Του Αντώνη Μποσκοϊτη
Πιστεύοντας στην αχρηστία των θεσμών του γάμου και της οικογένειας, ο γκουρού διέταζε τη στείρωση όλων των γυναικών που διέμεναν στην κοινότητα του. Δεν είναι τυχαίο, σύμφωνα με καταγεγραμμένες μαρτυρίες τόσο στον Τύπο επί σειρά δεκαετιών, όσο και στο ντοκιμαντέρ του netflix, που δεν είχε γεννηθεί ούτε ένα παιδί στα κοινόβια του!
Στο netflix πριν λίγες μέρες έκανε πρεμιέρα ένα συγκλονιστικό ντοκιμαντέρ. Τίτλος του, ”Wild Wild Country” και θέμα του ο γκουρού Ραζνίς ή Osho, όπως έγινε παγκοσμίως γνωστός μέσα από τη διδασκαλία του. Ένας πνευματικός ηγέτης που κατέκτησε αρχικά τη γενέτειρα του, την Ινδία, για να ξανοιχτεί στην Αμερική στις αρχές της δεκαετίας του 1980 δημιουργώντας ολόκληρες στρατιές οπαδών, οι οποίοι αναζητούσαν μία διέξοδο από τον ξέφρενο καταναλωτισμό της Δύσης.
Το ντοκιμαντέρ του netflix, που τον περασμένο Ιανουάριο προβλήθηκε και στο Φεστιβάλ του Sundance, καταγράφει την εγκατάσταση του Ραζνίς στο Όρεγκον των ΗΠΑ και τις αντιδράσεις των κατοίκων της μικρής πόλης που συνόρευε με την έκταση γης του Ραζνίς. Κεντρικό πρόσωπο η Μα Ανάντ Σίλα, η πιστή γραμματέας του Ραζνίς, η οποία ήταν η αρχιτέκτονας της μετάβασης στο Όρεγκον, ένα πρόσωπο με ισχυρή εξουσία, το δεξί χέρι του Ραζνίς. Στην πορεία η Σίλα όχι μόνο καταχράστηκε την εξουσία της αλλά κατηγορήθηκε για σωρεία εγκλημάτων. Όταν η Σίλα αποχωρεί από το Όρεγκον παίρνοντας μαζί της μια μικρή ομάδα πιστών ακόλουθων, τα σκάνδαλα αποκαλύπτονται το ένα μετά το άλλο ενώ οι λανθασμένες ενέργειες του Ραζνίς ανοίγουν την πόρτα στο FBI. Απόπειρες δολοφονίας, υποκλοπές, σεξουαλικά όργια και πολλά ακόμη βγαίνουν στην επιφάνεια.
Στο ντοκιμαντέρ καταγράφεται ακόμη η συγκλονιστική μαρτυρία της Τζέιν Στορκ, μιας Αυστραλέζας νοικοκυράς. Παρασυρμένη από τον οικογενειακό ψυχολόγο της και οπαδό του Ραζνίς, η Στορκ τον ακολούθησε μαζί με το σύζυγο και τα δύο τους παιδιά, φτάνοντας στο σημείο να φυλακιστεί για την απόπειρα φόνου του γιατρού του γκουρού, υποκινούμενη από τη Σίλα.
Καθώς το ντοκιμαντέρ απλώνεται σε διάρκεια, ο θεατής σοκάρεται από τις αποκαλύψεις: Σεξουαλικά όργια, οικονομικά σκάνδαλα, εξαπατήσεις πιστών, ένα πραγματικό ”crime drama”, δοσμένο με μαεστρία από το σκηνοθετικό δίδυμο των Τσάπμαν & Μακλέιν Γουέι, που αφήνουν τον θεατή να διαμορφώσει τη δική του άποψη παρά τα όσα συγκλονιστικά λέγονται απ’ τους ανθρώπους μπροστά στο φακό.
Έτσι, το ”Wild Wild Country” δίνει μία άλλη όψη της θρησκείας του Ραζνίς, μάλλον άγνωστης, εφόσον προκύπτει από μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν στα κοινόβια του και μοιράζονται μνήμες για έναν εκκεντρικό άνθρωπο, στην πραγματικότητα εκμαυλιστή, εκμεταλλευτή, αχόρταγο με το σεξ και με τον πλούτο, ακόμη και με δολοφονικές τάσεις προκειμένου να εδραιωθεί όλο και περισσότερο η θρησκεία του.
