Στις αρχές του 2022, ένα βίντεο στο TikTok με μια δακρυσμένη γυναίκα να μιλάει για τη φιλία και τη μοναξιά έκανε το γύρο του Twitter. “Έχω ανθρώπους που με αγαπούν και που νοιάζονται για μένα, αλλά ήταν τόσο ξεκάθαρο ότι είμαι φίλος της κατηγορίας 2 ή της κατηγορίας 3 και αυτό είχε ως αποτέλεσμα να περάσω τα τελευταία δύο χρόνια κυριολεκτικά μόνη μου [κατά τη διάρκεια του κλειδώματος]”, λέει. “Πέρασα πολύ χρόνο προσπαθώντας να καταλάβω τι έκανα στη ζωή μου που είχε ως αποτέλεσμα να είμαι τόσο μόνη αυτή τη στιγμή… Νόμιζα ότι είχα καλλιεργήσει μια ισχυρότερη κοινότητα”.
Οι χρήστες του Twitter ήταν διχασμένοι. “Σκέφτομαι όποιον το περνάει αυτό. Θα είμαι φίλος σου”, γράφει ένας. “Ωρίμασε και πήγαινε να γνωρίσεις κόσμο”, λέει ένας άλλος. “Οι φίλοι που κάνεις εξαρτώνται από τις πράξεις σου και την ενέργεια που δίνεις. Το πραγματικό ερώτημα είναι τι είδους φίλος ήσουν εσύ”. Αν και οι αντιδράσεις ποικίλλουν δραματικά σε έκταση, είναι αναμφισβήτητο ότι η φιλία και η μοναξιά τέθηκαν στο μικροσκόπιο χάρη στην πανδημία. Δύο χρόνια μετά την έναρξη των μέτρων αποκλεισμού, το 30% των νέων δηλώνουν ότι δεν ξέρουν πώς να κάνουν νέους φίλους και ότι δεν έχουν νιώσει ποτέ πιο μόνοι, σύμφωνα με μελέτη του Prince’s Trust.
Η μοναξιά φαίνεται να είναι πιο διαδεδομένη από ποτέ, αλλά είναι δύσκολο να πούμε αν η επιβεβλημένη από τον ιό απομόνωση ήταν η αιτία – ή αν απλώς αποκάλυψε μια κρίση που περίμενε να συμβεί.
Τα προηγούμενα χρόνια, οι νεότεροι άνθρωποι (ηλικίας 16-24 ετών) δεν θεωρούνταν “μοναχική” δημογραφική ομάδα. Αλλά το 2015, το πρόγραμμα μοναξιάς του BBC διεξήγαγε έρευνα σε πάνω από 50.000 άτομα και διαπίστωσε ότι τα ποσοστά μοναξιάς τους ήταν παρόμοια με εκείνα των ηλικιωμένων. “Υπάρχουν τόσες πολλές μεταβάσεις ζωής που συμβαίνουν σε αυτό το στάδιο της ζωής”, λέει ο Δρ Timothy Matthews PhD, του οποίου η ψυχιατρική έρευνα επικεντρώνεται στη μοναξιά των νέων.
Σύμφωνα με την έρευνα του Matthews, όσοι βιώνουν τη μοναξιά στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση φεύγουν με χαμηλότερα προσόντα και είναι πιο πιθανό να δυσκολεύονται να αντιμετωπίσουν το καθημερινό στρες, να αντιμετωπίζουν προβλήματα ύπνου και να υποφέρουν από κατάθλιψη και άγχος. “Είναι όταν οι άνθρωποι τελειώνουν το σχολείο και μπορεί να φεύγουν για το πανεπιστήμιο, να μετακομίζουν από το σπίτι της οικογένειας ή από την πόλη, ενώ προσπαθούν να καθιερωθούν ως ανεξάρτητοι ενήλικες. Αν δυσκολεύονται να τα καταφέρουν αυτά με επιτυχία, μπορεί να είναι μια αρκετά απομονωτική εμπειρία”.
Αυτή ήταν η πραγματικότητα για την Jasmine Grimshaw, μια 23χρονη φοιτήτρια Καλών Τεχνών που έχει βιώσει αισθήματα μοναξιάς σε όλη της τη ζωή. “Στο πανεπιστήμιο, αν περνάς τη μέρα σου, πέφτεις πάνω σε τουλάχιστον τρεις ανθρώπους που γνωρίζεις, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι έχεις κάποια σχέση μαζί τους”, λέει.
