Είχαμε πλησιάσει την καταστροφή παλιότερα και παίζουμε με την καταστροφή και πάλι, τονίζει ο Αμερικάνος φιλόσοφος, πολιτικός αναλυτής και ακτιβιστής Νόαμ Τσόμσκι αναφερόμενος στην παγκόσμια κρίση. Σε συνέντευξη που παραχώρησε στο Ινστιτούτο του Πλίμουθ για την Μελέτη της Ειρήνης (PIPR), ο Τσόμσκι αναλύει τα γεωπολιτικά παιχνίδια που ευνοούν την επέλαση των τζιχαντιστών του Ισλαμικού Κράτους. Και εξηγεί πως από τη Γάζα, φτάσαμε στο Κομπάνι και την Ουκρανία, επισημαίνοντας τον κίνδυνο μιας πυρηνικής σύρραξης.
(PIPR): Φέτος τιμάται η εκατονταετηρίδα του λεγόμενου Μεγάλου Πολέμου. Ποιες είναι οι σκέψεις σας;
Νόαμ Τσόμσκι: Πολλή συζήτηση γίνεται για τον καταλογισμό ευθυνών για το ξέσπασμα αυτής της φρικτής σύγκρουσης, που καταλήγουν όμως σε ένα κοινό συμπέρασμα: Οι αποφάσεις θα μπορούσαν εύκολα να ήταν διαφορετικές και καταστροφές θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί.
Υπάρχουν παραλληλισμοί με την πυρηνική καταστροφή. Μία αναδρομή στις αντιπαραθέσεις με πυρηνικά όπλα, αποκαλύπτει πόσο κοντά ο κόσμος έχει έρθει σε αυτο-εξόντωση, τόσες πολλές φορές μάλιστα που το γεγονός ότι καταφέραμε να το αποφύγουμε φαντάζει σχεδόν θαύμα. Η παρατήρηση αυτή υπογραμμίζει τις προειδοποιήσεις του Μπέρτραντ Ράσελ και του Άλμπερτ Αϊνστάιν το 1955, ότι βρισκόμαστε μπροστά σε μια επιλογή που είναι «σκληρή, τρομακτική κι αναπόφευκτη: Θα βάλουμε τέλος στο ανθρώπινο γένος; Ή η ανθρωπότητα θα αποκηρύξει τον πόλεμο;»
Μια δεύτερη αλλά όχι λιγότερο ανατριχιαστική παρατήρηση είναι η προθυμία και ο ζήλος για πόλεμο από όλες τις πλευρές. Ιδίως η άμεση αφοσίωση των διανοουμένων στους σκοπούς των κρατών τους, με λίγες μόνο εξαιρέσεις οι οποίες στην πλειοψηφία τους τιμωρήθηκαν για την πνευματική τους υγεία και ακεραιότητα.
PIPR: Οι εκδηλώσεις μνήμης ξεκίνησαν περίπου την ίδια εποχή, με την επιχείρηση το 2014 στη Γάζα. Ποιοί ήταν οι πραγματικοί -σε αντίθεση με τη ρητορική- λόγοι για την τελευταία επίθεση του Ισραήλ στη Γάζα;
Νόαμ Τσόμσκι: Πρέπει πρώτα από όλα να αναγνωρίσουμε ότι το σχέδιο καταστρώθηκε πριν μία δεκαετία περίπου και τέθηκε σε εφαρμογή έκτοτε. Επιτυγχάνεται μια συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, το Ισραήλ καθιστά σαφές ότι δεν θα την ακολουθήσει και συνεχίζει τις επιθέσεις του στη Γάζα ενώ η Χαμάς τηρεί την κατάπαυση του πυρός – όπως παραδέχεται το Ισραήλ- μέχρις ότου κάποια ισραηλινή κλιμάκωση προκαλέσει κάποια αντίδραση της και δώσει πρόφαση στο Ισραήλ για νέο επεισόδιο. Πρόκειται για ένα μοτίβο που συναντάται συχνά σε ιστορικά γεγονότα. Το ίδιο μοτίβο ίσχυσε και στην του 2014.
Άλλος ένας γύρος συμφωνιών περί κατάπαυσης του πυρός είχε προηγηθεί το 2012.Το Ισραήλ τις αγνόησε ως συνήθως, με τη Χαμάς ωστόσο να τις τηρεί . Τον Απρίλιο του 2014, η Χαμάς που έχει έδρα τη Γάζα και η Παλαιστινιακή Αρχή στη Δυτική Όχθη συνέστησαν μια κυβέρνηση εθνικής ενότητας, η οποία υιοθέτησε όλα τα αιτήματα του Κουαρτέτου (ΗΠΑ, ΕΕ, ΟΗΕ, Ρωσία). Το Ισραήλ εξαγριώθηκε και άρχισε μια βάρβαρη επιχείρηση στη Δυτική Όχθη, με επέκταση στη Γάζα, και στόχο κυρίως τη Χαμάς.
