Πρόληψη, θεραπεία, εξελίξεις γύρω από την αντιμετώπιση του καρκίνου. Ο καρκίνος ήταν και παραμένει μια πολυμορφική ασθένεια και κάθε τεχνολογική – ιατρική πρόοδος απέναντί του, θεωρείται δικαίως μια μικρή νίκη. Τώρα, μια νέα πρωτοποριακή έρευνα επιστημόνων στις ΗΠΑ ανοίγει ένα σύντομο και λιγότερο δαπανηρό δρόμο στη θεραπεία των καρκινοπαθών με ακτινοβολίες. Στόχος είναι οι ασθενείς να παίρνουν όλη την ακτινοθεραπεία σε μία και μόνο δόση διάρκειας μερικών χιλιοστών του δευτερολέπτου.
Η νέα ακτινοθεραπεία – εξπρές FLASH έχει αρχίσει να αναπτύσσεται στο Κέντρο Καρκίνου Άμπραμσον της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Πενσυλβάνια από μια ομάδα που έχει “ελληνικό χρώμα”. Εμείς, μιλήσαμε με τον δρ. Ιωάννη Βεργινάδη, έναν άνθρωπο που βρίσκεται στον “πυρήνα” της πρωτοποριακής έρευνας και ζει το δικό του “όνειρο γνώσης” στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
Μάλιστα, ο Ιω. Βεργινάδης τιμήθηκε με το βραβείο “early career investigator of the month” από την “Radiation Research Society” (Κοινότητα Έρευνας των Ακτινοβολιών) για το μέχρι σήμερα έργο του.
Όπως ο ίδιος λέει στο Magazine, “η ακτινοθεραπεία FLASH ενδέχεται να μειώσει αισθητά τις βλάβες σε ζωτικά όργανα που δέχονται ακτινοβολία, βελτιώνοντας έτσι κατά πολύ την ποιότητα ζωής του καρκινοπαθούς”.
Αναφέρει ακόμη πως “στις επόμενες δεκαετίες θα έχουμε καταφέρει να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά ακόμη και τις πιο ανθεκτικές στη θεραπεία μορφές καρκίνου, όπως άλλωστε έχει ήδη δειχθεί σε τύπους καρκίνου που πριν 10-20 χρόνια θεωρούνταν ανίατοι”.
Μεταξύ άλλων, ο κ. Βεργινάδης σκιαγραφεί το σύστημα Υγείας των ΗΠΑ και μιλά για το ελληνικό ΕΣΥ και τα διαχρονικά προβλήματά του.
Πριν λίγες ημέρες διακριθήκατε ως νέος ερευνητής του μήνα από την Ερευνητική Εταιρεία Ακτινοβολίας (Radiation Research Society). Τι σημαίνει για εσάς προσωπικά η διάκριση αυτή;
Χαίρομαι ιδιαιτέρως καθώς η διάκριση αυτή είναι σημαντική διότι υπάρχει αναγνώριση του ερευνητικού μου έργου στην επιστημονική κοινότητα και ανοίγει το δρόμο για νέες συνεργασίες με κορυφαίους επιστήμονες του πεδίου. Εκτός όμως από την αναγνώριση είναι και η ηθική ικανοποίηση για τη σκληρή και επίμονη δουλειά όλα αυτά τα χρόνια μέχρι να καταφέρω να χτίσω το ερευνητικό μου έργο και πετύχω του στόχους που έχω θέσει.
Δραστηριοποιήστε στις ΗΠΑ από το 2013 με κύριο ερευνητικό αντικείμενο την αύξηση της αποτελεσματικότητας της Ακτινοθεραπείας. Σε ποιο σημείο βρισκόμαστε αυτή τη στιγμή; Τι πρέπει να γνωρίζει ο κόσμος;
Η ακτινοθεραπεία χρησιμοποιείται ως κύρια ή συμπληρωματική θεραπεία (επιπροσθέτως της χειρουργικής αφαίρεσης ή χημειοθεραπείας) σε πάρα πολλές μορφές καρκίνου. Ο καρκίνος είναι μια πολυπαραγοντική νόσος, με προφίλ εξαιρετικά πολύπλοκο και ποικίλο. Αυτό σημαίνει πως η ακτινοθεραπεία για να είναι αποτελεσματική, χρειάζεται να είναι ακριβής όσον αφορά τη στόχευση του όγκου αλλά και τη μείωση των παρενεργειών που αναπόφευκτα θα προκληθούν στον υγιή περιβάλλοντα ιστό. Αυτή τη στιγμή χαιρόμαστε την ύπαρξη πολλών τεχνολογικών βελτιώσεων που έχουν αυξήσει στο μέγιστο δυνατό την απεικόνιση του όγκου και επιτρέπουν την ακριβή στόχευση του.
