Ρεπορτάζ βασισμένο στο True Crime Reports του Al Jazeera, σε έρευνα και σενάριο της Anna Staufenberg και αφήγηση της Halla Mohieddeen.

Φεβρουάριος 2007, Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης. Οι μαρτυρίες για τα εγκλήματα πολέμου στη Βοσνία αρχίζουν να αποκαλύπτουν έναν εφιάλτη που μοιάζει αδύνατον να είναι αληθινός: τουρίστες, πλούσιοι ξένοι, φέρονται να πλήρωναν για να σκοτώνουν αμάχους στο πολιορκημένο Σαράγεβο. Σαν να επρόκειτο για ένα φρικτό σαφάρι κυνηγιού ανθρώπων.

Το όνομα αυτού του εφιάλτη; «Tourist shooters».

Το Σαράγεβο υπό πολιορκία

Το 1992, η Γιουγκοσλαβία διαλύεται. Η Βοσνία-Ερζεγοβίνη, ένα μωσαϊκό πολιτισμών, θρησκειών και εθνοτήτων, ανακηρύσσει την ανεξαρτησία της. Οι Σέρβοι αντιδρούν βίαια, επιδιώκοντας τη δημιουργία της «Republika Srpska». Το Σαράγεβο, πρωτεύουσα της Βοσνίας, μετατρέπεται στο επίκεντρο μιας από τις φρικιαστικότερες πολιορκίες της σύγχρονης ιστορίας.

Ο Mirsad Sijarić, τότε 22 ετών, φοιτητής Ιστορίας, ζούσε σε πολυκατοικία που βρισκόταν ανάμεσα στις πρώτες γραμμές:

«Από τις πρώτες μέρες καταλάβαμε ότι δεν μπορούσαμε να κυκλοφορήσουμε ελεύθερα. Δεν υπήρχε ασφαλής δρόμος.»

Στις 6 Απριλίου 1992 ξεκινά η πολιορκία του Σαράγεβο. Διήρκεσε 1.425 ημέρες. Πάνω από 12.000 άμαχοι θανατώθηκαν. Οι δρόμοι γέμισαν με προειδοποιητικές πινακίδες: “ΠΡΟΣΟΧΗ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣ ΣΚΟΠΕΥΤΗΣ”.

Η πρωτεύουσα βρέθηκε αποκλεισμένη από νερό, φαγητό και ρεύμα. Οι βομβαρδισμοί και το ελεύθερο σκοπευτικό πυρ έγιναν καθημερινότητα. Το Sniper Alley, η λεωφόρος που οδηγούσε στο κέντρο της πόλης, μετατράπηκε σε πεδίο θανάτου.

Ένας Αμερικανός μάρτυρας

Ο John Jordan, πρώην πεζοναύτης και εθελοντής πυροσβέστης από τις ΗΠΑ, κατέφθασε στο Σαράγεβο τον Νοέμβριο του 1992 ως επικεφαλής μιας μη κυβερνητικής ομάδας. Φόρτωσε εξοπλισμό, διέσωσε παιδιά, κατάσβεσε φωτιές υπό πυρά. Τραυματίστηκε ο ίδιος από σφαίρα.

Αλλά όσα κατέθεσε αργότερα, θα έριχναν φως σε έναν πιο ζοφερό εφιάλτη:

«Υπήρχαν και άλλοι σκοπευτές… Ξένοι. Τουρίστες. Φορούσαν στρατιωτικά-πολιτικά ρούχα, έφεραν εξειδικευμένα όπλα κυνηγιού. Δεν ήξεραν την περιοχή, τους καθοδηγούσαν οι Σέρβοι. Ήταν τουρίστες σκοπευτές.»

Κατά την κατάθεσή του στη Χάγη το 2007, αναφέρει ότι αυτοί οι τουρίστες πλήρωναν για να σκοτώνουν αμάχους – γυναίκες, άνδρες, παιδιά – για διασκέδαση. Δεν τους είδε ποτέ να πυροβολούν, αλλά η παρουσία τους ήταν, όπως λέει, γνωστή.

Η μαρτυρία θάβεται – για λίγο

Ο Dragomir Milošević, στρατηγός των Σερβοβόσνιων δυνάμεων, δικάζεται και καταδικάζεται σε 29 χρόνια για εγκλήματα πολέμου. Η μαρτυρία του Jordan για τους «τουρίστες-ελεύθερους σκοπευτές» περνά απαρατήρητη.

Για χρόνια, η ιστορία παραμένει στο περιθώριο. Όπως λέει ο Azem Kurtić, Βόσνιος δημοσιογράφος που γεννήθηκε ένα χρόνο πριν τη λήξη της πολιορκίας:

«Όλοι είχαμε ακούσει φήμες. Αλλά πώς να αποδείξεις κάτι τόσο τρομακτικό, τόσα χρόνια μετά;»

Η επανεμφάνιση του εφιάλτη – Το ντοκιμαντέρ «Sarajevo Safari»

Το 2022, η φήμη παίρνει μορφή. Το ντοκιμαντέρ «Sarajevo Safari», παραγωγής Al Jazeera Balkans και ARS Media, φέρνει στην επιφάνεια νέες μαρτυρίες.