Ποια ήταν τα στοιχεία εκείνα της κοσμοθεωρίας του Ραζνίς που τον έφεραν αντιμέτωπο με τις διωκτικές αρχές των χωρών που επέλεγε να εγκατασταθεί κάθε φορά; Πιστεύοντας στην αχρηστία των θεσμών του γάμου και της οικογένειας, ο γκουρού διέταζε τη στείρωση όλων των γυναικών που διέμεναν στην κοινότητα του. Δεν είναι τυχαίο, σύμφωνα με καταγεγραμμένες μαρτυρίες τόσο στον Τύπο επί σειρά δεκαετιών, όσο και στο ντοκιμαντέρ του netflix, που δεν είχε γεννηθεί ούτε ένα παιδί στα κοινόβια του!
Κι αν η διδασκαλία του Ραζνίς ήταν επικεντρωμένη στην ευδαιμονία, στην καταπολέμηση των άλλων δυνατών θρησκειών και στην τελική δημιουργία ενός νέου είδους πνευματικού ανθρώπου, τα σοβαρά προβλήματα ξεκίνησαν με τις αποκαλύψεις για απόπειρες δολοφονιών. Φυσικά δεν τις έκανε ο ίδιος, με τα χέρια του, αλλά οι οπαδοί του, σαν την Τζέιν Στορκ, που είχαν υποστεί πλύση εγκεφάλου και χάσει κάθε δυνατότητα ελεύθερης κριτικής σκέψης απέναντι του.
Ο Ραζνίς ευαγγελιζόταν τη δημιουργία αυτού του νέου είδους ανθρώπου που θα λεγόταν ”Ζορμπάς ο Βούδας” και που θα συνδύαζε τις επίγειες ηδονές του Έλληνα Ζορμπά, όπως τον μάθαμε από τον Νίκο Καζαντζάκη, με το διαλογισμό και την εσωτερική μεταμόρφωση του Βούδα. Ο, κατά Ραζνίς, ”Ζορμπάς ο Βούδας” δεν ήταν τίποτα άλλο στην ουσία από το μοντέλο ενός ανθρώπου αδιάφορου για τις συμβατικές κοινωνικές αξίες, τις πολιτικές ιδεολογίες και τις θρησκείες.
Το ότι μάλιστα ο ίδιος ο Ραζνίς αυτοχαρακτηριζόταν ”γκουρού των πλουσίων”, τον βοηθούσε ενδεχομένως να κυκλοφορεί ανενόχλητος με πανάκριβα ρολόγια χειρός και να αλλάζει καθημερινά τις Ρολς Ρόις! Υπήρχε όμως μία ”φιλελληνική προσέγγιση” στη θρησκευτική ιδεολογία του, που δεν μπορούμε να παρακάμψουμε κι εδώ σίγουρα ξεκινάει η σχέση του με την Ελλάδα.
Μία σύντομη σχέση που πέρασε δια πυρός και σιδήρου και που δε θα μπορούσε να συμβεί διαφορετικά, όταν υποστήριζε ότι η Ελλάδα βρίσκεται στα χέρια των ηλιθίων, αφού οι υπήκοοι της γύρισαν την πλάτη στα διδάγματα του Σωκράτη και ακολούθησαν το Βυζάντιο!
Αυτή πάλι η θεωρία, που είχε τις βάσεις της στο πνεύμα της μεγάλης αμφισβήτησης της δεκαετίας του ’60, ήταν που οδήγησε αρκετούς Έλληνες με ανησυχίες να γίνουν πρόσκαιροι μαθητές και οπαδοί του, συμπεριλαμβανομένου του σημαντικού στιχουργού Μανώλη Ρασούλη. Αν υπολογίσεις και το χρονικό πλαίσιο της εποχής – μιλάμε για τα μέσα του 1980 – μαζί με την πασοκική Αλλαγή που ακολούθησε τη Μεταπολίτευση, το γκρέμισμα του πολυφορεμένου τρίπτυχου ”Πατρίς – Θρησκεία – Οικογένεια” και την ανάδειξη του Σεξ σε Έκσταση, δε θέλει πολύ να αντιληφθείς το λόγο που η θρησκεία του ή η αίρεση του, τέλος πάντων, έδειξε να ριζώνει στη γη της Κρήτης. Ή τουλάχιστον προσπάθησε να ριζώσει..
