Επιμέλεια: Στρατής Παπαμανουσάκης
ΛΕΟΝ ΤΡΟΤΣΚΥ – LEON TROTSKY
(Γιάνοφσκα, Κριμαία 1879 – Πόλη του Μεξικού 1940)
Η καθολικότερη επαναστατική μορφή του 20ου αιώνα, από τους μεγάλους ηγέτες του κομμουνιστικού κινήματος, θεωρητικός του μαρξισμού, ψευδώνυμο του Λεβ Μπρονστάιν. Από εβραϊκή οικογένεια, σπούδασε νομικά, αναμείχθηκε στη ρώσικη επαναστατική κίνηση, φυλακίστηκε και εξορίστηκε δύο φορές στη Σιβηρία. Στέλεχος του ρωσικού σοσιαλ-δημοκρατικού κόμματος, έλαβε μέρος στην Επανάσταση 1905 στην Πετρούπολη και εξέδωσε στο εξωτερικό τις εφημερίδες Πράβδα, Νάσε Σλόβο και Νόβυ Μιρ. Από τους πρωταγωνιστές της επανάστασης του 1917, μετέσχε στην κυβέρνηση του Λένιν, διαπραγματεύτηκε τη Συνθήκη του Μπρεστ-Λιτόφσκ και οργάνωσε τον Κόκκινο Στρατό. Τάχθηκε κατά της Νέας Οικονομικής Πολιτικής, διώχθηκε και κατέφυγε στην Τουρκία, Γαλλία, Νορβηγία και Μεξικό, όπου δολοφονήθηκε. Με τις αρχές της διαρκούς επανάστασης, της επαναστατικής παγκοσμιότητας και της διάκρισης αγρότη – προλετάριου, κατά της γραφειοκρατίας και της σταλινικής καταπίεσης, ίδρυσε το 1938 τη Δ΄ Διεθνή, καθιερώνοντας τον τροτσκισμό στην πρώτη γραμμή της επαναστατικής θεωρίας και πράξης.
Έργα: Το προλεταριάτο και η επανάσταση (1904), Η διανόηση και ο σοσιαλισμός (1910), Τα μαθήματα του Μεγάλου Χρόνου 1917 (1917), Μανιφέστο της Κομμουνιστικής Διεθνούς στους εργάτες όλου του κόσμου (1919), Τρομοκρατία και κομμουνισμός (1920), Μεταξύ ερυθρού και λευκού (1922), Λογοτεχνία και επανάσταση (1924), Διαλεκτικός υλισμός και επιστήμη (1924), Η Γ΄ Διεθνής μετά τον Λένιν (1928), Ο Στάλιν ως θεωρητικός (1930), Η ζωή μου (1930), Η διαρκής επανάσταση (1930), Τα προβλήματα της ισπανικής επανάστασης μέρα με τη μέρα (1931), Ιστορία της ρώσικης επανάστασης (1932), Τα προβλήματα της κινέζικης επανάστασης (1932), Στο δρόμο της Κίνας (1933), Ο πόλεμος και η Δ΄ Διεθνής (1934), Η προδομένη επανάσταση (1937), Η ηθική τους και η δική μας (1938), Η τραγωδία της Ισπανίας (1939), Βοναπαρτισμός, φασισμός και πόλεμος (1940), Υπεράσπιση του μαρξισμού (1942).
Βιβλιογραφία: [Έκδ. Collected works of L.D. Trotsky, Μόσχα (1926)], V. Serge, Vie et mort de Trotsky, 1961, Pablo, Leon Trotsky, B.D. Wolf, Lenine et Trotsky, 1951, Isaac Deutscher, Trotsky, The prophet armed 1979-1921, 1954, The prophet anarmed 1921-1929, 1959, The prophet outcast 1929-1940, 1963, V.R. Daniel, Trotsky, Stalin and socialism, 1991, Dim. Volkogonov, Trotsky, The eternal revolutionary, 1996, Helen Jilbert, Leon Trotsky, His life and ideas, 2003, David Renton, Trotsky, 2004, Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου (άρθρ. Ν.Ε.), Εγκυκλοπαιδεία Πάπυρος – Λαρούς, Μεγάλη Σοβιετική Εγκυκλοπαίδεια (άρθρ. Α.Γκ. Τίτοφ), Βικιπαίδεια.
