαιωνιστεί).

Αλλά φυσικά είναι τεράστια πρόκληση το να τα πετύχουμε αυτά χωρίς να φαλκιδεύσουμε τη δημοκρατία και την συνοχή των κοινωνιών μας. Είναι προβληματικό το ότι ο μεγάλος όγκος της έρευνας στην ΤΝ αυτή τη στιγμή διενεργείται (δε θα πω ελέγχεται γιατί πολλές φορές τα πράγματα δεν είναι υπό έλεγχο) από μετρημένες στα δάχτυλα εταιρείες.

ΕΡ.: Παράλληλα με την επένδυση στην έρευνα και την τεχνολογική καινοτομία, πόσο αναγκαία θεωρείτε τη διεξαγωγή μιας ανοιχτής και συστηματικής συζήτησης για την ηθική διάσταση των νέων τεχνολογιών; Υπάρχει, κατά τη γνώμη σας, χώρος για θεσμική, κοινωνική ή ακαδημαϊκή παρέμβαση στο πεδίο της ηθικής — ή ο ρυθμός των εξελίξεων μας αναγκάζει να λειτουργούμε αποκλειστικά με βάση οικονομικά και τεχνοκρατικά κριτήρια; Μπορεί μια κοινωνία να καινοτομεί με υπευθυνότητα χωρίς να θέτει από νωρίς ηθικά όρια;

Γιώργος Χαλκιαδάκης: Αυτά είναι κάποια από τα μεγάλα ζητήματα που συζητώνται πλέον (αν και καθυστερημένα) και στην παγκόσμια κοινότητα των ερευνητών ΤΝ αλλά και σε/από  μεγάλο μέρος οργανώσεων και οργανισμών της κοινωνίας των πολιτών (civic society). Δεν ξέρω ποιες είναι οι απαντήσεις – είναι άλλωστε διεπιστημονικά ζητήματα τεράστιας σημασίας και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπιστούν.

Σίγουρα πρέπει – και το προσπαθούμε – να βάλουμε κανόνες και να προσφέρουμε την τεχνολογία για ασφαλή και ηθική χρήση της ΤΝ, αλλά και για την χρήση της ΤΝ για προαγωγή ηθικών πρακτικών σε διάφορους τομείς της ζωής. Λχ με φοιτητές μου και συνεργάτες έχουμε προτείνει συγκεκριμένα μαθηματικά-τεχνολογικά εργαλεία (με χρήση αλγορίθμων ΤΝ και στοιχείων της Θεωρίας Παιγνίων) για την αυτόματη, δυναμική αναπροσαρμογή των τιμών ξενοδοχείων, ώστε να ευρίσκονται πάντα σε λογικά πλαίσια, με στόχο τόσο την καταπολέμηση συνεπειών του υπερτουρισμού όσο και την διασφάλιση του δικαιώματος στον τουρισμό για όλους. Μπορούμε κάποια στιγμή να μιλήσουμε για αυτό αν θέλετε.

Προσωπικά πιστεύω ότι ναι, πάντα πρέπει μια κοινωνία να θέτει ηθικά όρια προκειμένου να καινοτομεί με υπευθυνότητα. Δυστυχώς οι κοινωνίες μας δεν είναι πολύ καλές σε αυτό.

ΕΡ.: Τέλος, παρατηρούμε ότι η τεχνητή νοημοσύνη αξιοποιείται πλέον και για την κάλυψη ανθρώπινων αναγκών που άπτονται βαθιά της κοινωνικής και συναισθηματικής ζωής — όπως η μοναξιά και η ανάγκη για συντροφικότητα. Πώς αξιολογείτε τη χρήση της τεχνολογίας για τέτοιους σκοπούς, ιδιαίτερα όταν η αξιοποίηση αυτή υπαγορεύεται από εμπορικά και όχι κοινωνικά ή ηθικά κριτήρια; Μπορεί η τεχνητή νοημοσύνη να προσφέρει αυθεντικές απαντήσεις σε τόσο υπαρξιακά ζητήματα ή μήπως κινδυνεύουμε να καταλήξουμε σε έναν ψευδεπίγραφο «ανθρωποκεντρικό» κόσμο όπου οι ανθρώπινες σχέσεις υποκαθίστανται από αλγόριθμους;

Γιώργος Χαλκιαδάκης: Τώρα μου θυμίσατε εκείνο το παλιό απόφθεγμα «εκτός από τον σοσιαλισμό υπάρχει και η μοναξιά» . Νομίζω το θέμα της ατομικής απομόνωσης, της απόλυτα και χαρακτηριστικά ανθρώπινης ανάγκης για συντροφικότητα, ανεξάρτητα ή παράλληλα με τις εξελίξεις σε τεχνολογικό ή πολιτικό επίπεδο, είναι πάντα επίκαιρο. Κι αυτό γιατί η ανάγκη για συντροφικότητα χαρακτηρίζει τον άνθρωπο.

Όπως μάλιστα λέμε στην ΤΝ, η κοινωνική ικανότητα μιας οντότητας, η ικανότητα να λειτουργεί μέσα σε ομάδες και να συναναστρέφεται/ συσχετίζεται με άλλες οντότητες, είναι απαραίτητο στοιχείο και χαρακτηριστικό της Νοημοσύνης. Το πως θα καταφέρουμε να διατηρήσουμε την ανθρωπιά μας, το πως θα καταφέρουμε να αξιοποιήσουμε την τεχνολογία και την ΤΝ ειδικά χωρίς να χάσουμε «αυτά που κάνουν τον άνθρωπο άνθρωπο», αυτό επαφίεται τόσο στον καθένα μας ξεχωριστά, όσο – και αυτό είναι νομίζω το πρέπον για ανθρώπους – και σε όλους μας μαζί.