Όσον αφορά στις παρενέργειες που προκαλούνται από την ακτινοθεραπεία, στόχος των ερευνητών είναι να μειώσουν όσο το δυνατόν τις βλάβες στους υγιείς ιστούς που περιβάλλουν τον όγκο. Σε αυτό έρχεται να συμβάλλει η χρήση μιας νέας μεθόδου ακτινοθεραπείας, γνωστή με τον όρο ακτινοθεραπεία FLASH, η οποία αν και βρίσκεται σε πειραματικό στάδιο ακόμη, είναι πολλά υποσχόμενη.
Σε μελέτες που έχουν διεξαχθεί σε πειραματόζωα στο ερευνητικό μας κέντρο αλλά και σε άλλα κέντρα στην Αμερική και την Ευρώπη, η ακτινοθεραπεία FLASH φαίνεται ότι προκαλεί λιγότερες βλάβες στους ακτινοβολούμενους υγιείς ιστούς, ενώ η αποτελεσματικότητά της ως προς τον έλεγχο ανάπτυξης του όγκου είναι αμετάβλητη σε σχέση με την συμβατική ακτινοβολία που χρησιμοποιείται σήμερα στην κλινική. Εαν οι ιδιότητες που παρατηρούνται σε πειραματικό επίπεδο αποδειχθούν και στο κλινικό επίπεδο, η ακτινοθεραπεία FLASH ενδέχεται να μειώσει αισθητά τις βλάβες σε ζωτικά όργανα που δέχονται ακτινοβολία, βελτιώνοντας έτσι κατά πολύ την ποιότητα ζωής του καρκινοπαθούς.
Τι προσφέρει στη θεραπεία η μελέτη σας και ποια είναι τα επόμενα στάδια;
Η προσέγγιση των μελετών μας είναι πολύπλευρη λόγω ακριβώς των ιδιαιτεροτήτων του όγκου και της πολυπλοκότητας του μικροπεριβάλλοντος του. Πρόκειται για ένα διαρκώς μεταβαλλόμενο σύστημα που δεν μπορούμε να το παρακολουθήσουμε «ζωντανά» και με μια δυναμική που ακόμα δεν έχει κατανοηθεί πλήρως. Ένας από τους στόχους των δικών μου μελετών είναι η διερεύνηση των μηχανισμών που ευθύνονται για την ανθεκτικότητα ενός όγκου στην ακτινοβολία. Επιπλέον, η ανάπτυξη ινώδους ιστού μετά την ακτινοβολία είναι μια από τις κύριες παρενέργειες της ακτινοθεραπείας με μακροχρόνιες επιδράσεις στον οργανισμό επηρεάζοντας παράλληλα τη σωστή λειτουργία ζωτικών οργάνων. Πραγματοποιώ λοιπόν μελέτες που βοηθούν στην κατανόηση του τρόπου με τον οποίο αναπτύσσεται η ίνωση.
Έτσι χρησιμοποιώντας ένα κατάλληλο μοντέλο ακτινοθεραπείας της νόσου σε πειραματόζωα, το οποίο και ανέπτυξα για τις ανάγκες των μελετών μου, είναι δυνατή η ανίχνευση βιοδεικτών και άλλων κυτταρικών μορίων τα οποία σηματοδοτούν την έναρξη και την εξέλιξη των βλαβών από την ακτινοβολία. Με αυτόν τον τρόπο, κατανοώντας δηλαδή καλά τον «εχθρό», μπορούν να αναπτυχθούν φάρμακα ή ακτινοθεραπευτικές προσεγγίσεις όπως η ακτινοθεραπεία FLASH που ανέφερα προηγουμένως, τα οποία θα μεγιστοποιήσουν την αποτελεσματικότητα της ακτινοθεραπείας.