Η πρώτη φορά που ο Ραζνίς πέρασε από την Ελλάδα ήταν το 1978, τρία χρόνια δηλαδή πριν υλοποιήσει το φιλόδοξο όραμα του για τη δημιουργία μίας παγκόσμιας κοινότητας στις ΗΠΑ. Εκείνη η επίσκεψη του είχε περάσει εσκεμμένα απαρατήρητη και σήμερα μοιάζει σαν την πράξη ενός δαιμόνιου ανθρώπου να ”κόψει κίνηση” σε μέρη που θα καλοδέχονταν τα κηρύγματα και τη στάση ζωής του.
Ανατρέχω σε συνέντευξη του Κούνδουρου στον γράφοντα, που πραγματοποιήθηκε τον Ιούνιο του 2007 για το ραδιόφωνο Στο Κόκκινο 105,5: ”Γύριζα το Vortex, το Πρόσωπο της Μέδουσας τότε, και πηγαινοερχόμουν μεταξύ Κρήτης, Λονδίνου και Ρώμης. Σε ένα πέρασμα μου από τον Άγιο Νικόλαο, πληροφορήθηκα πως κάποιοι χίπηδες είχαν αράξει στο σπίτι μου. Με την άδεια μου φυσικά, εφόσον πάντα το σπίτι μου ήταν και είναι ανοιχτό για τον οποιοδήποτε, όχι μόνο για διασημότητες. Θυμάμαι αυτούς πώς τους λένε, τον Λένον και τον Μακ Κάρτνεϊ, νέα παιδιά, αδύνατοι όλοι, να καπνίζουν ασύστολα τσιγαριλίκια. Είχε πιάσει τέτοιο ντουμάνι μες το δωμάτιο που καθόντουσαν, που για μένα ήταν αδύνατο να σταθώ. Χαιρετηθήκαμε εγκάρδια, ανταλλάξαμε δυο λόγια και τους άφησα στην ησυχία τους”…
Δεν αναφέρω τυχαία την ιστορία αυτή με το πέρασμα των Beatles από τη μεγαλοπρεπή οικία του Κούνδουρου στην Κρήτη. Στη συνέχεια της συζήτησης μας, ο Πάπας του ελληνικού σινεμά είχε βρει πολλά κοινά στοιχεία μεταξύ εκείνων των φιλοξενούμενων του και του γκουρού Ραζνίς δεκαεννέα χρόνια μετά και πιο συγκεκριμένα το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Φλεβάρη του 1986. Η μαρτυρία του Κούνδουρου έχει μεγάλο ενδιαφέρον, παρουσιάζεται για πρώτη φορά εκτός ερτζιανών και, όπως θα δούμε, περιέχει και ένα μάλλον κωμικό κομμάτι:
”Ο Osho είχε μείνει στον Άγιο Νικόλαο μαζί με το επιτελείο του. Πιο πολύ ενημερωνόμουν γι’ αυτόν από ένα σάλο που είχε ξεσπάσει σχετικά με τον Ινδό σατανά που ήρθε να χαλάσει την Κρητική λεβεντιά. Δεν είχα σκοπό να τον συναντήσω, παρόλο που δεχόμουν πιέσεις από την Εκκλησία και τις τοπικές αρχές. Θυμάμαι τη Φλέρυ Νταντωνάκη, την τραγουδίστρια του Χατζιδάκι, να μιλάει όλο θαυμασμό για την περίπτωση του. Πιο νωρίς αυτό, γιατί το ’86 ήδη κάποιοι από τους εδώ υποστηρικτές του είχαν αρχίσει να διατυπώνουν ενστάσεις. Πήγα στην Κρήτη. Ο Άγιος Νικόλαος είχε γεμίσει από ανθρώπους με πορτοκαλί κελεμπίες, χάντρες στο λαιμό και χασίσια. Ένα κλίμα ”παιδιών των λουλουδιών” που μπορεί να έμοιαζε αθώο, αλλά εμένα δεν μου έλεγε τίποτα, όπως δεν μου έλεγαν και οι Beatles τίποτα τα χρόνια εκείνα.