Η Grimshaw πιστεύει ότι η έλλειψη ουσιαστικής ανθρώπινης σύνδεσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και η μετάβαση από τη σχολική ηλικία στη νεαρή ενηλικίωση σημαίνει ότι οι προσωπικές συναντήσεις σταματούν. “Όταν είσαι στο σχολείο, είσαι πρόσωπο με πρόσωπο με τους ανθρώπους κάθε μέρα”, λέει. “Μετά φεύγεις και είναι πολύ πιο δύσκολο να συμβαδίζεις με τους ανθρώπους, αφού έχεις τη δική σου ζωή. Αυτό μας κάνει να νιώθουμε μοναξιά, παρόλο που βρισκόμαστε σε έναν κόσμο με τόσους πολλούς ανθρώπους”.
Η Tam Adisi, μια 24χρονη που ζει στο Μάντσεστερ, διαπίστωσε ότι οι μετακινήσεις για την καριέρα και το πανεπιστήμιο προκαλούσαν κάποια αισθήματα απομόνωσης. “Δυσκολεύομαι να βρω τους κατάλληλους ανθρώπους με τους οποίους μπορώ να συνδεθώ και οι οποίοι μπορούν να με δουν και να με καταλάβουν”, λένε. “Νομίζω ότι το να είσαι μαύρο, queer, μη δυαδικό άτομο το κάνει αυτό πιο δύσκολο. Διαπιστώνω ότι πολλά από τα ενδιαφέροντά μου, ο τρόπος που ζω τη ζωή μου και τα πράγματα που θέλω από τις φιλίες μου είναι κάπως διαφορετικά από αυτά που θέλει η πλειοψηφία”.
Η μοναξιά δεν είναι ένα πρόβλημα που προκαλείται απλώς από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Δεν είναι μια περίπτωση που οι άνθρωποι επιλέγουν να απομονωθούν από την κοινωνικοποίηση. Πρόκειται για ένα θεμελιώδες ζήτημα που αφορά τον τρόπο με τον οποίο διαμορφώνονται οι κοινότητες και τον τρόπο με τον οποίο δίνεται προτεραιότητα στις ανάγκες τους. Μέρη στην Αγγλία, όπως το Aycliff West στην κομητεία Durham ή το Fieldway στο Croydon, φέρονται να έχουν υψηλότερα ποσοστά μοναξιάς και έχουν χαρακτηριστεί ως γειτονιές που έχουν μείνει πίσω. Όλες αυτές οι 225 γειτονιές σε ολόκληρη τη χώρα έχουν χαρακτηριστεί ότι δεν έχουν λάβει το μερίδιο που τους αναλογεί σε επενδύσεις και ότι στερούνται των πόρων ή των εγκαταστάσεων που βοηθούν τους ανθρώπους να σχηματίσουν κοινότητες.
Μια υπηρεσία που είναι αφιερωμένη στην προσπάθεια γεφύρωσης του χάσματος μεταξύ διαφορετικών κοινοτήτων για την αποτροπή της μοναξιάς είναι η υπηρεσία Befriending Service του Age UK. Προσφέρει στους ηλικιωμένους την ευκαιρία να έχουν ένα εβδομαδιαίο τηλεφώνημα με κάποιον, ανεξάρτητα από τον τόπο διαμονής τους. Υπάρχει μια κοινή παρανόηση ότι οι ηλικιωμένοι είναι ζευγάρι με Αλλά στην πραγματικότητα, είναι ένα μέρος για όλα τα είδη των μοναχικών ανθρώπων να συνδεθούν.
Για ανθρώπους όπως ο 71χρονος Μάικλ – ο οποίος, όπως όλοι όσοι χρησιμοποιούν την υπηρεσία, μπορεί να αναφέρεται μόνο με το μικρό του όνομα για λόγους προστασίας – άλλαξε τη ζωή του. Όταν τον επισκέπτομαι στο σπίτι του στο ανατολικό Λονδίνο, κάθεται περιτριγυρισμένος από κορνιζαρισμένες φωτογραφίες μελών της οικογένειάς του, αναμνηστικά του Άρχοντα των Δαχτυλιδιών και μια στοίβα από τέσσερα Kindles που περιέχουν πάνω από 700 βιβλία, τα οποία έπρεπε να ξεφορτωθεί όταν έκανε σμίκρυνση. Ζει σε προστατευόμενο κατάλυμα για ηλικιωμένους και παρόλο που υπάρχουν γύρω του άλλοι σε παρόμοια κατάσταση, η μοναξιά τον έχει ταλαιπωρήσει.
