Του Μιχάλη Κατσανεβάκη *
Το χωριό Φρες Αποκορώνου είναι γνωστό για την ιστορία του και την συνεισφορά του στους αγώνες του Έθνους.
Τα γεγονότα αυτά και γνωστά είναι και καταγεγραμμένα.
Εδώ θα ασχοληθούμε με ένα γεγονός της νεώτερης ιστορίας δια το οποίο υπάρχουν ελάχιστα στοιχεία.
Εκείνη την εποχή λόγω Δεκεμβριανών και συμφωνίας της Βάρκιζας, στην περιοχή Αποκορώνου και όχι μόνον, η ατμόσφαιρα ήταν άκρως τεταμένη και επικρατούσε φόβος και τρόμος.
Στην Ραμνή Αποκορώνου είχε συμφωνηθεί να μην καταθέσει τα όπλα ο ΕΛΑΣ, από την στιγμή που υπήρχαν ακόμη Γερμανοί στην Κρήτη.
Στο μεγαλύτερο ίσως προσκύνημα – πανηγύρι του Αποκόρωνα στην Ευαγγελίστρια του Φρε, στις 25 Μαρτίου 1945, πέραν των αμέτρητων προσκυνητών, προσέτρεξαν και πολλοί ένοπλοι από τις δύο παρατάξεις (ΕΟΚ-ΕΑΜ) που είχε χωριστεί ο κόσμος την εποχή εκείνη.
Στο Φρε ήταν τα γραφεία του ΚΚΕ Αποκορώνου – Σφακίων και είχε ζητήσει ενισχύσεις δια παν ενδεχόμενο ο Μιχάλης Γε…κης (με καταγωγή από τα Πεμόνια υπεύθυνος περιοχής) από τον άλλο Αποκόρωνα, Πλάκα, Κόκκινο Χωριό, Καμπιά, Κεφαλά, Λιτσάρδα, Καλύβες, κλπ και μαζεύτηκαν περίπου τριάντα άτομα.
Μετά την λειτουργία και περί τις 16.00, αφού είχαν φιλοξενηθεί στα σπίτια και είχαν πιει και τα κρασιά τους, μια ομάδα της ΕΟΚ, πέραν του ότι μεταξύ τους τραυμάτισαν στο πόδι τον δικό τους Μα…λη Μαν. από το Φρε, άρχισε να προκαλεί τους ΕΑΜίτες με διάφορα τραγούδια και συνθήματα όπως :
Και εις τα Χανιά θα μπούμε
τσ επονίτησες θα βρούμε…
κλπ
Πάνω σε ένα δώμα ΒΑ της πλατείας, είχε στήσει ένα οπλοπολυβόλο ΜΠΡΕΝ ο Αντ. Βα. (ή Κ/λ/β/νης) από του Μπαμπαλή και όπλισε να βάλει εναντίον τους. Έπεσαν όμως πάνω του άλλοι αντάρτες του ΕΛΑΣ και του πήραν τις γεμιστήρες του πολυβόλου.
(Ο περί ου ο λόγος (με το ΜΠΡΕΝ), δύο χρόνια αργότερα, κατά την επίθεση των ανταρτών στον αστυνομικό σταθμό της Γιωργιούπολης Αποκορώνου, τραυμάτισε θανάσιμα από σφάλμα, τον αρχηγό των ανταρτών της επιχείρησης Σπανουδάκη Γεώργιο ή «Χειμώνα» εκ Νέου Χωριού Αποκορώνου – προς διευκρίνιση οριστικά των της συγκεκριμένης υπόθεσης.)
(όστις ενδιαφέρεται για ονόματα μπορώ να τον ενημερώσω προσωπικά)
Σε συμπλοκή που ακολούθησε οι Σπύρος Χανταμπής και Βασίλης Κουταλώνης εκ Δρακόνας Κεραμείων πήραν τα όπλα των ΕΟΚιτών.
Μόλις όμως η είδηση έφθασε στο αρχηγείο του ΕΛΑΣ στην Ραμνή Αποκορώνου, εδόθη διαταγή τα όπλα να επιστραφούν άμεσα όπως και έγινε.
Υπεύθυνος του ΕΛΑΣ στην Ραμνή ήταν ένα δάσκαλος Μικρασιατικής καταγωγής ονόματι Ηλίας. (δυστυχώς το επώνυμο δεν κατάφερα να το μάθω).
