Στις 13 Απριλίου 2015 ο καρκίνος νίκησε τον Εντουάρντο Γκαλεάνο. Σε ηλικία 74 και κάτι ετών φεύγει από τη ζωή αφήνοντας πίσω του βαριά κληρονομιά.
Γεννήθηκε 3 του Σεπτέμβρη το 1940 στην Ουρουγουάη αλλά ως γνήσιος λατινοαμερικάνος πατρίδα του ένιωθε όλη τη Λατινική Αμερική. Το πλούσιο έργο του ήταν στρατευμένο στον ακούραστο αγώνα των λατινοαμερικάνων για ανεξαρτησία, δημοκρατία, ελευθερία, ισότητα. Η πολιτική του δράση και το συγγραφικό και δημοσιογραφικό του έργο του επέφεραν, εκτός από την αναγνώριση, διώξεις, φυλακίσεις και παρ’ολίγο εκτέλεση. Ωστόσο παρέμεινε ενεργός μέχρι το τέλος της ζωής του.
Πολλά από τα έργα του έχουν μεταφραστει και στα ελληνικά. Τα πιο σημαντικά από αυτά είναι: Οι ανοιχτές φλέβες της Λατινικής Αμερικής (1971), Μνήμες Φωτιάς (1982-86), Ένας Κόσμος Ανάποδα(1998), Καθρέφτες: Μια σχεδόν παγκόσμια ιστορία (2008).
Αποτελεί αναμφίβολα έναν από τους σημαντικότερους λατινοαμερικάνους λογοτέχνες/ιστορικούς/ποιητές. Ο βιολογικός του θάνατος ολοκληρώνει μια πολυτάραχη και περιπετειώδη ζωή. Ζωή που συνεχίζεται μέσα από τα γραπτά του μέχρι να φτάσουμε στην ουτοπία για την οποία ο ίδιος μας μιλούσε:
«Είναι στον ορίζοντα… κάνω δύο βήματα, απομακρύνεται δύο βήματα. Κάνω δέκα βήματα και ο ορίζοντας τρέχει δέκα βήματα μακριά. Όσο και να περπατάω, δεν θα τη φτάσω ποτέ. Τι χρησιμεύει τότε η ουτοπία; Σ” αυτό χρησιμεύει: στο να περπατάς.
Αυτός είναι και ο στόχος του ηθικού θεάματος επίσης, να περπατάς. Το λάθος είναι να βλέπουμε το θέαμα σαν το νέο κόσμο. Αυτό κάνει τόσο το εξουσιαστικό όσο και το εμπορικό θέαμα, και με αυτόν το τρόπο το θέαμα γίνεται υποκατάστατο του ονείρου.
Το ηθικό θέαμα προσφέρει ένα διαφορετικό σχηματισμό. Αντί για υποκατάστατο του ονείρου, το ηθικό θέαμα είναι ένα όνειρο σε επίδειξη. Είναι ένα όνειρο το οποίο μπορούμε να δούμε, να το σκεφτούμε, να δράσουμε μέσα του, να το δοκιμάσουμε αν μας κάνει, αλλά όχι απαραίτητα και να το πραγματοποιήσουμε. Το ηθικό θέαμα είναι το μέσο, όπως τα όνειρα που παρουσιάζει, για να φανταστούμε νέες καταλήξεις. Σαν τέτοιο, το ηθικό θέαμα έχει τη δυνατότητα της δημιουργίας ενός εξωτερικού – σαν μια ψευδαίσθηση. Αυτή δεν είναι η παραίσθηση του να πιστεύεις πως έχει δημιουργήσει ένα εξωτερικό, αλλά μια ψευδαίσθηση που δίνει κατεύθυνση και κίνητρο που μπορεί να σε οδηγήσει εκεί.
Θα δώσω ένα παράδειγμα του ιδανικού ηθικού θεάματος, ένα που να περιλαμβάνει όλες τις παραπάνω ιδιότητες. Δε μπορώ. Δεν υπάρχει. Το ιδανικό ηθικό θέαμα είναι το ίδιο σαν όνειρο: κάτι στο οποίο να δουλεύεις και να περπατάς προς αυτό. Οι προοδευτικοί έχουν πολύ περπάτημα να κάνουν. Πρέπει να το κάνουμε αυτό με τα πόδια μας στο έδαφος, με καθαρή αντίληψη του πραγματικού (και φανταστικού) εδάφους. Αλλά πρέπει επίσης να ονειρευτούμε, γιατί χωρίς όνειρα δεν ξέρουμε προς τα πού περπατάμε.
