Της Άννας Κωνσταντουδάκη – Αγγελάκη
Η συμβολή των γυναικών της Κρήτης στον αγώνα κατά της Τουρκικής σκλαβιάς ήταν πολύ σημαντική. Εκτός από την Αντωνούσα Καστάνη από την Κερά Πανεθύμου Κισάμου και που εκτενώς αναφέρθηκε η δράση της σε προηγούμενο φύλλο του ‘’Αγώνα’’ και πολλές άλλες κρητικές πήραν μέρος στις επαναστάσεις της Κρήτης και η προσφορά τους υπήρξε πολύ σπουδαία.
Ξεκινάμε με την Μαρία Δασκαλογιάννη. Ο Δασκαλογιάννης είχε 3 θυγατέρες. Η μικρότερη, η Χρυσή, ήταν δύο χρονών όταν οι Τούρκοι έγδαραν ζωντανό τον πατέρα της, Δασκαλογιάννη. Οι δύο άλλες αδελφές ήταν κοπέλες. Η μεγάλη, η Μαρία, εκπάγλου καλλονής (και οι 3 ήταν πανέμορφες γι’ αυτό και η μικρή ονομάστηκε Χρυσή), η Μαρία λοιπόν φυλακίστηκε μαζί με τον πατέρα της στη φυλακή του Ηρακλείου. Μετά τον θάνατό του, αναγκάστηκε να γίνει σύζυγος του διευθυντή Οικονομικών υποθέσεων της Κρήτης, Αμπλού Αμέτ Πασά, ο οποίος όμως την αγάπησε αληθινά. Της επέτρεψε να διατηρήσει την πίστη της και όταν έγινε υπασπιστής του σουλτάνου Μαχμούτ εγκαταστάθηκε στην Κωνσταντινούπολη το έτος 1806 και η Μαρία έζησε μέσα στα πλούτη και την πολυτέλεια. Ο άνδρας της, όχι μόνο της επέτρεψε να είναι Χριστιανή, αλλά της έκτισε μέσα στο παλάτι τους εκκλησία με Έλληνα παπά. Όμως η Μαρία δεν ξέχασε ποτέ ποια ήταν, δεν ξέχασε ποτέ τον άγριο θάνατο του πατέρα της, δεν ξέχασε ποτέ την σκλαβιά της πατρίδας της.
Έκανε μαζί του δύο αγόρια. Μετά από κάποια χρόνια, το 1816, ο άνδρα της πέθανε. Μετά από δύο χρόνια πέθαναν και τ’ αγόρια της. Μετά από το πένθος και ενώ πέρασαν πέντε χρόνια απ’ το θάνατο του άνδρα της, πούλησε όλη την περιουσία του και κατάφερε να διαφύγει από την Κωνσταντινούπολη. Όμως δεν γύρισε ποτέ στην Κρήτη, αλλά με τα χρήματα που είχε αποκτήσει τροφοδοτούσε διαρκώς τις επαναστάσεις των Κρητών. Ενίσχυσε τον ανιψιό της Γιώργο Τσελεπή, του αγόρασε πλοίο που το εξόπλισε με ό,τι χρειαζόταν για να είναι πολεμικό.
Η Μαρία Δασκαλογιάννη δεν ξαναπαντρεύτηκε ποτέ! Δεν έκανε άλλα παιδιά! Έγινε καλόγρια σε μοναστήρι της Τήνου με το όνομα Πελαγία. Κατέβασε τον πρώην σωματοφύλακα της οικογένειας της Νικόλα Ρόκκα, ή Ζερβό (επειδή ήταν αριστερόχειρας), ή Ζερβονικόλα όπως τον φώναζαν, επικεφαλής σε σώμα εθελοντών που τους χρηματοδοτούσε η Μαρία. Το σώμα αυτό του Ζερβονικόλα, που δεν ήταν Κρητικός, ήταν από την Αττική, έλαβε μέρος σε πολλές μάχες μαζί με τους Κρήτες επαναστάτες. Ο Ζερβονικόλας σκοτώθηκε πολεμώντας ως ήρωας το 1823 σε ηλικία 42 ετών. Στο Λασίθι, αν δεν κάνω λάθος, τον τίμησαν με προτομή του.
Και τις δύο πρώτες κόρες του Δασκαλογιάννη τις πήραν Τούρκοι, για την δεύτερη δεν ξέρω την τύχη της. Βέβαια ήταν αρχοντοπούλες και όμορφες και ίσως την παντρεύτηκε υψηλόβαθμος. Μόνο που αυτή δεν ξέρομε τι έγινε. Ίσως -με κάθε επιφύλαξη αυτό- ίσως τούρκεψε.
