“Εμπρός της Ευρώπης οι κολασμένοι” του Μωυσή Λίτση
Η Κρίση στην Ευρωζώνη έχει πάρει τέτοιες διαστάσεις ώστε καθημερινά πληθαίνουν τα σενάρια όχι μόνο για τη θέση της Ελλάδας μέσα στη ζώνη του Ευρώ, αλλά και για την ίδια την τύχη του κοινού νομίσματος. Τι θα σημαίνει μια Ελλάδα χωρίς Ευρώ; Θα είναι καταστροφή ή διέξοδος; Και για ποιόν; Στη σειρά άρθρων που εγκαινιάζουμε σήμερα με τον γενικό τίτλο “Μπορούν οι εργάτες να κυβερνήσουν;” τρεις συγγραφείς, ο Μωυσής Λίτσης, ο Σταύρος Μαυρουδέας, ο Σωτήρης Κοντογιάννης αναλύουν τις αιτίες της κρίσης, διαλύουν μύθους και προτείνουν λύσεις από τη σκοπιά της εργατικής τάξης. Στο πρώτο μέρος η παρέμβαση του Μωυσή Λίτση* με τίτλο “Εμπρός της Ευρώπης οι κολασμένοι” για την Ευρωζώνη που βρίσκεται στα πρόθυρα διάλυσης, το δίλλημα ευρώ ή δραχμή και την δομική κρίση του συστήματος.
επιμέλεια σειράς: Ειρηναίος Μαράκης
Το 2002 η Ελλάδα υποδεχόταν το ευρώ με ενθουσιασμό. Τα σακουλάκια με τα πρώτα κέρματα του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος γινόντουσαν ανάρπαστα και ο τότε Έλληνας πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης έφθανε να δωρίζει συμβολικά στον Αμερικανό πρόεδρο Τζορτζ Μπους τα νέα κέρματα του ευρώ, ως μια ένδειξη ότι η Ελλάδα άλλαξε… και από πιστό παιδί της Ουάσιγκτον γινόταν πλέον ισχυρός εταίρος στην ανερχόμενη «Ενωμένη Ευρώπη» του ενιαίου νομίσματος.Δέκα χρόνια μετά η Ελλάδα αναστενάζει στα συσσίτια, τις ουρές των ανέργων και των εργαζόμενων που μένουν απλήρωτοι, όπως καλή ώρα ο γράφων ως εργαζόμενος στην εφημερίδα «Ελευθεροτυπία», όπου δημοσιογράφοι, διοικητικοί και τεχνικοί παραμένουμε απλήρωτοι επί πέντε μήνες, με την επιχείρηση να καταφεύγει στο περιβόητο άρθρο 99.Στην Ελλάδα του 2012 είναι πλέον ορατός ο κίνδυνος αποπομπής της χώρας από το ευρώ, με την ιθύνουσα πολιτική και οικονομική τάξη να προσπαθεί με απειλές να υπερασπιστεί τη Μεγάλη Ιδέα που ξεφτίζει. Eνδεικτικά άλλωστε τα αφιερώματα της Πρωτοχρονιάς σε ΒΗΜΑ και ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ με ολίγη από Προβόπουλο ο οποίος απειλεί ότι η Ελλάδα θα γυρίσει στη δεκαετία του ’50 έτσι και επιστρέψει στη δραχμή.To γνωστό για τις διασυνδέσεις του πρακτορείο Bloomberg, σε άρθρο γνώμης λίγο μετά την Πρωτοχρονιά υπερθεματίζει, υποστηρίζοντας ότι η εσωτερική υποτίμηση είναι καλύτερη από τη λύση της «παραδοσιακής» υποτίμησης αν η Ελλάδα επέστρεφε στη δραχμή.«Αν η Ελλάδα είχε ακόμη τη δραχμή και την υποτιμούσε, θα μείωνε έτσι τις τιμές των εξαγωγών και θα αύξανε τις τιμές των εισαγωγών. Επειδή δεν το κάνει, πρέπει να ανακτήσει την ανταγωνιστικότητά της ακόμη πιο βίαια: μέσω της μείωσης των μισθών, η οποία απαιτεί σταθερά υψηλή ανεργία για να κάμψει την αγοραστική αξία των εργαζομένων», έγραφε χαρακτηριστικά σε κύριο άρθρο του το Bloomberg και συνέχιζε: «Η παρούσα ύφεση είναι αρκετά κακή, επισημαίνουν όσοι έχουν αντίθετη άποψη. Επεκτείνοντάς την επ’ αόριστον θα ήταν πολιτικά αδύνατον και μία οικονομική καταστροφή. Κάτι τέτοιο αφήνει ως μόνη λύση την έξοδο από το ευρώ».