Ένας Σλοβένος πρώην πράκτορας πληροφοριών, διατηρώντας την ανωνυμία του, περιγράφει την εμπειρία του:

«Τους συνάντησα σε ψηλά σημεία γύρω από την πόλη. Είχαν φέρει κυάλια, ειδικά τουφέκια. Ενθουσιασμένοι. Μυρίζαμε την αδρεναλίνη τους.»

Θυμάται έναν από αυτούς να σημαδεύει ένα παιδί που περπατούσε κρατώντας το χέρι της μητέρας του. «Για τα παιδιά, πλήρωναν παραπάνω», είπε.

«Μου προσφέρθηκε να πυροβολήσω – δωρεάν. Αρνήθηκα.»

Ο Edin Subašić, πρώην αξιωματικός πληροφοριών του βοσνιακού στρατού, καταθέτει επίσης. Ένας αιχμάλωτος του αποκάλυψε πως ξένοι – από ΗΠΑ, Ρωσία, Ιταλία, Καναδά – κατέφθαναν μέσω Σερβίας ή Ιταλίας στην πόλη Pale, προτού εισέλθουν στο Σαράγεβο.

Αναφέρει ότι και οι ιταλικές μυστικές υπηρεσίες είχαν τεκμηριώσει τα γεγονότα και «εξουδετέρωσαν» τη βάση επιχειρήσεων.

«Ήταν πλούσιοι άνθρωποι. Είχαν ζήσει τα πάντα. Ήθελαν πρόκληση που μόνο τα χρήματα μπορούσαν να προσφέρουν», λέει.

Το σοκ και η απόρριψη

Η ταινία διχάζει τη Βοσνία. Οι Μουσουλμάνοι την αντιμετωπίζουν ως επιβεβαίωση των υποψιών. Οι Σέρβοι μιλούν για κατασκευασμένα ψεύδη.

Ο Veljko Lazić, πρόεδρος σωματείου Σέρβων θυμάτων, δήλωσε:

«Το φιλμ είναι προσβολή και ψέμα. Αποτελεί βίαιη επίθεση στους αθώους Σέρβους πολίτες και στρατιώτες που σκοτώθηκαν.»

Ο σκηνοθέτης Miran Zupanič δέχεται απειλές. Δεν εμφανίζεται δημόσια. Δηλώνει:

«Θέλησα απλώς να προκαλέσω τον κόσμο να αναρωτηθεί: Τι είδους άνθρωπος θα μπορούσε να το κάνει αυτό;»

Το τραύμα δεν ξεχνιέται

Ο Mirsad Sijarić, σήμερα διευθυντής του Εθνικού Μουσείου της Βοσνίας, δεν σοκαρίστηκε από την ταινία:

«Κάθε Σαββατοκύριακο ερχόντουσαν “weekend warriors”. Ήταν γνωστό. Πυροβολούσαν για διασκέδαση.»

Οι πληγές είναι ακόμη ορατές. Οι τοίχοι στο Σαράγεβο φέρουν τα σημάδια από σφαίρες. Η χώρα παραμένει διχασμένη. Οι πολεμικοί εγκληματίες καταδικάστηκαν – μεταξύ αυτών ο «χασάπης των Βαλκανίων» Ratko Mladić, το 2017.

Αλλά οι τουρίστες ελεύθεροι σκοπευτές, αν υπήρξαν, παραμένουν άγνωστοι και ατιμώρητοι.

Ο δήμαρχος Σαράγεβο κατέθεσε μήνυση κατά αγνώστων, αλλά το έγκλημα αυτό – αν υπήρξε – παραμένει στο σκοτάδι. Και η αλήθεια για τους κυνηγούς ανθρώπων στο Σαράγεβο, ίσως δεν αποκαλυφθεί ποτέ.

Η Βοσνία σήμερα είναι μια εύθραυστη ισορροπία. Το 2024 η εθνικιστική ρητορική φουντώνει ξανά. Οι φωνές που αρνούνται τη γενοκτονία πληθαίνουν. Η επιρροή της Ρωσίας και η γεωπολιτική πίεση διατηρούν τις πληγές ανοιχτές.

«Κάθε μέρα στο πολιτικό σκηνικό της Βοσνίας τίθεται το ερώτημα του πολέμου και της διάσπασης. Δεν είναι τυχαίο. Είναι η νέα πραγματικότητα», λέει ο Mirsad.

Η φρίκη της πολιορκίας θα μείνει για πάντα στις μνήμες. Όπως και το ερώτημα που στοιχειώνει τη συλλογική συνείδηση:

Μπορεί κάποιος να πληρώσει για να σκοτώσει έναν αθώο – μόνο για τη συγκίνηση του κυνηγιού;