Θα σας αφηγηθούμε, με όσο μεγαλύτερη συντομία μπορούμε, μια αληθινή ιστορία. Την ιστορία λίγων αλλά ριψοκίνδυνων αριστερών ανταρτών που συνέχισαν τον ένοπλο αγώνα, ακόμα και μετά την ήττα του ΔΣΕ.
Όπως είναι γνωστό, ο Εμφύλιος Πόλεμος στην Ελλάδα άρχισε το 1946 και τελείωσε το 1949 με την ήττα του ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας). Όμως, ακόμα και μετά την ήττα του ΔΣΕ, υπήρξε μια ολιγομελής ομάδα αριστερών ανταρτών που παρέμεινε με τα όπλα στα χέρια σε διάφορα βουνά της Κρήτης και συνέχισε τον αγώνα μέχρι το 1962. Δηλαδή για 13 ολόκληρα χρόνια μετά, συνέχιζαν το αντάρτικο.
Ποια άτομα αποτελούσαν αυτή την ομάδα ; Ο Νίκος Κοκοβλής, η Παγώνα Κοκοβλή (αδελφή του Νίκου), η Αργυρώ Πολυχρονάκη, ο Σταμάτης Μαριόλης, ο Γιάννης Λιονάκης και ο Κωστής Λιονάκης. Δηλαδή 4 άνδρες και 2 γυναίκες. Οι ζωές αυτών των έξι ανθρώπων ενώθηκαν σε μια κοινή πορεία επιβίωσης.
Το φορτίο που σήκωσαν στις πλάτες τους υπήρξε αρκετά βαρύ. Ήταν οι υπεύθυνοι για την ανασυγκρότηση παράνομων πυρήνων και στη συνέχεια των οργανώσεων του ΚΚΕ, με τη Χωροφυλακή να αναζητάει συνεχώς τα ίχνη τους.
Αυτά τα 6 άτομα, ύστερα από πολλά χρόνια σκληρής δοκιμασίας, παρανομίας και διώξεων κατάφεραν το 1962 να διαφύγουν στην Ιταλία και από εκεί, μετά από αφάνταστες περιπέτειες, μέσω Ουγγαρίας, στην Τασκένδη της Σοβιετικής Ένωσης (ΕΣΣΔ).
Τη συγκλονιστική ιστορία των τελευταίων ανταρτισσών του ΔΣΕ Κρήτης αφηγήθηκε η Αργυρώ Πολυχρονάκη σε ένα γράμμα που έστειλε στον Κώστα Γκριτζώνα. Στο γράμμα αυτό, αναφέρει μεταξύ άλλων και τα εξής :
«Από τις εννέα [αντάρτισσες] που μείναμε, τέσσερις σκοτώθηκαν σε συμπλοκές : οι Αθηνά Χανταμπάκη και Ελένη Παπαγιαννάκη τον Απρίλη του 1949. Η Βαγγελιώ Κλάδου στις 5 Δεκέμβρη του 1949. Και η Μαρία Μποράκη στις 11 του ίδιου μήνα. Τρεις συνελήφθησαν : η Γεωργία Σκευάκη και η Ξένια Ατανασάκη την άνοιξη του 1952, ενώ η Ανδριανή Καταρτζόγλου είχε συλληφθεί προηγούμενα. Δύο αντάρτισσες γλυτώσαμε : η Παγώνα Κοκοβλή-Λιονάκη και η Αργυρώ Πολυχρονάκη-Κοκοβλή, μαζί με έξι ακόμα άντρες-αντάρτες.