«To πρόβλημα είναι ότι η έξοδος από το ευρώ θα ήταν μία ακόμη μεγαλύτερη καταστροφή. Θα προκαλούσε πανικό στις τράπεζες καθώς οι αποταμιευτές θα έτρεχαν να πάρουν τα ευρώ τους πριν αυτά μετατραπούν σε δραχμές. Επιπλέον οι Έλληνες δανειστές θα συνέχιζαν να χρωστούν σε ευρώ στους ξένους. Επειδή η νέα δραχμή θα υποτιμούταν αμέσως, οι δανειστές θα είχαν περιορισμένη δυνατότητα αποπληρωμής των χρεών τους, προκαλώντας νέα κύματα πτωχεύσεων».«Αντιθέτως, η αναδιάρθρωση χρέους συν την «εσωτερική» ή «δημοσιονομική» υποτίμηση – όσο και δύσκολη αν είναι – δείχνει προτιμότερη. Χρειάζονται σημαντικές μειώσεις μισθών και ύφεση για να εφαρμοστούν…Ένας συνδυασμός από αύξηση του ΦΠΑ και μείωση των εργοδοτικών εισφορών μοιάζει με νομισματική υποτίμηση μέσω αύξησης των τιμών των εισαγωγών σε σχέση με τις τιμές των εξαγωγών, μειώνοντας κατακόρυφα το εργατικό κόστος».Προκειμένου λοιπόν να σωθεί το ευρώ και οι τράπεζες, καλύτερα να θυσιαστούν οι εργαζόμενοι, λέει με άλλα λόγια το «Bloomberg», «εκλαϊκεύοντας» τα όσα διαδραματίζονται τις τελευταίες ημέρες στη χώρα μας με τη νέα εντολή της τρόικας για νέο κόψιμο στους μισθούς του ιδιωτικού τομέα.
Ευρωζώνη στα πρόθυρα διάλυσης
Στην ίδια την ευρωζώνη οι Ευρωπαίοι ηγέτες μαλλιοτραβιούνται για το πώς να κρατήσουν το ευρώ, η κατάρρευση του οποίου απειλεί όχι μόνο την Ευρώπη, αλλά και τις ΗΠΑ και τα άλλα μεγάλα κέντρα του καπιταλισμού με ακόμη μεγαλύτερη οικονομική κρίση.Στην ίδια την ευρωζώνη είναι πλέον ανοικτό το ενδεχόμενο διάλυσης, όχι τόσο επειδή μπορεί να αναγκαστεί η Ελλάδα να πτωχεύσει και να εγκαταλείψει το ευρώ, αλλά επειδή οι ευρωπαϊκές ηγεσίες δείχνουν ανήμπορες να αντιμετωπίσουν την κρίση, ιδίως από τότε που αυτή κτύπησε την Ιταλία.Μια διάλυση ωστόσο της ευρωζώνης υπό το βάρος των εθνικών ανταγωνισμών, θα φέρει ακόμη μεγαλύτερα δεινά στους λαούς της Ευρώπης. Λίγο πριν το τέλος του 2011 ο ΟΟΣΑ επεσήμαινε πέρα από τον κίνδυνο ύφεσης των ευρωπαϊκών οικονομιών, το ενδεχόμενο να διαλυθεί η ευρωζώνη, γεγονός που θα προκαλούσε μία τεραστίου μεγέθους καταστροφή, «με μαζική καταστροφή πλούτου, χρεοκοπίες και κατάρρευση της εμπιστοσύνης στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και συνεργασία».Ανάλογες προβλέψεις είχε κάνει και η ελβετική τράπεζα UBS, η οποία μάλιστα κοστολόγησε το ενδεχόμενο κατάρρευσης της ευρωζώνης σε προσωρινή απώλεια έως και 50% της οικονομικής παραγωγής.Δεν πάει καιρός που ο Πολωνός υπουργός Εξωτερικών Ραντασλόβ Σκόρσκι, προειδοποιούσε ότι τυχόν διάλυση της ευρωζώνης «θα προκαλούσε κρίση αποκαλυπτικών διαστάσεων». «Αν δημιουργηθούν εμπορικές συγκρούσεις, τότε οι συνθήκες θα μετεξελιχθούν τάχιστα σε στρατιωτικές συγκρούσεις», τόνιζε. Όχι άδικα αν αναλογιστεί κανείς την μακρόχρονη «σκοτεινή» ευρωπαϊκή ιστορία συγκρούσεων τον 20ό αιώνα, την οποία το εγχείρημα της «Ενωμένης Ευρώπης» επιχειρούσε υποτίθεται να αποτρέψει.