Η λαϊκή πένα, αυτή που μόνο την αλήθεια γράφει, έγραψε:
Διασκαλογιαννοπούλες μου ετσά τονέ γραφτό σας
Τούρκας παιδί να μυριστεί τση νιότης τον αθό σας.
Άραγες να βαστάξετε, Τούρκισσες να γενείτε
και Τούρκους να βυζάξετε παιδιά σας να τση πείτε;
Που σας αρπάξα σαν θεριά, ‘που τη γλυκιά σας μάνα
τον ακριβό τον κύρη σας, σαν ρίφι τον εγδάρα.
Άραγες το λογιάζετε, αμάλαγα κοράσια.
"google ad"
Αρχοντοπούλες ακριβές, αφράτα κοπελούδια,
απού σας εζηλεύγασι τ’ Απρίλη τα λουλούδια,
εσείς κοπέλες Σφακιανές, κρίνα ξεφουντωμένα,
πως να σας εμαράνουσι κανάκια μολεμένα!
Η Χαρίκλεια Δασκαλάκη έχασε τρεις γιους της στην επανάσταση και υπήρξε από τους πρώτους συντελεστές της άμυνας του Αρκαδίου. Έτρεχε εμψυχώνοντας τους μαχητές και κουβαλώντας μαζί με άλλες γυναίκες πολεμοφόδια και πυρομαχικά. Αγωνιζόταν ως τέλους της ζωής της. Πέθανε το 1893 σε ηλικία 75 χρονών.
Η χαΐνισσα Ροδάνθη. Ροδάνθη Κριτσωτοπούλα ή Σπανομανώλης. Ήταν κόρη του πρωτόπαπα της Κριτσάς Λασιθίου. Το όμορφο παρουσιαστικό και η μελωδική φωνή της, μάγεψαν τον άγριο γενίτσαρο Χουρσίτ πασά, που ο απεσταλμένος του Ομέρ κατόρθωσε να την αρπάξει από τη μάνα της, η οποία πλήρωσε με τη ζωή της την άρνηση της να την παραδώσει. Όταν βρέθηκε στο κρεβάτι έπεισε τον Χουρσίτ να ξεντυθεί πρώτος, να βγάλει τ’ άρματα του και να του παραδοθεί όπως πρέπει. Ο Χουρσίτ το ‘κανε, οπότε αυτή χύμηξε πάνω του σαν άγριο λιοντάρι σκοτώνοντάς τον με το ίδιο του το σπαθί. Ντύθηκε τ’ άρματά του και πηδώντας από το παράθυρο του κήπου έφτασε στα Λασηθιώτικα βουνά, όπου συναντά τον καπετάν Καζάνη με την ομάδα του. Ο Καζάνης την κάνει πρωτοπαλίκαρό του και πολεμούν μαζί σε όλες τις μάχες. Την ονομάζει Σπανομανώλη, ντυμένη αντρικά βέβαια και χωρίς γένια βέβαια. Κατόρθωσε και πήρε με σπαθί το κεφάλι του Ομέρ που σκότωσε την μάνα της. Όμως σ’ αυτή τη μάχη μια σπαθιά την βρήκε κατάστηθα, ενώ πολεμούσε δίπλα στον πατέρα της που δεν την αναγνώρισε και την είχε χαμένη.
Η Ροδάνθη κατορθώνει και ψελλίζει:
‘’… πατέρα μου πατέρα
δεν με γνωρίζεις τη φτωχή
που ‘συρα τόσα πάθη
εγώ ‘μαι η θυγατέρα σου,
εγώ ‘μαι η Ροδάνθη’’
και ο πληγωμένος επίσης στην μάχη πατέρας της:
‘’σέρνει ένα αναστεναγμό
απ’ της καρδιάς τα βάθη
κι εφώναξε αγαπητή κοπέλα μου Ροδάνθη’’
Ο παπάς ξεψυχά καθώς επίσης και η Ροδάνθη.
Όταν ο πρακτικός γιατρός Μπαρμπαγιάννης πάει να καθαρίσει το παλικάρι, μένει άφωνος βλέποντας ότι ήταν γυναίκα και μάλιστα η χαμένη Ροδάνθη. Μαζί με τον πατέρα της τάφηκαν στον τάφο της αδικοχαμένης μάνας της.