Παραμείναμε παράνομες – επικηρυγμένες μέχρι το 1962. Ύστερα από εντολή της ΚΕ του ΚΚΕ αποδράσαμε και μαζί με τους τέσσερις από τους έξι συντρόφους μας ήρθαμε στην Τασκένδη. Στο διάστημα από τον τερματισμό του ένοπλου αγώνα μέχρι το 1962δουλεύαμε παράνομα όπως και οι υπόλοιποι σύντροφοί μας, καθοδηγώντας τις παράνομες επονίτικες οργανώσεις. […]
Όλες οι αντάρτισσες είχαν διακριθεί στις μάχες που έδωσε ο ΔΣΕ. Αλλά και στην καρτερικότητα, στην ανοχή, στις κακουχίες και στις στερήσεις. Σ’ έναν τόπο, σ’ ένα νησί όπου δεν υπήρχαν μετόπισθεν για ν’ ανασάνεις κάποια στιγμή, που βρισκόσουν σ’ ένα κυνηγητό ακατάπαυστο από πολυάριθμες αντίπαλες δυνάμεις, που είχες να κάνεις με συνεχείς, ολονύχτιες πορείες, ξυπόλυτος, γυμνός, πεινασμένος, σε βουνά (μαδάρες τις λέμε στην Κρήτη) γυμνά και άνυδρα, η ζωή ιδιαίτερα για τις γυναίκες ήταν πάρα πολύ δύσκολη.» .
Στις 22 Ιουνίου 1962 ένα μικρό πλοίο αναχωρεί από τη Γλυφάδα με προορισμό το Οτράντο της Νότιας Ιταλίας. Ένας ηλικιωμένος ναυτικός και ο γιος του έχουν πάρει μια ριψοκίνδυνη απόφαση. Φυγαδεύουν παράνομα 4 άνδρες και 2 γυναίκες. Είναι η ομάδα των 6 τελευταίων ανταρτών του ΔΣΕ Κρήτης που έζησαν υπό διωγμό για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα και επέδειξαν αξιοθαύμαστες ψυχικές και σωματικές αντοχές.
Ποια ήταν η διαδρομή του καθενός από τους 6 τελευταίους μαχητές του ΔΣΕ Κρήτης ; Για να απαντήσουμε σε αυτό το ερώτημα, θα παραθέσουμε σύντομα βιογραφικά σημειώματα των πρωταγωνιστών αυτής της ιστορίας.
Νίκος Κοκοβλής (1920 – 2012) :
Γεννήθηκε το 1920 στη Μικρά Ασία. Λόγω της Μικρασιατικής Καταστροφής ήρθαν πρόσφυγες στα Χανιά. Η Κατοχή τον βρήκε να σπουδάζει στην Ανωτάτη Εμπορική Σχολή. Αναγκάστηκε να επιστρέψει στα Χανιά. Εντάχθηκε στο ΕΑΜ (Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο), δηλαδή στη μεγαλύτερη αντιστασιακή οργάνωση της Ελλάδας. Διετέλεσε γραμματέας του Εργατικού Κέντρου Χανίων για ένα διάστημα. Το 1947 ανέβηκε στο βουνό για να πολεμήσει στις τάξεις του ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας). Τον Ιούνιο του 1948 δόθηκε η τελευταία μάχη : η μάχη της Σαμαριάς. Ο Γιάννης Βίγλης από τη Σαμαριά διέσωσε μια ομάδα διωκόμενων ανταρτών, οδηγώντας τους από ένα δύσβατο πέρασμα μέσω Πρινιά και Τρυπητής σε ασφαλές μέρος πάνω από το Κουστογέρακο. Εκεί γράφτηκε ο επίλογος του ΔΣΕ Κρήτης. Ο Κοκοβλής διέφυγε το 1962 στην Ιταλία. Βρήκε καταφύγιο στην Τασκένδη της Σοβιετικής Ένωσης. Το 1976 επέστρεψε στην Ελλάδα μαζί με τη σύζυγό του και συνέχισε την πολιτική του δράση μέσα από το ΚΚΕ Εσωτερικού (στο οποίο εντάχθηκε το 1968), την ΑΚΟΑ, το Συνασπισμό και το ΣΥΡΙΖΑ. Έφυγε από τη ζωή στις 11 Αυγούστου 2012.