Στην συνέχεια άρχισε η σύγκρουση όπου κράτησε στα υψώματα πάνω από το χωριό Φρε μέχρι την νύχτα.
Την άλλη μέρα ήρθαν ενισχύσεις στον ΕΛΑΣ από τον ΒΑ Αποκόρωνα και έφθασαν οι άνδρες τους 150, όπως και Τζιτζιφιανοί προς ενισχύσει της ΕΟΚ.
Οι μάχες συνεχίστηκαν τις επόμενες δύο ημέρες στα υψώματα άνωθεν του Φρε και ανατολικά στα χωριά Τζιτζιφές , Βαφές, Αρεβίτη, Εμπρόσνερος κλπ. μέχρι τον Αλίκαμπο.
Την τρίτη ημέρα των μαχών θάφτηκε στον Άγιο Ιωάννη ο πρώτος νεκρός του Μαύρου Εμφυλίου στην Κρήτη, Γκογκολάκης Νικόλαος από το Κόκκινο χωριό (ή Καμπιά) Αποκορώνου, που είχε φονευθεί κατά την πρώτη ημέρα, στα υψώματα πάνω από το Φρε στη θέση «Κρομυδιάρης».
Την δεύτερη μέρα των μαχών μια ομάδα γυναικών επιχείρησε να πάρει τον νεκρό Γκογκολάκη, αλλά άρχισαν να βάλλονται και επέστρεψαν.
Τον νεκρό Γκογκολάκη είχε εντοπίσει ο αντάρτης του ΕΛΑΣ Ματοχάκης Κυριάκος και είχε πάρει το όπλο του – ένα καναδέζικο.
Φονεύθηκε εκτός από τον Γκογκολάκη Νικόλαο και ο Νταμαδάκης Νικόλαος ετών 20, από τις Αχλάδες Κεραμειών.
Ο Νταμαδάκης ήταν εντός του εξώστη της οικίας του Μιχάλη Κελαϊδή μπροστά σε μία βρύση μ΄ ένα καθρέπτη και πλενόταν. Ο δράστης τον πυροβόλησε από απέναντι και ήξερε ποιος ήταν, αστόχησε αλλά η βολίδα εξοστρακίστηκε στον τοίχο και επέστρεψε και τον φόνευσε.
Ο Νίκος Νταμαδάκης, παιδί πάμπτωχο, ενταφιάστηκε και αυτός στον Φρε Αποκορώνου, στο κεντρικό νεκροταφείο, καθόσον όπως έχω γράψει παραπάνω, την περίοδο εκείνη επικρατούσε παντού τρομοκρατία και οι δικοί του φοβήθηκαν να πάρουν τον νεκρό. Μέχρι και σήμερα είναι ενταφιασμένος στο Φρε.
Ακόμη σε ένα από τα χωριά της μάχης εφονεύθει ο αντάρτης του ΕΛΑΣ από ντόπιους, Χ. Κ. ετών 18 από το /// χωριό Αποκορώνου, κρυπτόμενος ΠΡΟΔΟΘΕΙΣ.
Στην συνέχεια ενώ είχε ταφεί, έγινε εκταφή «για να φάνε οι σκύλοι» το πτώμα, καθ΄ όσον ο 18ετής ήταν κομμουνιστής!
Το αποκορύφωμα ήταν ότι πέρασε από εκεί και ο «μέγα αντιστασιακός» από πέρα //////// και κλωτσούσε το πτώμα. (για ευνόητους λόγους για την συγκεκριμένη υπόθεση δεν μπορώ να γράψω περισσότερα-μόνο προσωπικά).
Στην πρώτη μάχη του Μαύρου Εμφύλιου στην Κρήτη, από την μια πλευρά συμμετείχαν άνδρες από τον ΕΛΑΣ Αποκορώνου -Κεραμειών και από την άλλη της ΕΟΚ, ΜΑΥ δες, οι άνδρες των Γύπαρη, Πέτρακα, Μπαντουβά, χωροφυλακή και στρατός.
Οι κυβερνητικές δυνάμεις έδειξαν ενδιαφέρον για κατάπαυση του πυρός και την δεύτερη μέρα ο Γύπαρης πήγε τρεις φορές στον οικισμό Αχατζηκιά και ήρθε σε επαφή με τους ΕΛΑΣΙΤΕΣ για διαπραγματεύσεις.