Ο καρκίνος αποτελεί ακόμη και σήμερα μια ασθένεια που για αρκετούς, αποτελεί “ταμπού” στις δημόσιες συζητήσεις. Πόσο πρέπει να μας φοβίζει;
Ο καρκίνος αποτελεί τη δεύτερη αιτία θανάτου παγκοσμίως μετά τις καρδιαγγειακές παθήσεις. Είναι μια πολύ σοβαρή νόσος η οποία είναι πολύ φυσικό να φέρνει τον φόβο στους ανθρώπους. Θα πρέπει όμως να αισθανόμαστε τυχεροί που στην εποχή μας υπάρχει τέτοια επιστημονική και τεχνολογική εξέλιξη τόσο στην πρόληψη όσο και στην αντιμετώπιση της νόσου που έχει καταστήσει κάποιες μορφές καρκίνου σχεδόν πλήρως ιάσιμες, κάτι που δεν ίσχυε στο παρελθόν.
Έτσι λοιπόν με την πάροδο των ετών βαδίζουμε στην εύρεση ολοένα και περισσότερων επιστημονικών λύσεων καθώς και πιο αποτελεσματικών θεραπειών. Εάν λοιπόν ο φόβος και οι συζητήσεις μπορέσουν να μεταφραστούν σε προσπάθεια διατήρησης μιας καλής υγείας αλλά και τακτικού ελέγχου του οργανισμού μας, τότε τα ταμπού αλλά και οι θανατηφόρες στατιστικές θα αποτελέσουν παρελθόν.
Πόσο κοντά ή πόσο μακριά είμαστε αυτή τη στιγμή ως παγκόσμια κοινότητα απέναντι στην αντιμετώπιση του καρκίνου; Υπάρχουν ελπίδες για φάρμακα;
Αυτή είναι μια ερώτηση που δέχονται όλοι όσοι έχουν παρόμοιο ερευνητικό αντικείμενο και είναι απολύτως αναμενόμενη. Με κάποιο τρόπο έχω ήδη απαντήσει σε αυτό το ερώτημα και παραπάνω. Ο καρκίνος δεν είναι ένας, δεν έχει ένα πρόσωπο και μια μορφή, όπως ακριβώς δεν είμαστε όλοι οι άνθρωποι ίδιοι στην εμφάνιση και οι πληθυσμοί δεν έχουν τις ίδιες συνήθειες και κουλτούρα. Ακόμη, ο καρκίνος μπορεί να μεταβληθεί και να εξελιχθεί στον άνθρωπο, και έτσι ο ίδιος τύπος καρκίνου μπορεί να διαφέρει από άνθρωπο σε άνθρωπο καθώς και να ανταποκρίνεται διαφορετικά στη θεραπεία.
Η πρόκληση του καρκίνου οφείλεται σε ένα συνδυασμό γενετικών ή/και περιβαλλοντικών παραγόντων που διαφέρουν πολύ κατά περίπτωση και επηρεάζουν τη μορφή και τη σοβαρότητα της νόσου. Έτσι λοιπόν δεν μπορούμε να μιλάμε για μια θεραπεία και για ένα φάρμακο που θα αντιμετωπίσει όλους τους τύπους καρκίνου. Επίσης πρέπει να αντιληφθούμε ότι πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστούν όλοι οι γενετικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας κακοήθειας. Δεν πρέπει όμως να χάσουμε την ελπίδα μας, και δεν το αναφέρω αυτό γιατί αποτελώ και εγώ μέρος αυτών των προσπαθειών. Όπως ανέφερα και προηγουμένως, η επιστημονική πρόοδος συνεχίζει με αλματώδη βήματα προς τα μπροστά, με δεκάδες ερευνητικά κέντρα ανά τον κόσμο να ασχολούνται ακόμη και με τις πιο σπάνιες μορφές καρκίνου. Πιστεύω λοιπόν ότι στις επόμενες δεκαετίες θα έχουμε καταφέρει να αντιμετωπίσουμε αποτελεσματικά ακόμη και τις πιο ανθεκτικές στη θεραπεία μορφές καρκίνου, όπως άλλωστε έχει ήδη δειχθεί σε τύπους καρκίνου που πριν 10-20 χρόνια θεωρούνταν ανίατοι.
Ζείτε μόνιμα στην Αμερική; Πώς προέκυψε και πώς θα χαρακτηρίζατε τη ζωή εκεί;
Κατοικώ μόνιμα στη Φιλαδέλφεια των ΗΠΑ από το 2013. Ήταν μεγάλη η επιθυμία μου να ανοίξω τους ορίζοντές μου ως νέος ερευνητής και να συνεχίσω την ερευνητική μου καριέρα στο εξωτερικό. Στο στόχο αυτό συνέβαλε και το γεγονός ότι πέτυχα μια πολύ σημαντική υποτροφία για μεταδιδακτορική έρευνα από το Ιδρυμα Μποδοσάκη, η οποία με στήριξε καθ’ολοκληρίαν στα πρώτα μου βήματα στις ΗΠΑ.