Τα προοδευτικά όνειρα, για να έχουν οποιαδήποτε πραγματική κοινωνική επιρροή, πρέπει να γίνουν δημοφιλή όνειρα. Αυτό θα συμβεί μόνο αν αντηχήσουν με τα όνειρα που οι άνθρωποι ήδη έχουν- όπως αυτά που εκφράζονται στην εμπορική κουλτούρα σήμερα, και ακόμα και αυτά που εκδηλώθηκαν από την εξουσία στο παρελθόν.
Αλλά για να έχουν τα προοδευτικά όνειρα κάποια ελπίδα να γίνουν δημοφιλή, πρέπει επίσης, να εκτεθούν. Τα όνειρά μας, κάνουν λίγο καλό, όταν βρίσκονται κλειδωμένα στα κεφάλια μας και ανακυκλώνονται στους μικρούς μας κύκλους. Πρέπει να ειδωθούν και ακουστούν, να κυκλοφορήσουν και να παιχτούν – να φωναχτούν από την κορυφή του βουνού.
Αυτή είναι η δουλειά του θεάματος. Το θέαμα είναι ήδη μέρος της πολιτικής και οικονομικής ζωής μας.
Το σημαντικό ερώτημα είναι : ποιανού ηθική κάνει πράξη και ποιανού τα όνειρα εκφράζει»
Κάποια επιλεγμένα αποφθέγματα:
-Οι φτωχές χώρες, προκειμένου να διαθέτουν όλο και φτηνότερα και περισσότερο υπάκουα εργατικά χέρια, χρειάζονται ολόκληρα τάγματα από δήμιους, βασανιστές, ιεροεξεταστές, δεσμοφύλακες και χαφιέδες. Για να ταίσουν και να εξοπλίσουν αυτά τα τάγματα, οι φτωχές χώρες χρειάζονται περισσότερα δάνεια. Για να πληρωθούν οι τόκοι των δανείων, οι φτωχές χώρες χρειάζονται ακόμα περισσότερα δάνεια. Για να πληρωθούν οι τόκοι των συσσωρευμένων δανείων, οι φτωχές χώρες πρέπει να αυξήσουν τις εξαγωγές τους. Για να αυξηθούν οι εξαγωγές οι φτωχές χώρες πρέπει να μειώσουν το κόστος παραγωγής. Για να μειωθεί το κόστος παραγωγής οι φτωχές χώρες χρειάζονται όλο και φτηνότερα και περισσότερο υπάκουα εργατικά χέρια. Για να γίνονται κάθε φορά φτηνότερα και περισσότερο υπάκουα τα εργατικά χέρια, οι φτωχές χώρες χρειάζονται τάγματα ολόκληρα από δήμιους, βασανιστές και ιεροεξεταστές…
– Κάθε άνθρωπος είναι τόσο μικρός όσο ο φόβος που αισθάνεται και τόσο μεγάλος όσο ο εχθρός που επιλέγει.
– Τα κράτη δεν ασχολούνται πλέον με τη διοίκηση και αφοσιώνονται στη αστυνόμευση. Οι πρόεδροι μετατρέπονται σε διαχειριστές ξένων εταιριών. Οι υπουργοί Οικονομικών είναι καλοί διερμηνείς. Οι βιομήχανοι μετατρέπονται σε εισαγωγείς. Οι πολλοί εξαρτώνται ολοένα περισσότερο από τα περισσεύματα των λίγων. Οι εργαζόμενοι χάνουν τις δουλειές τους. Οι αγρότες χάνουν τη γη τους. Τα παιδιά χάνουν την παιδική τους ηλικία. Οι νέοι χάνουν την επιθυμία να πιστεύουν. Οι ηλικιωμένοι χάνουν τη σύνταξή τους. «Η ζωή είναι λαχείο», ισχυρίζονται όσοι κερδίζουν.
– Σ΄έναν τοίχο έγραψαν: Όταν είχαμε όλες τις απαντήσεις, μας άλλαξαν τις ερωτήσεις.
