Ένα από τα πιο ιδιαίτερα και εντυπωσιακά έθιμα της Κρήτης, με ρίζες που χάνονται στα βάθη της αρχαιότητας, αναβιώνει κάθε χρόνο στις 24 Ιουνίου: το έθιμο του Κλήδονα. Η λέξη “Κλήδονας” – και όχι “Κλείδωνας” – προέρχεται από το αρχαιοελληνικό “κληδών”, που σήμαινε σημάδι ή οιωνός. Η γιορτή συμπίπτει με το Γενέθλιο του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, ο οποίος, στη λαϊκή παράδοση, αποκαλείται “Άη Γιάννης ο Κλήδονας”.

Τα τελευταία χρόνια, πολλά χωριά της Κρήτης ξαναδίνουν ζωή σε αυτή την πανάρχαια τελετουργία, η οποία είχε σχεδόν χαθεί. Το έθιμο συνδυάζει χριστιανικά και παγανιστικά στοιχεία, ενώνει το μεταφυσικό με το κοινωνικό και συνιστά μοναδική εμπειρία για όσους συμμετέχουν.

Το αμίλητο νερό και τα ριζικάρια

Η τελετουργία ξεκινά την παραμονή της γιορτής, στις 23 Ιουνίου. Οι ανύπαντρες κοπέλες του χωριού συγκεντρώνονται στη “βρύση του χωριού” για να συλλέξουν το λεγόμενο “αμίλητο νερό”. Μια από αυτές, χωρίς να αρθρώσει λέξη καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής, γεμίζει μια στάμνα και τη μεταφέρει στον χώρο της τελετής – συνήθως στην πλατεία. Εκεί, κάθε κοπέλα ρίχνει μέσα ένα “ριζικάρι”: ένα μικρό προσωπικό αντικείμενο, όπως ένα φρούτο, ένα κομπολόι ή ένα κοσμήμα.

Η στάμνα σκεπάζεται με κόκκινο πανί, δένεται με σπάγκο – συμβολικά “κλειδώνεται” – και αφήνεται έξω όλη τη νύχτα, ώστε να “φορτιστεί” με την ενέργεια των άστρων.

Το ίδιο βράδυ, τα αγόρια ανάβουν φωτιές στις γειτονιές καίγοντας τα ξεραμένα πρωτομαγιάτικα στεφάνια. Πηδούν τρεις φορές πάνω από τη φωτιά, για να ξορκίσουν το κακό και να καθαρθούν, σε μια τελετουργία που φέρει έντονα στοιχεία αρχαίων εξαγνιστικών πρακτικών.

Όνειρα και μαντινάδες του πεπρωμένου

Σύμφωνα με την παράδοση, τη νύχτα του Κλήδονα τα κορίτσια βλέπουν στον ύπνο τους τον άντρα που θα παντρευτούν. Το πρωί της 24ης Ιουνίου, πριν ανατείλει ο ήλιος, η κοπέλα που είχε φέρει το αμίλητο νερό μεταφέρει τη στάμνα σε σκιερό μέρος.

Το μεσημέρι, μαζεύονται ξανά όλοι για το άνοιγμα του Κλήδονα. Τα “ριζικάρια” βγαίνουν ένα προς ένα από τη στάμνα και για κάθε αντικείμενο λέγεται μια αυτοσχέδια μαντινάδα, από ειδικό “μαντιναδολόγο”. Οι μαντινάδες ερμηνεύονται ως προφητείες για την κοπέλα στην οποία ανήκει το αντικείμενο, ενώ γύρω από το τελετουργικό στήνεται συζήτηση και ερμηνεία με χιούμορ ή συγκίνηση.

Ο καθρέφτης στο πηγάδι και τα πρόσωπα της μοίρας

Η τελετουργία ολοκληρώνεται το βράδυ της ίδιας ημέρας, όταν η κοπέλα που μετέφερε το νερό ρίχνει το περιεχόμενο της στάμνας σε ένα πηγάδι, σταυρωτά, και το σκεπάζει με κόκκινο πανί. Τότε, κοπέλες και αγόρια σκύβουν κάτω από το πανί και κοιτούν μέσα στο πηγάδι, ενώ η “υδροφόρος” καθοδηγεί με έναν καθρέφτη τις ακτίνες του ήλιου ή της σελήνης στο νερό.

Οι συμμετέχοντες λέγεται ότι βλέπουν μέσα στο νερό μεταφυσικές εικόνες, πρόσωπα αγαπημένα ή ακόμα και τον μέλλοντα σύζυγό τους. Ένα επιπλέον λαϊκό πιστεύω αναφέρει πως το φύλο του πρώτου ανθρώπου που θα συναντήσουν μετά την τελετή, θα είναι και το φύλο του πρώτου τους παιδιού.

Το έθιμο του Κλήδονα αποτελεί ένα ζωντανό κομμάτι της πολιτιστικής ταυτότητας της Κρήτης. Συνδέει παλιές δοξασίες με τη σύγχρονη λαϊκή κουλτούρα, φέρνει κοντά την κοινότητα και αναδεικνύει την πλούσια ποιητική έκφραση του τόπου μέσα από τις μαντινάδες. Η αναβίωσή του δεν είναι μόνο μια τουριστική ατραξιόν· είναι μια υπενθύμιση ότι η παράδοση μπορεί να είναι επίκαιρη, βαθιά ανθρώπινη και απολύτως γοητευτική.