O τρόπος ζωής στην Αμερική έχει αρκετές ομοιότητες με τα περισσότερα Ευρωπαϊκά κράτη, κυρίως του βορρά, όσον αφορά στην κρατική οργάνωση και στην παροχή δημόσιων υπηρεσιών, γεγονός που οργανώνει σωστά την καθημερινότητα των ανθρώπων. Η πόλη της Φιλαδέλφειας λόγω του μικρότερου πληθυσμού της σε σχέση με άλλες μεγαλουπόλεις των ΗΠΑ, διατηρεί φυσιολογικούς ρυθμούς καθώς και έναν «Ευρωπαϊκό» χαρακτήρα λόγω της ιστορικότητάς της. Είμαι λοιπόν πολύ ευχαριστημένος με την επιλογή διαβίωσης στη συγκεκριμένη πόλη.
Ως επιστήμονας πώς αντιδράσατε μπροστά στην πολιτική Τραμπ ως προς την αντιμετώπιση του covid;
Με βάση τα νούμερα των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων και θανάτων από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας φαίνεται ότι οι ΗΠΑ βρίσκονται στην πρώτη θέση εδώ και πάρα πολλούς μήνες. Αυτό συνέβη διότι η προηγούμενη κυβέρνηση Τραμπ αψήφησε τη σοβαρότητα της κατάστασης αγνοώντας τα δεδομένα και της εισηγήσεις της επιστημονικής κοινότητας. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα οι πολίτες με τη σειρά τους να μην λαμβάνουν όλα τα απαραίτητα μέτρα που θα προφυλάξουν τους ίδιους και τους συνανθρώπους τους από την μετάδοση του ιού και έτσι συνεχίστηκε η εξάπλωσή του με ραγδαίους ρυθμούς. Τη χρονική στιγμή που άρχισαν να παίρνονται τα πρώτα μέτρα τα νούμερα είχαν φτάσει σε τέτοιο σημείο που δεν υπήρχε επιστροφή για τους επόμενους μήνες.
Η μεγαλύτερη μερίδα της επιστημονικής κοινότητας αντέδρασε έντονα τόσο με διαδηλώσεις και πορείες σε μεγάλες πόλεις των ΗΠΑ όσο και με άρθρα στον Τύπο καταγγέλλοντας την λάθος αντιμετώπιση της πανδημίας από τον πρώην πρόεδρο των ΗΠΑ καθώς και την πλειάδα των επαίσχυντων ρατσιστικών σχολίων για την προέλευση του ιού από την Ασία.
Πώς θα χαρακτηρίζατε το σύστημα υγείας των ΗΠΑ, αλλά και τη χρηματοδότηση για την έρευνα και την τεχνολογία;
Το σύστημα υγείας των ΗΠΑ αποτελείται από διάφορα υγειονομικά προγράμματα που καλύπτονται αποκλειστικά από το προσωπικό εισόδημα των πολιτών, από την κυβέρνηση ή από το σύνολο των συμβολών των εργαζόμενων και των εργοδοτών. Δεν υπάρχουν κρατικά νοσοκομεία με τη μορφή που υπάρχουν στην Ελλάδα. Η κυβέρνηση των ΗΠΑ χρηματοδοτεί προγράμματα όπως Medicare κ.ά., που απευθύνονται σε ηλικιωμένους, ανάπηρους, ανέργους και φτωχούς. Υπάρχουν επίσης δαπάνες για προγράμματα δημόσιας υγείας όπως τα ναρκωτικά, ο αλκοολισμός, κάπνισμα κλπ. Οι ΗΠΑ έχουν από τα μικρότερα ποσοστά δημόσιων δαπανών για την υγεία παγκοσμίως.