Η Άννα Καλλέργη ή Σπανονικολής. Γεννήθηκε στην Ρογδιά Μαλεβιζίου το 1841 και ήταν κόρη του οπλαρχηγού Κων/νου Καλλέργη. Ακολούθησε τον ηρωικό πατέρα της και πήρε μέρος σε πολλές μάχες που έγιναν στο Μαλεβίζι. Σε μάχη που έγινε στο χωριό της, απωθώντας τους Τούρκους τραυματίστηκε σοβαρά στο κεφάλι. Η οικογένεια της, λόγω της επαναστατικής της δράσης, διώχθηκε άγρια απ’ τους τούρκους. Αναγκάστηκαν να μετοικήσουν στο Σέλινο. Εκεί παντρεύτηκε τον Ι. Κοντογιάννη απ’ τον Πελεκάνο του Σελίνου και συνέχισε τη δράση της ως Κοντογιάνναινα ή Σπανονικολής. Πήρε μέρος σε πολλές μάχες σε περιοχές των Χανίων κι έγινε θρύλος.
Από τους Λάκκους Κυδωνίας 37 γυναίκες ζητούν από τον Χατζή Μιχάλη Γιάνναρη να τις οπλίσει και να τις κατατάξει στο σώμα του. Η αναφορά τους λέει:
‘’ορμώμεναι οι κάτωθι προς σε κύριε Αρχηγέ, ζητούμεν να μας οπλίσεις δια να χύσωμεν το αίμα μας εις τον βωμόν της μητρός μας Κρήτης. Την δέησίν μας, κύριε Αρχηγέ να λάβητε υπόψιν σας τάχιστα.
Αι υπό διαταγήν σας
Λακιώτισσαι’’
Ακολουθούν 37 υπογραφές
Ο Χατζής Μιχάλης Γιάνναρης που βρισκόταν τότε στον Ομαλό τις εφοδίασε με τα απαραίτητα όπλα και πολεμοφόδια και τις εξάσκησε στην σκοποβολή. Πήραν μέρος σε πολλές μάχες και αρκετές εξ αυτών σκοτώθηκαν.
Πύργος του Αληδάκη και οι Σφακιανές. Ακολούθησαν τους άνδρες και πολέμησαν στο Εμπρόσνερο όπου σκοτώθηκε ο φοβερός γενίτσαρος Αληδάκης και λεηλατήθηκε ο πύργος του. Οι Σφακιανές αυτές είναι όπως ακριβώς έχουν καταγραφεί: Η Πατσουροζαμπιά, η Νικολέτα, η Χρουσή, η Λουπασοκατεργιά, η Παπαδοσοφούλα, η γι’ Αρχοντοπούλα, η Σγουροφυλλιά Κατσούλη, η Μπούρμπαχη, η Σοφία Μαυράκη. Κάποιες σκοτώθηκαν και η λαϊκή μούσα γράφει τραγούδι:
‘’Κλαίν τη Μπουρμπάχο – Κατσουλή με τη μακρέ πλεξούδα
απού πάλεψ’ αντρίστικα κι ας ήτο κοπελούδα
κλαίσι και τη Σγουραφελλιά, που κανε τα λαγούμια
κι έκανε τα παιδιά ‘ρφανά, χηράδες τα χανούμια
απού την ηύρε μπαλοτέ κι έπεσεν εις το δώμα
και παίρν’ η μπόμπερη φωθιά και τηνε κάνει λιώμα.
…’’
Οι αδελφές Τσεπετοπούλες από τον Θέρισσο.
Αν θα πάτε επίσκεψη στο ωραίο και ιστορικό Θέρισσο θα δείτε μια μυλόπετρα και μια επιγραφή. Είναι η φοβερή μυλόπετρα που άλεσαν οι Τούρκοι την πεντάμορφη Χρυσή Τσεπέτη. Οι αδελφές Τσεπέτη, η Χρυσή και η Κατερίνα, ήταν ασύγκριτης ομορφιάς. Ο Μουσταφά Πασάς στα 1866 σαν έμαθε γι’ αυτές προσπάθησε να τις αρπάξει. Οι δύο αδελφές έφεραν αντίσταση. Τότε έστειλε στρατό για να τις συλλάβει και να το αλέσει στο μύλο που άλεθαν τις ελιές. Η Κατερίνα κατάφερε να διαφύγει αλλά η Χρυσή αλέστηκε στο μήλο ζωντανή.
Αρετή Νιώτη. Έδρασε στον Μυλοπόταμο, στην Γόρτυνα και στην Κνωσό. Έγινε το φόβητρο των Τούρκων των περιοχών αυτών. Μαρία Θοχάρα Φεραρόλη απ’ τους Λάκκους Κυδωνίας και Μαρία Τοράκη από τα Κεραμειά. Κάτω από βροχή σφαιρών μετέφεραν πολεμοφόδια στους μαχητές κατά την επανάσταση του 1866-69.
