Το χωριό μας ξεχώρισε μέσα στις σελίδες της ιστορίας σαν ένα από τα πιο αντιστασιακά και μαρτυρικά χωριά της Κρήτης. Τον πόθο του για την ελευθερία τον πλήρωσε πολύ ακριβά αφού χρειάστηκε να θυσιάσει 60 παλικάρια του. Ένα ποτάμι αίμα χρειάστηκε να ποτίσει τα χώματα της Κρήτης για να αποδείξει για άλλη μια φορά ο τόπος τούτος πως δεν κάνει παζάρια σε θέματα ελευθερίας. Άλλη μια φορά το χωριό τούτο φώναξε δυνατά “ελευθερία ή θάνατος“.
Την αποφράδα μέρα 28 Αυγούστου του 1944 πολυάριθμοι Γερμανοί βρέθηκαν στα υψώματα του απλωμένου σε μεγάλη έκταση χωριού. Σιγά – σιγά κύκλωσαν όλο το χωριό και μετά το ρίξιμο μιας συνθηματικής φωτοβολίδας ξεχύθηκαν αγριεμένοι προς τις γειτονιές του, και άρχισαν να συλλαμβάνουν στην αρχή τους άνδρες και ύστερα και τις γυναίκες.
Τους άνδρες τους μάζεψαν στο Σχολείο, στα πατητήρια της συνοικίας Μπαχαδιανά και σε σπίτι στο πάνω χωριό. Στο δίχτυ που άπλωσε τη μαύρη αυτή αυγή, ο τρομερός κατακτητής πιάστηκαν 63 άνδρες, απ’ αυτούς οι δύο ήταν ξενοχωρίτες.
Μετά που τους συγκέντρωσαν όλους οι Γερμανοί τους είπαν πως έχουν αποδείξεις ότι στο χωριό τους υπάρχουν εκρηκτικές ύλες, πυρομαχικά, ασύρματος και Άγγλοι και πως πρέπει όλα αυτά να τα παραδώσουν εντός δύο ωρών γιατί αλλιώς θα τους τουφεκίσουν. Όλοι οι άνδρες του χωριού μας φάνηκαν τότε γνήσιοι Έλληνες και θερμοί πατριώτες. Παρά την εχθρική απειλή του τουφεκισμού, απάντησαν με θάρρος ότι δεν υπάρχει τίποτα στο χωριό. Ενώ στην πραγματικότητα όλα αυτά υπήρχαν.
Οι Γερμανοί αγρίεψαν τότε πολύ και παίρνοντας ένα – ένα τους ανθρώπους μας, τους έδερναν άγρια και μέχρι αιματώσεως, για να τους μαρτυρήσουν κάτι σχετικό με τα αναφερθέντα. Μα πάλι δεν κατάφερε η βία τίποτα γιατί αρνήθηκαν τα πάντα όλοι οι συλληφθέντες.
Εν τω μεταξύ άλλοι Γερμανοί σωστοί βάνδαλοι αρχίζουν μια άγρια λεηλασία στο χωριό και μαζεύουν και παίρνουν μαζί τους 84 φορτία ρουχισμού, τρόφιμα κ.τ.λ.
Όταν άρχισε να γέρνει ο ήλιος προς την δύση του την 6η περίπου απογευματινή ώρα οι ατρόμητοι Μαλαθυριανοί οδηγούνται στον Γολγοθά τους που βρίσκεται 2 χιλιόμετρα περίπου μακριά από το χωριό, στο φαράγγι Μαλαθύρου – Βουλγάρω.
Μα δεν φτάνουν στον τόπο της ομαδικής αυτής εκτελέσεως παρά οι 58 μονάχα. Στο δρόμο και σε απόσταση 800 μέτρων από το χωριό οι διψασμένοι με αίμα Γερμανοί εκτέλεσαν και άφησαν εκεί τους πέντε τελευταίους της φάλαγγας, Μπαμπουνάκη Ιωάννη, και Μιχάλη του Δημητρίου, Μπαμπουνάκη Νικόλαο του Θεοδώρου, Σκανδαλάκη Σταύρο του Κωνσταντίνου, και Κορναράκη Δημήτριο του Γεωργίου.
Εν τω μεταξύ ο τόπος της εκτελέσεως των Μαλαθυριανών είχε καταληφθεί από άλλο Γερμανικό τμήμα πριν να οδηγηθούν αυτοί εκεί. Στο ένα και στ’ άλλο πλευρό του φαραγγιού ήταν τοποθετημένα πολυβόλα του κατακτητή για να μην μπορεί να διαφύγει κανείς αν το επιχειρήσει.
