Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΛΥΚΟΥΡΓΟΣ – LYCURGUS
(Σπάρτη 8ος αι. π.Χ. – Κίρα/Κρήτη/Ήλιδα)
Ονομαστός σπαρτιάτης βασιλιάς, (Lycurgus, ρίζα –λυκ, lux, φως), νομοθέτης, μεταξύ μύθου και ιστορίας, για τη ζωή του οποίου διαθέτομε ποικίλες και αντιφατικές πληροφορίες. Ταξίδεψε στην Κρήτη, Ασία, Αίγυπτο και θεμελίωσε με τη νομοθεσία του το σπαρτιατικό πολίτευμα, αναδιοργανώνοντας τους δωρικούς θεσμούς της πατρίδας του, επηρεασμένος από την κρητική νομοθεσία. Η Μεγάλη Ρήτρα, το πρώτο δημοκρατικό ελληνικό «Σύνταγμα», περιλαμβάνει τους θεσμούς της κληρονομικής διπλής βασιλείας, της Γερουσίας, της Απέλλας (εκκλησίας του δήμου), όπου ισχύει ο δημοκρατικός θεσμός της ισηγορίας, των Εφόρων και των Συσσιτίων. Πάνω στην τάξη των ειλώτων στηρίζονται οι ελεύθεροι πολίτες, αυτάρκεις, σώφρονες, φιλοπάτριδες, χωρισμένοι σε τρεις φυλές με ίσους κλήρους. Το νομοθετικό του έργο απέκτησε τεράστια φήμη και ο ίδιος δοξάστηκε με θεϊκές τιμές.
Βιβλιογραφία: Ηρόδοτος, Πλάτων, Νόμοι, Μίνως, Αριστοτέλης, Πολιτικά, Ξενοφών, Πολύβιος, Στράβων, Γεωγραφικά, Παυσανίας, Πλούταρχος, Βίοι Παράλληλοι, Κλήμης Αλεξανδρεύς, Στρωματείς, W.G. Forrest, A history of Sparta 950-192 B.C., 1963, Ιωάν. Τριανταφυλλόπουλος, Αρχαία Ελληνικά Δίκαια, 1968, Ιωάννα Ζούλα, Ο δημιουργός της σπαρτιατικής πολιτείας, 2003, Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Γ.Δ. Καψάλη), Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς.
Εικονογραφία: Προτομή, Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο Νεαπόλεως, Νομίσματα Σπάρτης, Μαρμάρινο ανάγλυφο, C.P. Jennewin, 1950, Βουλή των Αντιπροσώπων, Καπιτώλιο, Ουάσιγκτων.
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΜΕΓΑΛΗ ΡΗΤΡΑ ΣΠΑΡΤΗΣ (6,2)
** ** **
Ο τρίτος τρόπος προχωρεί πέρα από τη δυναμική θεώρηση του δικαίου, σε μια βαθύτερη αξιολογική αντιμετώπισή του. Εδώ αντιμετωπίζεται η προέλευση, η διαδρομή και ο σκοπός της λειτουργίας του δικαίου. “Δίκαιο είναι ο δεσμευτικός για όλους κανόνας συμβίωσης ανθρώπων μέσα σε μια πολιτική-κοινωνική ομάδα, που στηρίζεται στην ιδέα της δικαιοσύνης” (Ντόκας, Λεξικό φιλοσοφικών όρων). “Το σύνολο των υποχρεωτικών κανόνων συμπεριφοράς που θεσπίζει ή επικυρώνει ένα κράτος και που η τήρησή τους εξασφαλίζεται με μέτρα κρατικής επενέργειας” (Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια). “Σύνολο νόμων και διατάξεων που κατά έναν καθορισμένο τρόπο ρυθμίζουν τις σχέσεις μεταξύ των ανθρώπων. Δίκαιο είναι, η θέληση της τάξης που βρίσκεται στην εξουσία σε μια δεδομένη κοινωνία, περιβεβλημένη με μορφή νόμου” (Ρόζενταλ – Γιουντίν, Μικρό φιλοσοφικό λεξικό). “Μια μορφή κοινωνικής ρύθμισης που αντιστοιχεί αποκλειστικά στην εμπορευματική καπιταλιστική κοινωνία” (Πασουκάνις). “Η μορφή ή τάξη ειδικών κοινωνικών σχέσεων, των σχέσεων παραγωγής και ανταλλαγής των εμπορευμάτων” (Στάλγκεβιτς). “Σύστημα, μορφή οργάνωσης των κοινωνικών σχέσεων, δηλαδή των σχέσεων παραγωγής και ανταλλαγής, καθεστώς κοινωνικών σχέσεων που αντιστοιχεί στα συμφέροντα της κυρίαρχης τάξης και προστατεύεται με την οργανωμένη δύναμη αυτής της τάξης” (Στούτσκα). “Η δι’ ειδικώς κρατικών μέσων επιβαλλομένη κρατική θέλησις επί μιας κοινωνίας” (Βεζανής). “Οι εκ του Κράτους πηγάζοντες και την θέλησιν της εν αυτώ ιθυνούσης τάξεως εκφράζοντες κανόνες, οι ρυθμίζοντες μελλούσας ανθρωπίνους πράξεις και συνδέοντες με την παράβασίν των εξαναγκαστικάς συνεπείας” (Βαμβέτσος).
Κατά μία αντίληψη που συμμετέχει στη δυναμική και στην αξιολογική θεώρηση του δικαίου “Δίκαιον είναι σύνολο κανόνων ρυθμιστικών των ανθρωπίνων σχέσεων που ισχύουν εις ορισμένον τόπον και χρόνον και επί ορισμένου λαού. Το δίκαιο προσδιορίζεται βάσει σταθερών και μεταβλητών παραγόντων, των μεταβολλομένων ιστορικών και κοινωνικών συνθηκών εν σχέσει με σταθερούς παράγοντες όπως η αυθαιρεσία, η ελευθερία και η δικαιοσύνη” (Πανταζόπουλος).
Είναι φανερό ότι ο προσδιορισμός της έννοιας του δικαίου δεν μπορεί να γίνει μόνο από τη νομική επιστήμη. “Η νομική δεν ορίζει τι είναι δίκαιο αλλά αποφαίνεται περί του τι προβλέπουν οι νόμοι σε ορισμένο τόπο και χρόνο” (Κάντιος). Πέρα από τη στατική περιγραφή υπάρχει η δυναμική θεώρηση του δικαίου και η αξιολογική του αντιμετώπιση. Με τον τρόπο αυτό όμως εισέρχονται στο δίκαιο στοιχεία έξω του κύκλου του, στοιχεία από τη σφαίρα της ηθικής, της πολιτικής, της τελολογίας. Αναγκαστικά το δίκαιο προσεγγίζεται γενικότερα με τη φιλοσοφία, την κοσμοθεωρητική αντίληψη της ζωής, την οντολογία και την αξιολογία.