Ευρώ ή δραχμή;
Το 2010 ακόμη και η συζήτηση για το ενδεχόμενο εξόδου της Ελλάδας από το ευρώ, αντιμετωπίζονταν ως «έγκλημα καθοσιώσεως». Όποιος τολμούσε να βάζει τέτοιο θέμα αντιμετωπιζόταν ως «εθνικός προδότης» ή «πράκτορας» ξένων δυνάμεων (βλέπε ΗΠΑ, Βρετανία) που επιθυμούν να αποδυναμώσουν το εγχείρημα του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος και την προσπάθεια πολιτικής ενοποίησης της ΕΕ. Το θέμα της παραμονής ή όχι στο ευρώ αποτελούσε ταμπού ακόμη και για την αριστερά, που αντιμετώπιζε το πρόβλημα με όρους του παρελθόντος, με τους μεν υποστηρικτές της εξόδου να στιγματίζονται ως «εθνικιστές», ενώ όσοι εξέφραζαν επιφυλάξεις «οπαδοί του ευρωμονόδρομου».Το ευρώ σχεδιάστηκε ως αντίβαρο του δολαρίου και μετατράπηκε σε νούμερο δύο διεθνές νόμισμα, χωρίς ωστόσο να έχει από πίσω του την πολιτική και στρατιωτική ισχύ που έχει το δολάριο. Με άλλα λόγια το ευρώ δεν στηρίχτηκε σε ένα ισχυρό εθνικό κέντρο, όπως τα άλλα μεγάλα διεθνή νομίσματα. Επιπλέον η λογική του εντασσόταν στη λογική της παγκοσμιοποίησης, του πλήρους ανοίγματος των κεφαλαιαγορών και της απορρύθμισης των εργασιακών σχέσεων, η οποία με την υποτιθέμενη ευημερία που θα έφερνε θα λείαινε τις εθνικές διαφορές στην Ευρώπη. Σήμερα το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα όχι μόνο δεν μετριάζει τις οικονομικές και πολιτικές αντιθέσεις, αλλά αντίθετα της βγάζει όλο και περισσότερο στην επιφάνεια, καθώς η μία χώρα κατηγορεί την άλλη για την έλλειψη αποφασιστικότητας όσον αφορά την αντιμετώπιση της κρίσης.Μέρκελ εναντίον Σαρκοζί, Γαλλία εναντίον Βρετανίας, ΕΚΤ κατά Κομισιόν, έριδες εντός της ΕΚΤ και πάει λέγοντας… Η γερμανική αστική τάξη απαλλαγμένη από τις ενοχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, παραμερίζει πλέον τον παραδοσιακό της σύμμαχο τη Γαλλία, επιβάλλοντας χωρίς τους συμβιβασμούς του παρελθόντος τη σιδηρά της πειθαρχία. Η γερμανική αντίληψη περί δημοσιονομικής πειθαρχίας και διευθυντηρίου των Βρυξελλών (διάβαζε Βερολίνο) είναι καταδικασμένη να αποτύχει. Το αντιγερμανικό αίσθημα φουντώνει και σε ορισμένες χώρες (π.χ. Γαλλία) χρησιμοποιείται από μέσα ενημέρωσης ως παραπλάνηση των πραγματικών αιτιών της κρίσης που μαστίζει την ευρωζώνη. Όπως ακριβώς έκανε ο γερμανικός «κίτρινος» τύπος με την Ελλάδα, αναπαράγοντας ρατσιστικά στερεότυπα περί τεμπέληδων Ελλήνων για να παραπλανήσει την κοινή γνώμη για τα πραγματικά αίτια μιας κρίσης που παρουσιαζόταν ως ελληνική και αποτέλεσμα της ιδιόμορφης ελληνικής διαφθοράς, η οποία ειρήσθω εν παρόδω συνεργαζόταν άψογα με το γερμανικό οικονομικό-πολιτικό κατεστημένο, όταν επρόκειτο για υποβρύχια και μίζες από την Siemens.