Αυτό σημαίνει πως πρέπει φυσικά και να αυξηθούν οι δημόσιες δαπάνες όπως επίσης να γίνουν οι κατάλληλες νομοθετικές αλλαγές ούτως ώστε τουλάχιστον να εξασφαλίζεται πλήρως η υγειονομική κάλυψη όλων των κοινωνικά αδύναμων πληθυσμιακών ομάδων. Όσον αφορά στην έρευνα και την τεχνολογία, η χρηματοδότηση προέρχεται από την κυβέρνηση, από ιδιωτικές εταιρείες και μη κερδοσκοπικούς οργανισμούς, όπως και στις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες. To επίπεδο χρηματοδότησης στις ΗΠΑ είναι από τα υψηλότερα στον κόσμο και διευκολύνει κατά πολύ την απρόσκοπτη διεξαγωγή απαιτητικών ερευνών, που οδηγούν σε μεγάλες καινοτομίες στους κλάδους της έρευνας και της τεχνολογίας.
Θα επιστρέφατε στην Ελλάδα; Πώς κρίνετε το επίπεδο παροχής υγειονομικών υπηρεσιών της πατρίδας σας και αν θέλετε, ποιες είναι οι διαχρονικές παθογένειες κατά τη δική σας γνώμη;
Δεν αποκλείω την επιστροφή μου στην Ελλάδα αλλά δεν προβλέπω αυτό να γίνει στο άμεσο μέλλον. Όπως ανέφερα και παραπάνω ήταν προσωπικά κυρίως τα κίνητρα για την μετακίνησή μου στο εξωτερικό και είχαν να κάνουν με την προσωπική μου εξέλιξη. Δεν έφυγα από την Ελλάδα γιατί έπαψα να πιστεύω στην ποιότητα του ερευνητικού έργου που μπορεί να παραχθεί από τα ελληνικά ιδρύματα. Όσον αφορά στο υγειονομικό σύστημα της Ελλάδας, ως πολίτες είμαστε πολύ τυχεροί που μπορούμε να απολαμβάνουμε ένα δωρεάν σύστημα υγείας.
Είχα την τύχη να συναντήσω και στη προσωπική μου ζωή και στο εργασιακό μου περιβάλλον γιατρούς και νοσηλευτικό προσωπικό οι οποίοι είναι καθ’όλα άξιοι και άρτια εκπαιδευμένοι. Όμως υπάρχει και μια μακριά λίστα καταγγελιών για αλόγιστες δαπάνες, για ανεκμετάλλευτο ιατρικό εξοπλισμό, για ελλιπείς εγκαταστάσεις κέντρων υγείας σε δυσπρόσιτες περιοχές κ.α. Προσωπικά θεωρώ πως το γεγονός ότι το υγειονομικό σύστημα της Ελλάδας υποφέρει από αυτές τις δυσλειτουργίες, δε σημαίνει πως το αγαθό της υγείας θα πρέπει να γίνει αντικείμενο άκρατης εκμετάλλευσης από τον ιδιωτικό τομέα. Υπάρχουν μέτρα που μπορούν να ληφθούν για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που μαστίζουν το σύστημα υγείας, αρκεί να υπάρξει μια ειλικρινής και συντονισμένη προσπάθεια από το πολιτικό σύστημα και τους διοικούντες των νοσοκομείων.
Τέλος, ως ερευνητής, τι θα θέλατε να δείτε πιο εντατικά στο κομμάτι της πρόληψης και της έρευνας για την αντιμετώπιση τόσο του καρκίνου όσο και άλλων νόσων που αφορούν την παγκόσμια κοινότητα;
Θεωρώ ότι η πρόληψη είναι το άλφα και το ωμέγα και θα πρέπει όλοι να το συνειδητοποιήσουμε. Σε κοινωνικό επίπεδο, είναι ευθύνη της πολιτείας σε κάθε κράτος να οργανώνει εκστρατείες ενημέρωσης του πληθυσμού όσον αφορά στην πρόληψη ασθενειών. Ειδικότερα στην εποχή μας, με την εγκαθίδρυση πληθώρας μέσων κοινωνικής δικτύωσης, η πολιτεία σε συνεργασία με τον επιστημονικό κλάδο μπορεί εύκολα να έχει πρόσβαση σε όλες τις ηλικιακές ομάδες του πληθυσμού και ειδικότερα στις νεαρές ηλικίες.
Είναι πολύ σημαντικό οι μικρότερες σε ηλικία πληθυσμιακές ομάδες κάθε κράτους να έχουν εμπεριστατωμένη άποψη για την πρόληψη ασθενειών όπως ο καρκίνος αλλά και μεταδιδόμενων νόσων ούτως ώστε οι επόμενες γενιές να δουν τα ποσοστά θνησιμότητας να μειώνονται και ίσως να αντιμετωπίσουν πιο αποτελεσματικά μελλοντικές πανδημίες.