Δεν έτυχα ιδιαίτερης αντιμετώπισης παρόλο που ήξεραν οι πιο δικοί του ότι ήμουν ο ιδιοκτήτης του σπιτιού που έμεναν και που θα μπορούσα να τους πετάξω έξω όποτε ήθελα. Σκόπευαν μάλιστα να αποχωρήσουν όλοι μαζί, όπως ήρθαν, τα επόμενα 24ωρα, επομένως δες κι αυτό το πέρασμα μου σαν ένα είδος επιθεώρησης. Καλά που το έκανα! Πέφτει στα χέρια μου ο λογαριασμός του τηλεφώνου: 200.000 δραχμές, ίσως και παραπάνω, ασύλληπτο νούμερο για την εποχή!
Ζητάω να δω τον Osho αυτοπροσώπως. Τα κατάφερα μετά από πιέσεις, δε χαμπάριαζα τίποτα και δεν φοβόμουν κανέναν! Μπαίνω στο δωμάτιο του, φορτωμένο με τόνους βιβλίων, άρχισα να λέω μέσα μου ότι αυτός θα την κοπανήσει και θα μου αφήσει τη σαβούρα του. Θυμάμαι έναν τύπο κοντό, μαυριδερό με άσπρα γένια και με ένα δαιμονισμένο πανέξυπνο βλέμμα.
Μπαίνω στο ψητό κατευθείαν με τη βοήθεια διερμηνέα: ”Θα μου πληρώσεις τα τηλέφωνα που κάνατε”! Προσπάθησε να με αποφύγει, άρχισε να λέει για το πόσο άχρηστα είναι τα υλικά αγαθά και να μου ασκεί υψηλή κριτική ως ανθρώπου του συσσωρευμένου πλούτου. Κατέληξε στο ότι θα μου έστελνε επιταγή από τον επόμενο προορισμό του. Αυτό ήταν! Ξέχασα ποιος ήταν, ας ήταν κι ο θεός ο ίδιος, τον άρπαξα από το λαιμό, τον κόλλησα στον τοίχο και πήρα την επιταγή την ίδια στιγμή”!
Εδώ τελειώνει η αφήγηση του Νίκου Κούνδουρου, που έχει μάλλον ανεκδοτολογικό χαρακτήρα και που δεν σχετίζεται άμεσα με τις διώξεις που υπέστη ο Ραζνίς και οι ακόλουθοι του από την τοπική κοινωνία της Κρήτης. Διώξεις που βλέποντας κανείς το τωρινό ντοκιμαντέρ, καταλαβαίνει πως ήταν όμοιες σε διεθνές επίπεδο.
Οι μαρτυρίες δηλαδή ανθρώπων του Όρεγκον δεν απέχουν πολύ από την επίσημη θέση της Ιεράς Συνόδου (Μάρτιος 1986) που χαρακτήρισε τον Ραζνίς ”επικίνδυνον δια την δημόσιαν ασφάλειαν”, ίσως ούτε κι από τη χαρακτηριστική κίνηση ενός τότε βουλευτή των Χανίων που έφερε το θέμα έως και με επερώτηση στη Βουλή των Ελλήνων. Έτσι, με απόφαση του Υπουργού Δημοσίας Τάξης, καθώς και με την παρακίνηση τοπικών παραγόντων και της Εκκλησίας της Ελλάδος, ο Ραζνίς – Osho απελαύνεται οριστικά από τη χώρα μας για να συνεχίσει κάπου αλλού, πιο μακριά, τη δράση του μέχρι και το θάνατο του σε ηλικία 58 ετών, στις 19 Ιανουαρίου του 1990.