– Αν συμμορφωθούμε προς τας υποδείξεις τότε εγγυημένα θα βλέπουμε όλοι τις ίδιες εικόνες, θα ακούμε όλοι τους ίδιους ήχους, θα φοράμε τα ίδια ρούχα, θα τρώμε όλοι τα ίδια χάμπουργκερ και θα είμαστε όλοι μόνοι μες στην ίδια μοναξιά, μέσα σε σπίτια ίδια, σε γειτονιές ίδιες, σε πόλεις ίδιες, όπου όλοι θα αναπνέουμε την ίδια βρόμα και θα υπη¬ρετούμε τα αυτοκίνητα μας με την ίδια προσήλωση και θα ανταποκρινόμαστε στις διαταγές των ίδιων μηχανών σε έναν κόσμο που θα είναι θαυμαστός για όποιον δεν έχει ούτε πόδια ούτε φτερά ούτε ρίζες.
– Η χειρότερη τάση του ανθρώπου είναι: να επιβάλλουμε έναν μοναδικό Θεό, μια μοναδική αλήθεια, έναν μόνο τρόπο ζωής και θανάτου. Η καλύτερη είναι: η ικανότητα δημιουργίας, το δικαίωμα να ονειρευόμαστε και επίσης η ικανότητα να βλέπουμε τον διπλανό μας σαν υπόσχεση και όχι σαν απειλή.
– Το 1996 ανέρχονταν ήδη σε δεκαέξι οι συνοικίες του Μπουένος Λίρες με πολύ επικίνδυνο επίπεδο θορύβου, του συνε¬χούς εκείνου βουητού που, σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας, «μπορεί να δημιουργήσει μη αναστρέψιμες βλά¬βες στην υγεία του ανθρώπου». Ο Τσάρλι Τσάπλιν συνήθιζε να λέει. ότι η ησυχία είναι ο χρυσός των φτωχών. Με την πάροδο των χρόνων, όμως αποδείχτηκε ότι η ησυχία είναι προνόμιο των λίγων, που μπορούν να την πληρώσουν.
– Το έθνος που υπακούει δεν είναι πια έθνος: είναι η ηχώ ξένων.
– Για το πρότυπο της επιτυχίας: Ο κόσμος απ’ την ανάποδη επιβραβεύει ανάποδα: υποτιμά την τιμιότητα, επικρίνει την εργασία, ανταμείβει την έλλειψη τύψεων και τρέφει τις θηριωδίες. Οι δάσκαλοί του ρίχνουν το φταίξιμο στη φύση: η αδικία, λένε, είναι φυσικός νόμος. Ο Μίλτον Φρίντμαν, ένα από τα πιο ισχυρά μέλη των διδασκόντων, μιλάει για «φυσικό περιορισμό της ανεργίας». Οι φυσικοί νόμοι ευθύνονται που οι μαύροι βρίσκονται στο χαμηλότερο σκαλί της κοινωνικής κλίμακας, επιβεβαιώνουν οι Ρίτσαρντ Χέρσταϊν και Τσαρλς Μαρεϊ. Για να εξηγήσει την επιτυχία των εμπορικών συναλλαγών του, ο Ροκφέλερ συνήθιζε να λέει ότι η φύση ανταμείβει τους ικανούς και τιμωρεί τους ανίκανους. Περισσότερο από έναν αιώνα αργότερα, πολλά από τα αφεντικά του κόσμου εξακολουθούν να πιστεύουν ότι ο Δαρβίνος έγραψε τα βιβλία του μόνο και μόνο για να προαναγγείλει τη δική τους ανωτερότητα.
– Επιβίωση των ικανοτέρων; Η πιο χρήσιμη ικανότητα για την επιβίωση και την αντιμετώπιση των δυσκολιών της ζωής το δολοφονικό ένστικτο, όταν χρησιμοποιείται για την αφομοίωση μιας μικρής επιχείρησης από μια μεγάλη ή για την καταδυνάστευση μιας αδύναμης χώρας από μια δυνατή θεωρείται ανθρώπινη αρετή, αλλά όταν ένας άνεργος κακομοίρης ψάχνει για λίγο φαγητό με ένα μαχαίρι στο χέρι, τότε είναι απόδειξη κτηνωδίας.