Εικονογραφία: Man, controller of the Universe, τοιχογραφία, Diego Rivera, 1934, Μέγαρο Καλών Τεχνών, Πόλη Μεξικού.
Κινηματογράφος: Η δολοφονία του Τρότσκυ, Joseph Losey, 1972, (Richard Barton).
ΚΕΙΜΕΝΑ: ΛΕΟΝ ΤΡΟΤΣΚΥ, Η ΠΡΟΔΟΜΕΝΗ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ
** ** **
Τέλος στο επίπεδο του δέοντος, στον κόσμο της αξιολογίας, στη σφαίρα των προσδοκιών μας πρέπει να παραδεχθούμε μια σοβαρή αποτυχία. Η ηθική, το δίκαιο, η αισθητική, όπως διαμορφώθηκαν και κατατάχθηκαν θεωρητικά στην αξιολογική μας κλίμακα, δεν φαίνονται να συμβαδίζουν με τη ζωή και τον πολιτισμό μας. Όλα τα κριτήρια που θέσαμε, με βάση τη φύση, το λογικό, τον Θεό και τον άνθρωπο, διαψεύδουν καθημερινά τις ελπίδες μας. Η πρόοδος στον ένα τομέα σημαίνει οπισθοδρόμηση στον άλλο. Η εξημέρωση των κοινωνικών ηθών δεν καλύπτει την αγριότητα του ατομικού ενστίκτου. Η λειτουργία του πολιτικού και κοινωνικού μας συστήματος, ισοδυναμεί με τη βαθμιαία εξόντωση των μελών του. Το δίκαιο και η τέχνη έρχονται να επιβάλλουν δοσμένες καταστάσεις, χωρίς να επιτρέπουν διέξοδο προς την ελευθερία, τη δημιουργία, τη χαρά του ανθρώπου. Βέβαια η σχετικότητα της ζωής, η μηδαμινότητα του ατόμου, οι αντιφάσεις της κοινωνίας, είναι πλέον αναγνωρίσιμες και αποδεκτές. Στην πράξη όμως αγνοούνται από μια παράδοση με εγωϊστικά, επιθετικά και καταστροφικά κίνητρα. Το παράλογο, το αφύσικο, το αδιάφορο στοιχείο, υπερτερεί της λογικής, της φύσης, του ενδιαφέροντος. Ατομική ηθική και θρησκεία αντιμάχονται. Κράτος και δίκαιο αλληλοαναιρούνται. Τέχνη και πολιτισμός εξουδετερώνονται. Στράτευση και αναχώρηση, άτομο και κοινωνία, αρετή και νόμος, καταγράφονται στο παρελθόν και προβάλλονται στο μέλλον μας.
Οι τρεις κινήσεις της ψυχής, της ιστορίας και του κόσμου φανερώνονται πλέον ευδιάκριτα στην εποχή μας. Από τη γέννηση ως το θάνατο, από την προϊστορία ως τη μεταϊστορία, από τον πολιτισμό ως τη βαρβαρότητα, παρατηρούμε αυτή τη φοβερή διαλεκτική της ζωής, της κοινωνίας και του κόσμου. Η θέση όμως δεν μπορεί να νοηθεί χωρίς την αντίθεσή της, η ελπίδα χωρίς την απογοήτευση, ο εγωϊσμός χωρίς την αγάπη. Η ευθεία, ο κύκλος, η σπείρα, απεικονίζουν με μια διάφανη καθαρότητα την τραγωδία της ανθρώπινης ύπαρξης. Η κάθαρση αυτής της τραγωδίας χρειάζεται τον φόβο και το έλεος, την αγωνία και την αλληλεγγύη, το δάκρυ και το χαμόγελό μας.