Επιμέλεια – Κείμενα: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΠΡΟΚΟΠΙΟΣ ΚΑΙΣΑΡΕΙΑΣ – PROCOPIUS CAESARENSIS
(Καισάρεια, Παλαιστίνη τέλη Ε΄αι. – Κωνσταντινούπολη περ. 562)
Βυζαντινός ιστορικός του ΣΤ΄ αιώνα, σύμβουλος του στρατηγού Βελισαρίου. Το έργο του, γραμμένο κατά μίμηση των αρχαίων ελλήνων ιστορικών, αποτελεί βασική πηγή για την ιστορία της περιόδου του Ιουστινιανού, μολονότι εναντίον του διάκειται εμπαθώς και στα Ανέκδοτά του, μετά το θάνατό του αυτοκράτορα, περιλαμβάνει λιβέλους εναντίον του και κατά της Θεοδώρας.
Έργα: Ιστορικόν εν βιβλίοις οκτώ, Περί κτισμάτων, Μυστική ιστορία ή Ανέκδοτα.
Βιβλιογραφία: [Έκδ. J.P. Migne, Ελληνική Πατρολογία, Παρίσι (1856), 89, H.B. Dewing, Loeb Classical Library, Cambridge Mass. (1914-1940), 7 τόμ.], J.A.S. Evans, Procopius, 1972, Averil Cameron, Procopius and the sixth century, 1985, Ant. Kaldelis, Procopius of Caesarea, Tyranny, History and Philosophy at the end of antiquity, 2003, Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς.
ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ – ANNA COMNENE
(Κωνσταντινούπολη 1083 – περ. 1153)
Θυγατέρα του Αλεξίου Α΄ Κομνηνού, πορφυρογέννητη, κάτοχος της ελληνικής παιδείας και θεολογίας, του δικαίου και των επιστημών, σύζυγος του Νικηφόρου Βρυενίου. Μετά την άνοδο στο θρόνο του αδελφού της Ιωάννη, περιορίστηκε στη Μονή Κεχαριτωμένης, όπου συνέγραψε σε αρχαΐζουσα γλώσσα το ιστορικό έργο της, περιλαμβάνοντας τη δράση του Αλεξίου και τα γεγονότα της πρώτης σταυροφορίας, από το 1069 μέχρι το 1118. Η ιστορία της διέπεται από βυζαντινό πατριωτισμό, οικογενειακή περηφάνεια και αντιπάθεια προς τους λατίνους και αποτελεί μνημείο της βυζαντινής ιστοριογραφίας.
Έργα: Αλεξιάς (1148).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Petrus Possimus, Paris (1651), J.P. Migne, Ελληνική Πατρολογία, Παρίσι (1856), 131 τόμ., Berni Leib, Paris (1937-1945), 3 τόμ., Ι. Παπαδόπουλος – Ν.Κ. Κωνσταντόπουλος, Πάπυρος, Αθήναι (1938), μτφρ. Fr. Schiller, I. Schopen – A. Reifforschein, Corpus Scriptorum Hist. Byz. (1839-1878)], Κων. Καβάφης, Άννα Κομνηνή, 1920, Thalia Guma Peterson, Anna Comnene and her times, 2000, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου, Βικιπαίδεια.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΦΡΑΝΤΖΗΣ (ΣΦΡΑΝΤΖΗΣ) – GEORGIOS SPHRANTZES
(Κωνσταντινούπολη 1401 – Κέρκυρα 1480)
Ανώτατος βυζαντινός αξιωματούχος και ιστορικός συγγραφέας. Ανέλαβε σπουδαίες διοικητικές θέσεις στο Μιστρά και αλλού και μετέσχε σε πολλές διπλωματικές αποστολές, αλλά τελείωσε τη ζωή του ως μοναχός. Στο έργο του εξιστορεί τα γεγονότα των τελευταίων χρόνων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εκφράζοντας την ευλάβειά του προς την ορθοδοξία και τον οίκο των Παλαιολόγων και το μίσος του προς τους τούρκους.
Έργα: Χρονικόν (1467) (Majus, Minus).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Gume Gregoire, Dölger, Loenertz, I. Bekker (1838), J.P. Migne, Ελληνική Πατρολογία, Παρίσι (1856), 156], Ostrogorsky, C. Krumbacher, Geschichte der byzantinischen Litteratur, 1897, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Αθ. Οικονομίδη), Βικιπαίδεια.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΑΝΝΑ ΚΟΜΝΗΝΗ, ΑΛΕΞΙΑΣ
** ** **
Η ορμή των ιστορικών της αρχαιότητας ανακόπτεται κατά τον Μεσαίωνα. Ο χριστιανισμός επιβάλλει τη θρησκεία, την εκκλησία, την εξ αποκαλύψεως αλήθεια. Η ιστορία γίνεται χρονογραφία, παγκόσμια ιστορία, ξερή απομίμηση της κλασικής ιστορίας. Στο Βυζάντιο ο Ευσέβιος, στη Δύση ο Αυγουστίνος, συνάπτουν τις κοσμοϊστορικές παραδόσεις της Παλαιάς Διαθήκης με τη βυζαντινή και μεσαιωνική παγκόσμια ιστορία. Προκόπιος, Θεοφάνης, Κωνσταντίνος Πορφυρογέννητος, Κεκαυμένος, Άννα Κομνηνή, Φραντζής, συνδέουν την αρχαιότητα με τη νεότερη εποχή.
Η ιστορία όμως τώρα θέλει να αρέσει, να διδάσκει, να οδηγεί μάλλον παρά να ερευνά, να ανακαλύπτει, να φωτίζει. Είναι προφανές ότι ενώ η αρχαία ιστοριογραφία αντιπροσωπεύει τη θέση, η μεσαιωνική εκπροσωπεί την αντίθεση. Η νεότερη περίοδος θα παρουσιάσει τη σύνθεση.