Γιάννης Λιονάκης (1921 – 2012) :
Ο Γιάννης Λιονάκης γεννήθηκε το 1921 στο Γαβαλοχώρι. Το 1938 εντάχθηκε στην ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας). Την περίοδο της Κατοχής έγινε αντάρτης του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Μετά την απελευθέρωσε της Ελλάδας, δραπέτευσε από τον κυβερνητικό στρατό και προσχώρησε στο ΔΣΕ (Δημοκρατικός Στρατός Ελλάδας). Ήταν στην ομάδα των 6 που κατάφεραν να διαφύγουν στην Ιταλία το 1962. Έφυγε από τη ζωή στις 21 Ιανουαρίου 2012.
Αργυρώ Πολυχρονάκη – Κοκοβλή :
Γεννήθηκε το 1927 στο χωριό Δρακώνα των Χανίων. Συμμετείχε στην ΕΠΟΝ. Συνελήφθη το 1947 και οδηγήθηκε στη φυλακή. Αποφυλακίστηκε το 1948 λόγω έλλειψης στοιχείων. Στις αρχές του 1948 πήγε στο βουνό και εντάχθηκε στο ΔΣΕ. Στο βουνό γνώρισε το Νίκο Κοκοβλή, με τον οποίο είχε κοινή πορεία και στη ζωή και στο αντάρτικο. Έζησαν στη Σοβιετική Ένωση ως πολιτικοί πρόσφυγες για πολλά χρόνια και το 1976 επαναπατρίστηκαν.
Σταμάτης Μαριόλης (1925 – 2007) :
Γεννήθηκε το 1925 στον Πειραιά και ήταν μανιάτικης καταγωγής. Τον Ιούλιο του 1947 υπηρετούσε τη θητεία του ως αεροπόρος στο αεροδρόμιο του Μάλεμε. Τότε, μια ομάδα ανταρτών κατέλαβε το αεροδρόμιο, πήρε μεγάλες ποσότητες όπλων και πυρομαχικών και έφυγε. Ο Σταμάτης, ως μέλος του ΚΚΕ, τους βοήθησε αποφασιστικά. Συμμετείχε στο αντάρτικο και κρυβόταν στην περιοχή της Κισάμου. Ήταν ένας από τους 6 που διέφυγαν στην Ιταλία το 1962. Έφυγε από τη ζωή το 2007.
Παγώνα Κοκοβλή (1922 – 1994) :
Ήταν αδελφή του Νίκου Κοκοβλή και μέλος της ΕΠΟΝ στην περίοδο της Κατοχής. Ανέβηκε στο βουνό πριν από τον αδερφό της. Στο αντάρτικο είχε το ψευδώνυμο «Κατερίνα». Διέφυγε και αυτή στην Ιταλία το 1962.
Κώστας Λιονάκης (1925 – 1993) :
Γεννήθηκε το 1925 και ήταν αδερφός του Γιάννη Λιονάκη. Ανέβηκε στο βουνό το 1947 και παρέμεινε για μεγάλο διάστημα στις σπηλιές του Αποκόρωνα με το Γιάννη και την Παγώνα. Από ένα σοβαρό ατύχημα έχασε το ένα του μάτι. Διέφυγε μαζί με τους συναγωνιστές του στην Ιταλία το 1962.
Το 2009 ο σκηνοθέτης Σταύρος Ψυλλάκης παρουσίασε ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «Άλλος δρόμος δεν υπήρχε» («There was no other way») που εξιστορούσε τη δράση των τελευταίων ανταρτών του ΔΣΕ Κρήτης. Βέβαια, αν θέλουμε να ακριβολογούμε, θα πρέπει να πούμε ότι οι τελευταίοι αντάρτες της Κρήτης ήταν ο Γιώργος Τζομπανάκης (1919 – 1996) και ο Σπύρος Μπλαζάκης (1916 – 1996) που ήταν αντάρτες στα βουνά για ολόκληρες δεκαετίες. Κατέβηκαν από τα βουνά το 1975.