“Αισθάνομαι μόνος από τότε που έφυγα από το σχολείο”, λέει. “Υπάρχουν μόνο περίπου τρεις άνθρωποι [που ζουν] εδώ που θα μου έλεγαν καλημέρα. Θα μας έδιναν [iPads] για να μπορούμε να μιλάμε μεταξύ μας, αλλά αντ’ αυτού, ξόδεψαν τα χρήματα για όλα αυτά τα καινούργια ντουλάπια για όλους. Θα προτιμούσα τα [iPads]”.
Πέρα από τα πρωινά καφέ του καταλύματος που έχουν σταματήσει λόγω της πανδημίας και της χρηματοδότησης, η αναξιόπιστη μεταφορά τον εμποδίζει συχνά να παρακολουθήσει τις εκκλησιαστικές λειτουργίες. Αυτό σημαίνει ότι μπορεί να περάσουν μέρες χωρίς να δει κάποιον άλλο άνθρωπο. Τα τελευταία πέντε χρόνια, το να μιλάει κάθε Παρασκευή πρωί με την Τζέμα, η οποία εδρεύει στη νοτιοανατολική Αγγλία, μέσω της υπηρεσίας Befriending του Age UK, έχει αλλάξει τη ζωή του. Μαζί μιλούν για τα βιβλία της Αγκάθα Κρίστι και μοιράζονται τα μυστικά της ζωής τους. “Την αποκαλώ 100 τοις εκατό διαμαντένια Gem”, λέει ο ίδιος. “Και αν χρειαστώ οποιαδήποτε συμβουλή, απλώς τη ρωτάω. ”
Για την 62χρονη Des, κάτοικο του νότιου Λονδίνου, η υπηρεσία φιλίας τη βοήθησε να βρει παρηγοριά αφού ένιωσε μοναξιά όταν πέθανε η μητέρα της. “Το πρώτο τηλεφώνημα που έκανα με τη Μάργκαρετ ήταν στα γενέθλια της μητέρας μου”, λέει. “Έχει ένα μικρό κομμάτι εγωισμού που συμβαίνει εκεί όμως. Είναι σαν θεραπεία για μένα”. Για τη φίλη της, την 73χρονη Μάργκαρετ, οι κλήσεις στις οποίες μιλούν για την κοινή τους αγάπη για τη μαγειρική και την κηπουρική αποτελούν σανίδα σωτηρίας από τότε που χτύπησε η πανδημία και οι τακτικοί επισκέπτες της σταμάτησαν να έρχονται και δεν επέστρεψαν μετά την ελάφρυνση των περιορισμών. “Έπαθα νευρικό κλονισμό και ήμουν πολύ μόνη μου”, λέει η Margaret. “Είναι πολύ απομονωτικό, νιώθεις σαν να είσαι κολλημένη στους τέσσερις τοίχους για το υπόλοιπο της ζωής σου”.
Η Toni, 37 ετών, τηλεφωνεί στον 83χρονο Ron στο Merseyside από το σπίτι της στο Νότιο Λονδίνο. Από τότε που η σύζυγος του Ρον, η Τζουν, πέθανε το 2020, ο Ρον είναι χωρίς τον “καλύτερο φίλο” του. Παρόλο που η κόρη του, μια νοσοκόμα του NHS, σταματάει τακτικά για να τον επισκεφθεί, η φιλία του με την Toni ήταν μεταμορφωτική. Την περιγράφει ως τη μικρή του αδελφή. “Πάντα σκέφτομαι ότι πρέπει να υπάρχουν κάπου εκεί έξω κάποιοι φοβερά μοναχικοί άνθρωποι που δεν μπορούν να μιλήσουν και ελπίζω κάποιος άλλος να μπορεί να πάρει έστω και το 10% από την αξία που πήρα εγώ [μιλώντας με την Toni]”.