Φταίει η αρχιτεκτονική;
Κατά την κυρίαρχη λογική το πρόβλημα του ευρώ, είναι απλά πρόβλημα αρχιτεκτονικής. Αρκεί να ενοποιηθεί δημοσιονομικά η ευρωζώνη και μάλιστα κάτω από το γερμανικό υπόδειγμα για να… σωθεί το κοινό νόμισμα. Η κρίση του ευρώ δεν οφείλεται στις υπαρκτές ατέλειες της αρχιτεκτονικής του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος, όπως την παρουσιάζει η κυρίαρχη αντίληψη στα διεθνή και εγχώρια ΜΜΕ. Ακόμη και αν υπήρχε κοινή δημοσιονομική πολιτική δεν θα έλυνε από μόνη της τα προβλήματα. Το παράδειγμα των ΗΠΑ είναι αρκετά διαφωτιστικό. Παρά το γεγονός ότι οι ΗΠΑ διαθέτουν και κεντρική κυβέρνηση και ομοσπονδιακό προϋπολογισμό και τυπώνουν «λογιστικά» αβέρτα δολάρια, δεν έχουν καταφέρει να βγουν πραγματικά από την κρίση. Οι επί μέρους πολιτείες ζουν σε συνθήκες χρεοκοπίας ανάλογες με αυτές των ευρωπαϊκών κρατών, ενώ η αμερικανική κοινωνία εξακολουθεί να πληρώνει βαρύ τίμημα για τις επιπτώσεις της κατάρρευσης της χρηματοπιστωτικής φούσκας της δεκαετίας του 2000, αποκορύφωμα της οποίας ήταν η κατάρρευση της Lehman Brothers το 2008. Σήμερα είναι πλέον εμφανές ότι η κρίση δεν είναι «ελληνική» – χωρίς αυτό βέβαια να σημαίνει ότι στην Ελλάδα ήταν όλα καλώς καμωμένα (οι κυβερνήσεις ΝΔ και ΠΑΣΟΚ άλλωστε τα τελευταία χρόνια το διεθνές σύστημα εξυπηρετούσαν) – αλλά ευρωπαϊκή και διεθνής. Σήμερα δεν είναι η Ελλάδα που απειλεί να διαλύσει το ευρώ, αλλά οι αυξανόμενοι ευρωπαϊκοί ανταγωνισμοί τόσο μεταξύ της Γερμανίας της Μέρκελ και της Γαλλίας του Σαρκοζί, όσο και μεταξύ Ευρωζώνης και της εκτός ευρώ Βρετανίας που φοβάται ωστόσο ότι τυχόν κατάρρευση του ευρωπαϊκού νομίσματος θα παρασύρει και το λονδρέζικο Σίτι που κερδοσκοπεί ασύστολα με ομόλογα, νομίσματα και μετοχές.
Το λάθος που δεν… διορθώνεται
Δέκα χρόνια μετά την μετά Βαΐων και Κλάδων ελληνική ένταξη στην νομισματική ένωση, οι Ευρωπαίοι μιλούν σήμερα για τραγικό λάθος, αδειάζοντας την ισχυρή Ελλάδα του Σημίτη και της λεγόμενης ευρωπαϊκής πορείας. Ένα λάθος το οποίο η εγχώρια οικονομική και πολιτική ελίτ συνεχίζει να υπερασπίζεται με… πάθος, απειλώντας τον ελληνικό λαό ότι θα έλθουν πολύ χειρότερα αν διανοηθεί να επιστρέψει στη δραχμή, με υποτίμηση που θα φθάσει έως και το 70%(!). Με την τρομοκρατία του διλήμματος ή ευρώ και συντεταγμένη πτώχευση ή δραχμή και ολοκληρωτική πτώχευση, επιχειρούν να αναγκάσουν τον ελληνικό λαό να σκύψει το κεφάλι στην τρόικα, αποδεχόμενος μέτρα που κάνουν την υποτιθέμενη υποτίμηση της νέας δραχμής να μοιάζει πλέον με… λύση παρά με απειλή… Την ώρα που οι τράπεζες χρηματοδοτούνται με συνεχή πακέτα στην Ελλάδα και το εξωτερικό, παρκάροντας μάλιστα τα κεφάλαια τους στην ΕΚΤ έναντι ακόμη και αυτού του γλίσχρου επιτοκίου που προσφέρει η κεντρική τράπεζα, οι ελληνικές επιχειρήσεις μεγάλες και μικρές κλείνουν, οι εργαζόμενοι δέχονται μία πρωτοφανή αφαίμαξη μέσω της εσωτερικής υποτίμησης, η ανεργία εκτοξεύεται στα ύψη και η απειλή νέων μέτρων επανέρχεται στα πλαίσια της υποτιθέμενης νέας επιχείρησης σωτηρίας που μας ετοιμάζει η τρόικα. Τι χειρότερο άραγε θα μπορούσε να μας συμβεί αν επιστρέφαμε στη δραχμή, όταν εκατοντάδες συμπολίτες μας ζουν τρώγοντας τις οικονομίες – όσοι είχαν – μιας ζωής για να τα βγάλουν πέρα, με τα διαφημιστικά φυλλάδια «αγοράζουμε χρυσό» στα παρμπρίζ των αυτοκινήτων, σήμα κατατεθέν της Ελλάδας του 2011; Περισσότερες από 500 ευρωπαϊκές τράπεζες δανείστηκαν με επιτόκιο 0,75%(!) 