Όμως η καθυστέρηση αυτή ήταν σκόπιμη για να έλθει πολύς στρατός από Ρέθυμνο και Ηράκλειο, με βαριούς όλμους, με αποτέλεσμα να υποχωρήσει ο ΕΛΑΣ πρώτα στον Φρε και ύστερα στην Ραμνή.
Ο Γύπαρης παρέμεινε στο Φρε και η μάχη έληξε.
Οι Γερμανοί, που είχαν παραμείνει στην Κρήτη την εποχή εκείνη, από την Γιωργιούπολη μέχρι το Κολυμπάρι, παρακολουθούσαν με τα κιάλια από τις Βρύσες Αποκορώνου και γελούσαν.
Άλλωστε το είχαν προβλέψει λέγοντας:
Μόλις φύγουμε εμείς, εσείς θα σκοτωθείτε μεταξύ σας”.
Μόνο σε ένα σημείο έκαναν λάθος, ότι αυτό έγινε πριν αποχωρήσουν.
Για την πρώτη μάχη του Εμφυλίου στην Κρήτη στοιχεία διασταυρωμένα με λεπτομέρειες πρώτη φορά δημοσιοποιούνται.
ΜΑΥΡΕΣ ΕΠΟΧΈΣ – ΜΑΥΡΕΣ ΨΥΧΕΣ
Δυστυχώς όσοι πολέμησαν Γερμανούς Ναζί, Ιταλούς Φασίστες και Βούλγαρους, από τις τάξεις του ΕΑΜ- ΕΛΑΣ, όταν στην συνέχεια εκλήθησαν να υπερασπιστούν την πατρίδα δεν γνώριζαν από πού να προφυλαχθούν. Από εμπρός ή από πίσω.
Ειδικά όταν έβλεπαν σε καίριες θέσεις Γερμανοτσολιάδες, Ταγματασφαλίτες, λογής λογής δοσίλογους και συνεργάτες των Ναζί.
Οι μαρτυρίες για τρομερές εγκληματικές πράξεις είναι συγκλονιστικές (αείμνηστος Λιμπεράκης Ελευθέριος, Γράμμος 1949) και μαρτυρούν τυφλό φανατισμό και αρρωστημένα μυαλά- μίση και πάθη.
Δυστυχώς οι φονιάδες δεν υπολόγισαν καλά, κάποιοι παριστάνοντας τους νεκρούς κατάφεραν και επέζησαν και τα διηγήθηκαν.
Ακόμη και ορισμένοι απ’ αυτούς που λάμβαναν διαταγές να διαπράττουν εγκλήματα, στο μέλλον από τύψεις συνειδήσεως και σαφώς μετανοιωμένοι διηγήθηκαν οι ίδιοι τα εγκλήματα και τις δολοφονίες αθώων φτωχών ανθρώπων πρώην αγωνιστών της Εθνικής Αντίστασης και όχι μόνο.
Κατά τα πέτρινα χρόνια ο Π.Μ. ένας αγωνιστής του ΕΛΑΣ και αργότερα τίμιος ενωμοτάρχης της χωροφυλακής είχε σώσει πολύ κόσμο. Πολλά χρόνια μετά τη λήξη του Εμφυλίου, του ζητήθηκε από τον αείμνηστο παππά Μανώλη Γεωργουδάκη, να γράψουν μερικά απομνημονεύματα, του απάντησε:
«Παππά Μανώλη, μας έχουν προειδοποιήσει ότι εάν διαρρεύσει το παραμικρό από αυτά που μας έβαζαν και κάναμε, θα εξαφανίσουν τις οικογένειές μας και ξεχασέτο».
Και το θέμα έληξε.
Έχω ξαναγράψει ότι τα εγκλήματα ανά τους αιώνες, Ενετοκρατία, Τουρκοκρατία, Γερμανική Κατοχή, Εμφύλιο Πόλεμο, διαχρονικά τα έκαναν πάντα οι προσκείμενοι στην εκάστοτε εξουσία.
Θα με ρωτήσετε γιατί;;;
Πολύ απλά, γιατί αυτοί είχαν την στήριξη της εξουσίας και σαφώς τα μέσα.
Κατά τον Εμφύλιο Πόλεμο στην περιοχή Χανίων φονεύθησαν περί τα 420 άτομα και από τις δύο πλευρές.
* ΑΡΧΙΤΕΚΤΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΟΣ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ-ΙΣΤ.ΕΡΕΥΝΗΤΗΣ