Τελικά οι δολοφονίες στη Γάζα προκάλεσαν την αντίδραση της Χαμάς, την οποία ακολούθησε η ισραηλινή επιχείρηση. Οι λόγοι για την οργή του Ισραήλ δεν είναι μυστικοί. Για 20 χρόνια το Ισραήλ έχει επιδιώξει τον διαχωρισμό Γάζας και Δυτικής Όχθης, με την πλήρη υποστήριξη των ΗΠΑ και την αυστηρή παραβίαση των συμφωνιών του Όσλο, που είχε υπογράψει και ορίζει ότι Γάζα και Δυτική Όχθη είναι μια ενιαία αδιαίρετη εδαφική οντότητα.
Μια ματιά στο χάρτη εξηγεί τους λόγους. Η Γάζα προσφέρει την μόνη πρόσβαση για την Παλαιστίνη στον έξω κόσμο. Χωρίς ελεύθερη πρόσβαση στη Γάζα, οποιαδήποτε αυτονομία που μπορεί να χορηγηθεί σε κάποια κατακερματισμένη παλαιστινιακή οντότητα στη Δυτική Όχθη, θα είναι σαν φυλακή.
PIPR: Οι κυβερνήσεις του Ισραήλ, της Βρετανίας και των ΗΠΑ είναι σίγουρα ενθουσιασμένες με την εμφάνιση του ισλαμικού Κράτους: μια νέα «απειλή», που τους παρέχει νέες δικαιολογίες για πόλεμο και εσωτερική καταστολή. Ποιες είναι οι σκέψεις σας σχετικά με το Ισλαμικό Κράτος και τον πρόσφατο βομβαρδισμό του Ιράκ;
Νόαμ Τσόμσκι: Οι πληροφορίες είναι περιορισμένες, έτσι αυτό στο οποίο μπορούμε να καταλήξουμε είμαι σύνθεση διαφορετικών παραγόντων. Για εμένα λειτουργεί ως εξής: Το Ισλαμικό Κράτος είναι ένα τερατούργημα, είναι μία από τις πολλές τρομακτικές συνέπειες των ΗΠΑ, οι οποίες μεταξύ άλλων εγκλημάτων, υποκίνησαν σεχταριστικές συγκρούσεις, που κατέστρεψαν το Ιράκ και να προκάλεσαν τον κατακερματισμό της περιοχής. Η σχεδόν στιγμιαία ήττα του ιρακινού στρατού ήταν ένα επίσης εκπληκτικό γεγονός. Αυτός ήταν ένας στρατός 350.000 ανδρών, βαριά οπλισμένος, εκπαιδευμένος από τις ΗΠΑ για πάνω από μια δεκαετία. Ο ιρακινός στρατός είχε αγωνιστεί σε έναν μακρύ και πικρό πόλεμο κατά του Ιράν όλη τη δεκαετία του 1980.
Μόλις βρέθηκε λοιπόν αντιμέτωπος με λίγες χιλιάδες ελαφρά οπλισμένους μαχητές, οι διοικητές το έσκασαν και οι ταπεινωμένοι στρατιώτες είτε έφυγαν μαζί τους ή τους άφησαν στη μοίρα τους ή σφαγιάστηκαν. Μέχρι τώρα το Ισλαμικό Κράτος ελέγχει το σύνολο σχεδόν της επαρχίας Ανμπάρ, η οποία δεν είναι μακριά από τη Βαγδάτη. Με τον ιρακινό στρατό να έχει σχεδόν εξαφανιστεί, οι μάχες στο Ιράκ είναι στα χέρια της σιιτικής πολιτοφυλακής που οργανώθηκε από την θρησκευτική κυβέρνηση και διεξάγει τα εγκλήματα ενάντια σε σουνίτες, που βοηθούν τους αντάρτες του Ισλαμικού Κράτους.
Με ζωτικής σημασίας βοήθεια από την στρατιωτική πτέρυγα των Κούρδων από την Τουρκία, το ΡΚΚ, οι ιρακινοί Κούρδοι Πεσμεργκά, έχουν κρατήσει μακριά το Ισλαμικό Κράτος. Φαίνεται ότι το ΡΚΚ είναι επίσης η πιο σημαντική δύναμη που έσωσε τους Γιαζίντι από την εξαφάνιση, κρατώντας μακριά το Ισλαμικό Κράτος στη Συρία, περιλαμβανομένης της ζωτικής σημασίας άμυνα στο Κομπάνι. Εν τω μεταξύ η Τουρκία έχει κλιμακώσει τις επιθέσεις της εναντίον του ΡΚΚ, με την αμερικανική ανοχή, αν όχι υποστήριξη. Φαίνεται ότι η Τουρκία είναι ικανοποιημένη με το να παρακολουθεί τους εχθρούς της – Ισλαμικό Κράτος και Κούρδους – να αλληλοσκοτώνονται, με πιθανές φοβερές συνέπειες αν οι Κούρδοι δεν μπορέσουν να αντέξουν την επίθεση του Ισλαμικού Κράτους στο Κομπάνι.