489 δις. ευρώ από την ΕΚΤ τις τελευταίες μέρες του Δεκεμβρίου, τοποθετώντας το μεγαλύτερο μέρος από τα κεφάλαια αυτά (412 δις. ευρώ) ξανά στην ΕΚΤ για να κερδίσουν επιτόκιο 0,25%, αντί να ρίξουν τα λεφτά αυτά για την ανάπτυξη. Αρκεί ωστόσο μία επιστροφή στη δραχμή και στην πολιτική των παραδοσιακών υποτιμήσεων για να βγει η Ελλάδα από την κρίση; Η έξοδος από το ευρώ από μόνη της δεν μπορεί να αποτελέσει λύση. Μία εθνική αναδίπλωση και επιστροφή σε συνθήκες «εθνικού καπιταλισμού» δεν αρκεί για να λυθεί το ελληνικό πρόβλημα, παρόλο που στις συνθήκες ασφυκτικής έλλειψης ρευστότητας, η επιστροφή ακόμη και σε μία πληθωριστική δραχμή, φαντάζει πολύτιμη ανάσα για να μπορέσει να λαδωθεί η μηχανή της ελληνικής οικονομίας. Το σίγουρο είναι ότι πιθανή επιστροφή στη δραχμή ούτε κόλαση ούτε παράδεισος είναι. Για παράδειγμα χώρες εκτός ευρώ όπως η Σουηδία και η Δανία δείχνουν να τα καταφέρνουν μία χαρά, έχοντας ωστόσο ισχυρές ακόμη δομές κοινωνικής προστασίας από την «χρυσή εποχή» της σοσιαλδημοκρατίας. Από την άλλη η εκτός ευρώ Βρετανία βρίσκεται σε εξίσου με την ευρωζώνη δυσχερή οικονομικά θέση και απειλείται με κατάρρευση, λόγω και της εξάρτησης που έχει το βρετανικό τραπεζικό σύστημα από τις τράπεζες της ευρωζώνης. Το πρόβλημα λοιπόν δεν είναι το νόμισμα από μόνο του, αλλά το ίδιο το σύστημα. Το δίλημμα «ευρώ ή δραχμή» χρησιμοποιείται τεχνηέντως για να τρομοκρατήσει όσους αντιδρούν στην πολιτική των μνημονίων, ενώ στην αριστερά έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές «διχαστικά», εμποδίζοντας την ανάπτυξη κοινών αγώνων. Το πραγματικό δίλλημα δεν είναι «ευρώ ή δραχμή» αλλά το κλασσικό δίλημμα «σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα». Τη βαρβαρότητα τη ζούμε ήδη, με την καθημερινή υποβάθμιση των εργασιακών, κοινωνικών και δημοκρατικών δικαιωμάτων στην Ελλάδα και ολόκληρη την Ευρώπη. Τον σοσιαλισμό μένει να τον… ανακαλύψουμε πέρα από τα αποτυχημένα μοντέλα του «υπαρκτού». Οι εργαζόμενοι ανακαλύπτουν σήμερα ξανά την ανάγκη συλλογικής απάντησης στην επίθεση που δέχονται. Πρέπει να πάρουν τις τύχες τους στα χέρια και να ανατρέψουν εδώ και τώρα την πολιτική που οδηγεί την Ελλάδα πίσω στις δεκαετίες πείνας, μαζικής μετανάστευσης και αποκλεισμού των δεκαετιών του ’50 και ’60. Και βέβαια ο αγώνας δεν μπορεί να είναι μόνο ελληνικός. Η ίδια και απαράλλαχτη συνταγή εφαρμόζεται σε όλη την Ευρώπη, με το φόβητρο «προσέξτε μη γίνετε Ελλάδα». Η Ευρώπη ή θα απαλλαγεί από την πολιτική των απανταχού «τροϊκανών» ή κινδυνεύει να γυρίσει στη βαρβαρότητα του Μεσοπολέμου, με ό,τι αυτό συνεπάγεται.
Ο Μωυσής Λίτσης είναι δημοσιογράφος στην “Ελευθεροτυπία”, ειδικευμένος στα οικονομικά. Είναι ιδρυτικό μέλος των “Financial Crimes”.
Στο επόμενο: Η κρίση της ΕΕ, η Ελλάδα και η Aριστερά – του Σταύρου Μαυρουδέα