Οι Μελλοθάνατοι φτάνουν στον τόπο του μαρτυρίου και σταματούν απτόητοι. Αμέσως τότε διατάχτηκαν να προχωρήσουν προς τα κάτω του φαραγγιού. Ξεκινούν ψύχραιμα και ενώ βάδιζαν τους θέριζαν οι ριπές των ταχυβόλων όπλων των εκτελεστών για πολλή ώρα. Όταν έπεσαν όλοι καταγής δέχτηκαν στα κατατρυπημένα από τις πολλές σφαίρες σώματά τους την χαριστική βολή που έριξε ο απαίσιος εκτελεστής.
Ακολούθησε έπειτα η σκύλευση των νεκρών από τους άγριους και αιμοσταγείς Γερμανούς που τους πήραν τα χρήματα, τα δαχτυλίδια που είχαν και μετά από αυτό ακολούθησε η αναχώρηση τους προς το Βουλγάρω. Η τραγική εκτέλεση τελείωσε έτσι.
Απ’ αυτή διεσώθη ως εκ θαύματος μονάχα ο Καρτσωνάκης Ιωάννης του Γεωργίου. Ήταν καταματωμένος από τα προηγούμενα εχθρικά χτυπήματα, προσποιήθηκε ότι ήταν νεκρός και έτσι γλίτωσε την χαριστική βολή. Οι Γερμανοί του πήραν μόνο το δακτυλίδι που φορούσε χωρίς να εξετάσουν αν ζει ή είναι νεκρός. Το 1947 χειροτονήθηκε ιερέας μετά από τάμα του, από τον Μακαριστό Επίσκοπο Κισάμου & Σελίνου, Ευδόκιμο. Από τότε γίνεται ποιμένας του χωριού του για πολλά χρόνια. Τα χρόνια που υπηρέτησε σαν εφημέριος ήταν δύσκολα γιατί το χωριό επούλωνε τις πολλές πληγές του, και χρειαζόταν κάπου να βρει παρηγοριά και στήριγμα, πράγμα που έγινε έργο ζωής για τον παπά Γιάννη.
Μετά την εκτέλεση άρχισε η δραματική σκηνή των θρήνων και κοπετών των γυναικών του χωριού. Μόλις αντελήφθησαν πως οι Γερμανοί έφυγαν, έτρεξαν ξεμαλλιασμένες με βογκητά και κλάματα προς τον τόπο της εκτελέσεως. Δεν περιγράφεται η τραγική σκηνή που ξετυλίχτηκε στο αντίκρισμα των αγαπημένων τους νεκρών την ώρα που έφθασαν εκεί. Όσες είχαν την αντοχή και την δύναμη μετέφεραν τους δικούς τους στα σπίτια τους. Πολλές ξενύχτησαν στον Γολγοθά αυτό και με τα καυτά τους δάκρυα θέρμαιναν τα παγωμένα και άψυχα κορμιά τους.
Ο λαϊκός ποιητής σύνθεσε τραγούδι που τραγουδιέται ακόμα με πολλή συγκίνηση και συντριβή. Τραγούδι που μέσα από τα λίγα μα μεστά του λόγια κατάφερε μέχρι σήμερα να κρατήσει ζωντανά τον πόνο για τους νεκρούς και τον φθόνο για τους βάρβαρους κατακτητές.
Μαλάθυρο όμορφο χωριό άξιο και τιμημένο,
Και που’ ‘ν’ οι γι’ αντρειωμένοι σου τα’ όμορφα παλικάρια.
Μπαμπέσικα τα πιάσανε οι Γερμανοί οι σκύλοι,
Κι’ εκαταλύσανε μου τα.
Έτσι λοιπόν μετέφεραν και έθαψαν στο χωριό τους περισσότερους νεκρούς των, μέσα σε λάκκους που άνοιξαν οι ίδιες. Στον τόπο της εκτέλεσης άφησαν είκοσι από αυτούς αφού δεν πρόφθασαν να τους μεταφέρουν. Προσωρινά τους έθαψαν εκεί μέχρι τον επόμενο χρόνο που μετέφεραν τα λείψανά τους στο χωριό.
Στα επόμενα χρόνια φτιάχτηκε επιβλητικό Μνημείο με την συμβολή των ξενιτεμένων παιδιών του χωριού, και στη βάση του υπάρχει κοινοτάφιο που εσωτερικά φυλάσσονται τα λείψανα τους. Πάνω στο μνημείο αυτό κάθε χρόνο την τελευταία Κυριακή του Αυγούστου, τελείται μνημόσυνο των θυμάτων αυτής της χιτλερικής απανθρωπιάς.