Ένας άλλος σημαντικός αντίπαλος του Ισλαμικού Κράτους, το Ιράν, εξαιρείται από το «συνασπισμό» των ΗΠΑ για λόγους πολιτικής και ιδεολογίας, όπως, φυσικά, και ο Άσαντ. Η αμερικανικής ηγεσίας συμμαχία περιλαμβάνει μερικές από τις αραβικές δικτατορίες του πετρελαίου, οι οποίες υποστηρίζουν ανταγωνιστικές τζιχαντιστικές ομάδες. Η μεγαλύτερη, η Σαουδική Αραβία, έχει εδώ και καιρό υπάρξει η κύρια πηγή χρηματοδότησης για το Ισλαμικό Κράτος, καθώς και παροχέας ιδεολογίας.
Το Ισλαμικό Κράτος είναι ένα εξτρεμιστικό παρακλάδι σαουδικών φοντεμενταλιστικών σουνιτικών και σαλαφιστικών δογμάτων, μιας εξτρεμιστικής εκδοχής του Ισλάμ, όπου ιεραπόστολοι χρησιμοποιούν τεράστια αποθέματα πετρελαίου για να διαδώσουν τις διδασκαλίες τους, σε ένα μεγάλο μέρος του μουσουλμανικού κόσμου.
Οι ΗΠΑ, όπως είχε κάνει η Βρετανία πριν, έχει την τάση να υποστηρίζει το ακραίους φονταμενταλιστές Ισλαμιστές, σε αντίθεση με τον κοσμικό εθνικισμό, τη στιγμή που η Σαουδική Αραβία έχει υπάρξει ένα πρωτεύον σύμμαχος των ΗΠΑ,από τότε που ανακαλύφθηκαν εκεί τεράστια αποθέματα πετρελαίου.
Ο καλύτερα ενημερωμένος δημοσιογράφος και αναλυτής στην περιοχή αυτή τη στιγμή, ο Πάτρικ Κόκμπουρν, περιγράφει τη στρατηγική των ΗΠΑ, όπως είναι, δηλαδή σαν μία «Αλίκη στη Χώρα των Θαυμάτων» κατάσταση, που αφενός αντιτίθεται τόσο στο Ισλαμικό Κράτος όσο και στους βασικούς εχθρούς του, που όμως χαλαρά ενσωματώνει αμφίβολους Άραβες σύμμαχους, με περιορισμένη ευρωπαϊκή υποστήριξη.
Μια εναλλακτική λύση θα ήταν να τηρούν το εθνικό και διεθνές δίκαιο: κάνοντας έκκληση προς το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ και στη συνέχεια ακολουθώντας το παράδειγμά του, και επιδιώκοντας πολιτικές και διπλωματικές οδούς για να ξεφύγουν από το τέλμα ή τουλάχιστον να μετριάσουν τη φρίκη. Αλλά αυτό είναι σχεδόν αδιανόητο για την πολιτική κουλτούρα των ΗΠΑ.
PIPR: Καθώς οι στρατιωτικές επιχειρήσεις στο Ιράκ αυξάνονται, το ΝΑΤΟ αποσταθεροποιεί περαιτέρω την Ουκρανία. Ποιες είναι οι σκέψεις σας σχετικά με τη σύγκρουση ΗΠΑ-Ρωσίας όσον αφορά τη διαμεσολάβηση και ποιές είναι οι πιθανότητες για πυρηνικό πόλεμο;
Νόαμ Τσόμσκι: Είναι μια εξαιρετικά επικίνδυνη εξέλιξη, η οποία εκκολάπτεται από τότε που η Ουάσιγκτον παραβίασε τις προφορικές της υποσχέσεις της στον Γκορμπατσόφ και άρχισε την επέκταση του ΝΑΤΟ προς την Ανατολή, ακριβώς στα σύνορα της Ρωσίας, απειλώντας να ενσωματώσει την Ουκρανία, η οποία έχει μεγάλη στρατηγική σημασία για τη Ρωσία και φυσικά έχει στενούς ιστορικούς και πολιτιστικούς δεσμούς.
Υπάρχει μια λογική ανάλυση της κατάστασης στο κορυφαίο επιστημονικό περιοδικό « Foreign Affairs», από τον διεθνολόγο John Mearsheimer, με τίτλο «Γιατί η κρίση στην Ουκρανία είναι φταίξιμο της Δύσης». Η ρωσική απολυταρχία είναι κάθε άλλο από άμεμπτη, αλλά πάμε τώρα πίσω σε προηγούμενα σχόλια: έχουμε έρθει επικίνδυνα κοντά στην καταστροφή παλιότερα, και παίζουμε με την καταστροφή και πάλι. Δεν είναι ότι πιθανές ειρηνικές λύσεις δεν υπάρχουν.
Μια τελική σκέψη, για ένα σκοτεινό και απειλητικό σύννεφο που δεσπόζει πάνω από ότι συζητάμε: βαδίζουμε αποφασιστικά προς μια περιβαλλοντική κρίση που μπορεί να εκτοπίσει τις όποιες άλλες ανησυχίες μας, στο όχι και τόσο μακρινό μέλλον.