– Όταν ένας παραβάτης σκοτώνει για τα χρέη που οφείλει, η εκτέλεση ονομάζεται ξεκαθάρισμα λογαριασμών, ενώ όταν η διεθνής τεχνοκρατία αποφασίζει να κάνει εκκαθάριση σε μια υπερχρεωμένη χώρα, η εκτέλεση ονομάζεται πρόγραμμα μακροοικονομικής ρύθμισης. Ο οικονομικός εκβιαστής, αν δεν πάρει τα λύτρα, δημεύει τις χώρες και ανακατεύεται στα εσωτερικά τους: σε σύγκριση μαζί του, οποιοσδήποτε μαχαιροβγάλτης αποδεικνύεται αβλαβής σαν τον Δράκουλα στο φως της μέρας. Η παγκόσμια οικονομία είναι η πιο αποδοτική μορφή του οργανωμένου εγκλήματος. Οι διεθνείς οργανισμοί ελέγχουν το νόμισμα, το εμπόριο και τις πιστώσεις των φτωχών χωρών με τόσο ψυχρό επαγγελματισμό και ατιμωρησία, που τρομοκρατούν και εξευτελίζουν πολίτες περισσότερο κι από τα βομβαρδιστικά.
– Η Εκκλησία λέει: Το ανθρώπινο σώμα είναι αμαρτία. Η επιστήμη λέει: Το ανθρώπινο σώμα είναι μια μηχανή. Η διαφήμιση λέει: Το ανθρώπινο σώμα είναι εμπόριο. Το ίδιο το σώμα λέει: Εγώ το γιορτάζω.
– Στον κόσμο όπως είναι σήμερα, στο κόσμο απ’ την ανάποδη, οι χώρες που φροντίζουν για την παγκόσμια ειρήνη είναι εκείνες που κατασκευάζουν τα περισσότερα όπλα και πουλούν τα περισσότερα όπλα· οι πιο αναγνωρισμένες τράπεζες είναι εκείνες που ξεπλένουν τα περισσότερα ναρκωδολάρια και στις οποίες αποταμιεύονται τα περισσότερα κλεμμένα χρήματα· οι πιο επιτυχημένες βιομηχανίες είναι εκείνες που δηλητηριάζουν περισσότερο τον πλανήτη. Η σωτηρία του περιβάλλοντος είναι η πιο ευφυής εμπορική επένδυση των εταιριών που το καταστρέφουν.
– Η κοινωνία που θεοποιεί την τάξη, ενώ ταυτόχρονα προκαλεί την αταξία, μέρα με τη μέρα τούς στερεί την ελευθερία. Ο φόβος του μεσαίου: το πάτωμα τρίζει κάτω από τα πόδια, δεν υπάρχουν πλέον εγγυήσεις, η σταθερότητα είναι ασταθής, οι δουλειές εξαφανίζονται, τα χρήματα εξανεμίζονται, για να φτάσει το τέλος του μήνα χρειάζεται ένα θαύμα.
– Η εξαίρεση
Υπάρχει μόνο ένας τόπος όπου ο Βορράς ανταγωνίζεται το Νότο με τους ίδιους όρους: πρόκειται για ένα γήπεδο ποδοσφαίρου στη Βραζιλία, στις εκβολές του Αμαζονίου. Ο κύκλος του Ισημερινού κόβει στη μέση το στάδιο Zerao, στην Αμαπά, οπότε κάθε ομάδα παίζει το ένα ημίχρονο στο Νότο και το άλλο στο Βορρά.– Μια έγκυος γυναίκα στην Αφρική διατρέχει εκατό φορές μεγαλύτερο κίνδυνο να πεθάνει από ό,τι στην Ευρώπη. Η αξία των προϊόντων για τα κατοικίδια, που πωλούνται κάθε χρόνο στις Ηνωμένες Πολιτείες, είναι τέσσερις φορές μεγαλύτερη από τη συνολική παραγωγή της Αιθιοπίας
– Σε πολλές χώρες του κόσμου η κοινωνική δικαιοσύνη έχει αναχθεί σε ποινική δικαιοσύνη. Το κράτος επαγρυπνά μόνο για τη δημόσια ασφάλεια: για τις υπόλοιπες υπηρεσίες υπεύθυνη είναι πλέον η αγορά· ο Θεός θα φροντίσει για τη φτώχεια, τους φτωχούς, τις φτωχές περιοχές, αν δεν τον προλάβει η αστυνομία.