Τα ονόματα των παλικαριών της Μαλαθύρου είναι:
Αναστασάκης Παναγιώτης του Αντωνίου
Αναστασάκης Αντώνιος του Εμμανουήλ
Αναστασάκης Ιωάννης του Αντωνίου
Αρτεμάκης Κωνσταντίνος του Βασιλείου
Γναφάκης Εμμανουήλ του Κωνσταντίνου
Δαράκης Κωνσταντίνος του Σπυρίδωνος
Δαμουλάκης Αντώνιος του Θεοδώρου
Κορναράκης Γεώργιος του Βασιλείου
Καρτσωνάκης Γεώργιος του Σπυρίδωνος
Καρτσωνάκης Μιχαήλ του Δημητρίου
Καρτσωνάκης Γεώργιος του Μιχαήλ
Καρτσωνάκης Αντώνιος του Ιωάννου
Καρτσωνάκης Αντώνιος του Δημητρίου
Καρτσωνάκης Μιχαήλ του Κωνσταντίνου
Καρτσωνάκης Κωνσταντίνος του Εμμανουήλ
Καρτσωνάκης Γεώργιος του Εμμανουήλ
Καρτσωνάκης Στέφανος του Μιχαήλ
Κορναράκης Δημήτριος του Γεωργίου
Λουπασάκης Γεώργιος του Εμμανουήλ
Λουβιτάκης Κωνσταντίνος του Αντωνίου
Κουμάκης Εμμανουήλ του Ιωάννου
Κουμάκης Δημήτριος του Κυριάκου
Κουμάκης Επαμεινώνδας του Νικολάου
Μπαμπουνάκης Δημήτριος του Θεοδώρου
Μπαμπουνάκης Μίνως του Δημητρίου
Μπαμπουνάκης Εμμανουήλ του Γεωργίου
Μπαμπουνάκης Ιωάννης του Δημητρίου
Μπαμπουνάκης Μιχαήλ του Δημητρίου
Μπαμπουνάκης Νικόλαος του Θεοδώρου
Μπαμπουνάκης Αντώνιος του Θεοδώρου
Μπαχαδάκης Μιχαήλ του Τζανή
Μπαχαδάκης Εμμανουήλ του Δημητρίου
Μπαχαδάκης Εμμανουήλ του Σπυρίδωνος
Μπαχαδάκης Δημήτριος του Αντωνίου
Ξενικάκης Ιωάννης του Στυλιανού
Ξενικάκης Στυλιανός του Βασιλείου
Παπαδάκης Στυλιανός του Νικολάου
Παπαδάκης Γεώργιος του Αντωνίου
Παπαδάκης Εμμανουήλ Αντωνίου
Πατεράκης Γεώργιος του Γεωργίου
Σηφοδασκαλάκης Γεώργιος του Ιωάννου
Σκανδαλάκης Γεώργιος του Κωνσταντίνου
Σκανδαλάκης Στυλιανός του Ιωάννου
Σκανδαλάκης Νικόλαος του Κωνσταντίνου
Σκανδαλάκης Εμμανουήλ του Ιωάννου
Σκανδαλάκης Θεοχάρης του Γεωργίου
Σκανδαλάκης Γεώργιος του Δημητρίου
Σκανδαλάκης Σταύρος του Κωνσταντίνου
Στεφανουδάκης Εμμανουήλ του Κωνσταντίνου
Στεφανουδάκης Απόστολος του Μιχαήλ
Στεφανουδάκης Ιωάννης του Αποστόλου
Σημαντηράκης Στυλιανός του Αντωνίου
Σημαντηράκης Μενέλαος του Στυλιανού
Σημαντηράκης Γεώργιος του Στυλιανού
Σημαντηράκης Εμμανουήλ του Στυλιανού
Τζωρτζάκης Μιχαήλ του Χαραλάμπους Πρόεδρος
Τζωρτζάκης Ιωάννης του Χαραλάμπους
Τζωρτζάκης Χαράλαμπος του Εμμανουήλ
Τζανακάκης Στυλιανός του Αντωνίου
Ψαράκης Ανδρέας του Μανούσου
Από το βιβλίο “ΧΩΡΙΟ ΜΟΥ ΜΑΡΤΥΡΙΚΟ ΚΑΙ ΠΟΝΕΜΕΝΟ” Ιερεως Αντωνίου Ελ. Κουμή