Αρετή Τσιτσιριδοπούλα από τα Κεραμειά και Μαρία Καντηλιέρη από τα Περιβόλια. Περνώντας μέσα από τα τούρκικα στρατόπεδα κατά την επανάσταση του 1866-69 μετέφεραν επίσημα έγγραφα, μηνύματα και χρήματα στους επαναστάτες.
Παντελιά Κονταξάκη από τη Μαλάξα. Διακρίθηκε στην επανάσταση του 1897 και πληγώθηκε κατά την πολιορκία του πύργου της Μαλάξας.
Μαριγώ Λαμπράκη – Καζαντζάκη από τις Αρχάνες. Διακρίθηκε στις μάχες κατά της επανάσταση του 1897. Αρχικά ξεκίνησε μεταφέροντας φυσέκια μπαρούτι και μολύβι που προμηθευόταν με κίνδυνο της ζωής της στους επαναστάτες. Η συμβολή της στην επανάσταση των Αρχανών το 1897 και στην επιτυχία της υπήρξε σημαντική
Ειρήνη Μαυρογιαννοπούλα ή Μαυρορήνη απ’ τις Αρχάνες Ηρακλείου. Έφερε ανδρική στολή και προκαλούσε τον θαυμασμό για το θάρρος και την ανδρεία της. Διακρίθηκε στην επανάσταση του 1897.
Καλλίτσα Ψαράκη. 14 μόλις χρονών πουλήθηκε στα σκλαβοπάζαρα της Αιγύπτου μαζί με τον αδελφό της Ιωάννη. Ο Ιωάννης κατάφερε και ελευθερώθηκε, εγκαταστάθηκε στην Βηρυτό και απέκτησε μεγάλη περιουσία. Η Καλλίτσα εξαγοράστηκε από τον Άγγλο αρχαιολόγο και μεγάλης φήμης Αιγυπτιολόγο Robert Hay στο τέλος του 1824. Την παντρεύεται και το 1829 βρίσκονται στα Χανιά. Η ανθρώπινη φαντασία δεν μπορεί να συλλάβει τις σκηνές χαράς που εκτυλίχτηκαν όταν μετά από 8 χρόνια γύρισε πλουσιοπαντρεμένη στο χωριό της. Στο χωριό της, το Αποδούλου, οικοδομούν ένα πύργο με το όνομα Κονάκι όπου φιλοξενούν διάφορους περιηγητές και άλλες προσωπικότητες της περιοχής. Στα παιδιά τους έμαθαν άριστα την ελληνική γλώσσα και η αγάπη της για την Ελλάδα και την Κρήτη ήταν απεριόριστη. Το περιστατικό αναφέρει ο περιηγητής Robert Pashley. Η λαμπρή της τύχη και του αδελφού της ήταν από τις ελάχιστες εξαιρέσεις αυτών που κατέληγαν στα σκλαβοπάζαρα.
Πηγές:
- ‘’Κρήτη Το αφιέρωμα’’, Τοπικές ιστορίες Σειρά Α.Α.-Γ τόμος 11, Δ-Λ.. τόμος 12
- ‘’Η επανάσταση του Δασκαλογιάννη’’ Πάρις Κελαϊδής
- ‘’Επιφανείς Κρήτες ανά τους αιώνες’’ τόμος Β’, Γεωργίου Ι. Παναγιωτάκη
Υστερόγραφο:
1.Ελένη Βολάνη, καταγόταν απ’ τα Σκουλούφια του Μυλοποτάμου. ‘’Περιάκουστον επί κάλλη’’ όπως την χαρακτήριζαν. Την άρπαξε ο Μουσταφά Ναϊλή Πασάς και την έκανε ευνοούμενη στο χαρέμι τους. Την έκανε κατόπιν γυναίκα του. Την φώναζαν ‘’Μουσταφά Πασάδαινα’’. Όταν έγινε Βεζίρης και πήγαν Κων/πολη της έκτισε παλάτι και χριστιανική εκκλησία που λειτουργούσε κανονικά. Είναι απορίας άξιο πως αυτός ο σκληρός και άγριος άνδρας, ο άπληστος και άπονος, ήταν τόσο τρυφερός, καλός και ευαίσθητος με την Ελένη Βολάνη, την γυναίκα του.
2.Αξός Μυλοποτάμου: Ευμενία Βεργίτση, πανέμορφη και πανέξυπνη κοπέλα, σε πολύ μικρή ηλικία την έστειλαν μαζί με άλλες 9 κοπέλες οι Τούρκοι δώρο στον Σουλτάνο, Μεχμέτ τον Δ’. Την έκανε γυναίκα του και έγινε βασιλομήτωρ (Walide) Γεννήθηκαν απ’ αυτήν δύο σουλτάνοι, ο Μουσταφάς ο Β’ και ο Αχμέτ ο Γ’.