Το ντοκιμαντέρ ”Wild Wild Country” χωρίζεται, όπως είπαμε, σε έξι συνεχόμενα επεισόδια και είναι το πιο πρόσφατο που φέρνει στην επικαιρότητα τον Ινδό γκουρού. Η περίπτωση του άρχισε να απασχολεί τους ντοκιμαντερίστες από τις αρχές της δεκαετίας του 1970 με αποτέλεσμα να γυριστούν πολλά αφιερώματα στον ίδιο και στη θρησκεία του, από το 1974 μέχρι το 2018. Ντοκιμαντέρ από την Αμερική, τη Γερμανία, την Αγγλία, αλλά και τη γενέτειρα του, την Ινδία, που καθώς τα χρόνια προχωρούσαν, γίνονταν ολοένα και πιο αποκαλυπτικά για τη σκοτεινή δράση του.
Το πρώτο επεισόδιο του netflix εστιάζει στο δεξί χέρι του Ραζνίς, την Μα Άναντ Σίλα, που ο ίδιος είχε ορίσει ”θεϊκή εκπρόσωπο του” η οποία κατηγορήθηκε για σωρεια εγκλημάτων. Το δεύτερο επεισόδιο περιγράφει τον αγώνα των τοπικών παραγόντων του Όρεγκον ενάντια στη νεοφερμένη θρησκεία και τις δολοπλοκίες της Σίλα κατά αυτού του αγώνα. Στο τρίτο επεισόδιο βλέπουμε πάλι τη Σίλα να συγκεντρώνει τα πλήθη των άστεγων και των αδύναμων ανθρώπων στους κόλπους της κοινότητας προκειμένου να κερδίσει την πλειοψηφία στις τοπικές εκλογές, μάλιστα!
Από το τέταρτο μέχρι και το έκτο και τελευταίο επεισόδιο, περιγράφονται οι κόντρες μεταξύ του Ραζνίς και της εξίσου διψασμένης για εξουσία Σίλα που οδήγησαν στο άνοιγμα των πυλών της κοινότητας από το FBI και τη σύλληψη στη Γερμανία της Σίλα και κάποιων υψηλά ιστάμενων ακόλουθων του Osho. Καθώς το ντοκιμαντέρ απλώνεται σε διάρκεια, ο θεατής σοκάρεται από τις αποκαλύψεις: Σεξουαλικά όργια, οικονομικά σκάνδαλα, εξαπατήσεις πιστών, ένα πραγματικό ”crime drama”, δοσμένο με μαεστρία από το σκηνοθετικό δίδυμο των Τσάπμαν & Μακλέιν Γουέι, που αφήνουν τον θεατή να διαμορφώσει τη δική του άποψη παρά τα όσα συγκλονιστικά λέγονται απ’ τους ανθρώπους μπροστά στο φακό.
Είναι γνωστό πως υπάρχει τεράστια βιβλιογραφία για τον Ραζνίς – Osho, γραμμένη όχι από τον ίδιο ως επί το πλείστον, αλλά από θαυμαστές και πολέμιους του. Η προσωπικότητα του, για την οποία δε χωράει αμφιβολία πόσο αμφιλεγόμενη ήτανε, θεωρείται πια ένα σύμβολο της αμερικανικής ποπ κουλτούρας του 20ου αι.
Υπό αυτή την έννοια, υπάρχουν άνθρωποι σε όλο τον κόσμο που ακόμα πίνουν νερό στ’ όνομα του και παραδέχονται την ξεχωριστή θεόσταλτη παρουσία του στον πλανήτη. Εγώ πάλι δε θα μείνω στην ούτως ή άλλως διασκεδαστική άγνωστη αφήγηση του Νίκου Κούνδουρου. Με αφορμή το ντοκιμαντέρ ”Wild Wild Country” θα κλείσω τούτο το αφιέρωμα με δυο λόγια της ερμηνεύτριας Φλέρυς Νταντωνάκη από τηλεοπτική συνέντευξη της στην Έλενα Ακρίτα εν έτει 1984: ”Πέρασα από διάφορους γκουρού στην Αμερική που λένε ότι διδάσκουν ινδουισμό ή δεν λένε ποια θρησκεία διδάσκουν. Θα τους χαρακτήριζα όλους Λαιστρυγόνες επικίνδυνους. Η γνωριμία μου με τον Ραζνίς την εποχή των λουλουδιών στην Αμερική με έμαθε να αντιμετωπίζω τους κινδύνους, αλλά μέσα από τους κινδύνους που οι ίδιοι αντιπροσώπευαν”.