Για την Toni, η εγγραφή στην υπηρεσία φιλίας προήλθε από τη δική της εμπειρία μοναξιάς. Μεγαλώνοντας μεγάλωσε με τη γιαγιά της, η οποία ζούσε μερικούς ορόφους πάνω από το διαμέρισμα των γονιών της στο ίδιο τετράγωνο και περνούσε τις μέρες της για ψώνια μαζί της. Από τότε που απέκτησε το δικό της παιδί και μετακόμισε μακριά από το μέρος όπου μεγάλωσε, με τους γονείς της ώρες μακριά και χωρίς φίλους στην περιοχή, έπρεπε να δημιουργήσει τη δική της κοινότητα. “Μπορούσα κυριολεκτικά να κάθομαι όλη μέρα στα πόδια του Ρον και να νιώθω πραγματική άνεση ακούγοντάς τον να λέει αυτές τις ιστορίες για τη ζωή του”, λέει. “Η πραγματική εστίαση σε κάποιον άλλον, και πάλι, με βοήθησε με τη διαδικασία επούλωσης”.
Η έλλειψη έμφασης στην κοινότητα συχνά αποδίδεται στο πανάρχαιο αίσθημα ότι οι ρομαντικές σχέσεις έχουν προτεραιότητα έναντι των πλατωνικών σχέσεων στη δυτική κουλτούρα. Η Adisi πιστεύει ότι αυτό είναι υπερβολικό – έχει περισσότερο να κάνει με την αποστροφή των γενεών προς την οικειότητα, λέει. “Οι άνθρωποι εξακολουθούν να παλεύουν με τη μοναξιά και να μην αισθάνονται συνδεδεμένοι και σε αυτές τις σχέσεις. Υπάρχει μεγάλη κοινωνική πίεση για να μην έχουμε αυτές τις ανάγκες και να εκτιμούμε αντ’ αυτού την υπερ-ανεξαρτησία, η οποία είναι το αντίθετο από αυτό που χρειάζεται για να έχουμε ουσιαστικές σχέσεις”, εξηγεί. “Μπορεί να νιώθουμε ευκολότερα να έχουμε πιο επιφανειακές συνδέσεις αντί να κάνουμε τη δουλειά που χρειάζεται για να ξεπεράσουμε αυτή την προετοιμασία [ή] το ένστικτο”.
Η εργασία για τη δημιουργία μιας κοινωνίας που πριμοδοτεί την κοινότητα και τις ανάγκες των ανθρώπων αντιμετωπίζεται συχνά ως ουτοπικό μέλημα. Η Grimshaw, ωστόσο, πιστεύει ότι το να μιλάμε απλώς γι’ αυτό δεν αρκεί. Αντίθετα, πρέπει να γίνουν θεμελιώδεις αλλαγές.
“Οι άνθρωποι οδηγούνται στη δουλειά, παρά τα όσα συμβαίνουν. Η εργασιακή κουλτούρα αφαιρεί την ικανότητά μας να συνδεθούμε με τη θλίψη μας και να γίνουμε λιγότερο μοναχικοί. Ο καπιταλισμός είναι εγγενώς αποξενωτικός. Αλλά υπάρχει επίσης ένα επίπεδο που μας κάνει να νιώθουμε άβολα να βιώνουμε τη θλίψη των άλλων ανθρώπων, αν ήδη βιώνουμε τη δική μας. Προσπαθούμε να προσκολληθούμε σε αυτή την εμφάνιση ότι είμαστε όλοι καλά: Αλλά ποιο είναι το βραβείο;” λέει. “Δεν υπάρχει κάποιο”.
Είναι εύκολο να πούμε ότι το να απευθυνθούμε στους άλλους θα λύσει τη μοναξιά. Ο χρόνος, η επένδυση στις κοινοτικές υποδομές και η πλήρης οικονομική και κοινωνική ανάκαμψη από την πανδημία είναι μερικά μόνο από τα πράγματα που χρειάζονται για να αρχίσει να λύνεται το πρόβλημα. Αλλά είναι δύσκολο να αρνηθεί κανείς την ικανότητά της να μεταμορφώσει πλήρως τις ζωές ανθρώπων όπως ο Michael, η Margaret ή ο Ron.
Φωτογραφία: Sasha Freemind / Unsplash