– όταν οι Ηνωμένες Πολιτείες αποτίναξαν το ζυγό της Αγγλίας, το πρώτο που έκαναν ήταν να απαγορεύσουν το ελεύθερο εμπόριο. Όλα, από τις βρεφικές φασκιές μέχρι και τα νεκρικά σάβανα, φτιάχνονταν υποχρεωτικά με υφάσματα της Βορείου Αμερικής κι ας ήταν πιο ακριβά και πιο άσχημα από τα εγγλέζικα υφάσματα· στη συνέχεια όμως, οι Ηνωμένες Πολιτείες έκαναν σημαία το ελεύθερο εμπόριο και υποχρέωναν πολλές χώρες της Λατινικής Αμερικής να καταναλώνουν τα εμπορεύματα τους, τα δάνειά τους και τις στρατιωτικές δικτατορίες τους
– Η πεποίθηση ότι κάποιοι λαοί γεννιούνται για να είναι ελεύθεροι και άλλοι για να είναι σκλάβοι κατηύθυνε πάντοτε τα βήματα της εξουσίας στον κόσμο.[…]Το διεθνές δίκαιο γεννήθηκε για να νομιμοποιήσει την εισβολή και τη λεηλασία, ενώ ο ρατσισμός έδινε το ελεύθερο στις στρατιωτικές θηριωδίες και παρείχε άλλοθι στην ανελέητη εκμετάλλευση των υποτελών χωρών και των πολιτών τους.[…]Ο Χριστόφορος Κολόμβος πίστευε ότι οι Ινδιάνοι ήταν Ινδοί της Ινδίας, ότι οι Κουβανοί ήταν κάτοικοι της Κίνας και οι Αϊτινοί της Ιαπωνίας. Ο αδερφός του, ο Βαρθολομαίος, καθιέρωσε την ποινή του θανάτου στην Αμερική καίγοντας ζωντανούς έξι ιθαγενείς με την κατηγορία της ιεροσυλίας: οι ένοχοι είχαν θάψει στο χώμα εικονίτσες καθολικών αγίων επειδή πίστευαν ότι οι καινούργιοι αυτοί θεοί θα έκαναν τη σπορά γόνιμη.
– Ο λευκός που τρέχει είναι ένας άνθρωπος που τον έχουν ληστέψει· ο μαύρος που το βάζει στα πόδια είναι κλέφτης.
– Το 1998, στο Παγκόσμιο Κύπελλο Ποδοσφαίρου όπου κέρδισε η Γαλλία, σχεδόν όλοι οι ποδοσφαιριστές που φορούσαν την μπλε φανέλα ήταν μετανάστες και το παιχνίδι κάθε φορά άρχιζε με τους ήχους της Μαρσεγιέζας. Μια δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε εκείνες τις μέρες έδειξε ότι τέσσερις στους δέκα Γάλλους έχουν ρατσιστικές προκαταλήψεις. Ωστόσο για τη νίκη πανηγύριζαν όλοι οι Γάλλοι, λες και οι μαύροι και οι Άραβες είναι παιδιά της Ζαν ντ’ Αρκ.
– Ποτέ δεν έλειψαν οι στοχαστές που είχαν την ικανότητα να ανάγουν σε επιστήμη τις προκαταλήψεις της κυρίαρχης τάξης, αλλά ο δέκατος ένατος αιώνας ήταν ιδιαίτερα γόνιμος στην Ευρώπη. Ο φιλόσοφος Αύγουστος Κοντ, ένας από τους ιδρυτές της σύγχρονης κοινωνιολογίας, πίστευε στην υπεροχή της λευκής φυλής και στην ισόβια ανωριμότητα της γυναίκας.
Δείτε με ελληνικούς υπότιτλους τι είχε πει ο Γκαλεανο για τον φόβο:
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=Frn50DFxM3U”]
“Τα απαγορευμένα πουλιά” του Γκαλεάνο:
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=6LfOPnPRAgA”]
atexnos.gr, λεσχη.gr, thessalonikiartsandculture.gr
