Του Γιάννη Αγγελάκη
Μοιάζει σα να ζούμε σε έναν κόσμο και μία εποχή που είναι ανίκανη να μάθει από τα λάθη της.
Πριν 8 χρόνια ο Ντόναλντ Τραμπ νίκησε στις εκλογές στις ΗΠΑ. Πολλά από όσα ειπώθηκαν τότε, συνεχίζουν να ισχύουν και σήμερα. Όμως δε φαίνεται αυτό να οδηγεί σε καμία ουσιαστική αλλαγή στις πολιτικές που εφαρμόζονται, λες και το πολιτικό σύστημα είναι ανίκανο να βρει απαντήσεις.
Ας αρχίσουμε όμως με μια απλή αναντίρρητη αλήθεια που επειδή είναι τόσο αδιαμφισβήτη μοιάζει σαν όλοι να ξεχνάνε να δώσουν την βαρύτητα που της αρμόζει:
Ο κόσμος που ζούμε είναι εξαιρετικά άνισος.
Ένα ολοένα αυξανόμενο ποσοστό ανθρώπων – ακόμα και στις υπερανεπτυγμένες χώρες της Δύσης – δε τίθεται απλώς στο περιθώριο, εξωβελίζεται εκτός συστήματος: θεωρούνται περιττοί για τη λειτουργία του.
Σε αυτή την κατηγορία ανήκουν εκατομμύρια άνθρωποι και στις ΗΠΑ.
Σε μια χώρα 310 εκατομμυρίων ανθρώπων, 45,7 εκατομμύρια ζούσαν σε καθεστώς φτώχιας το 2014. 14,5 εκατομμύρια ήταν παιδιά κάτω των 18 ετών. Τα ποσοστά φτώχιας από το 2014 μέχρι σήμερα έχουν πέσει. Ο αριθμός των φτωχών περιορίστηκε στους περίπου 38 εκατομμύρια όμως την ίδια στιγμή στις ΗΠΑ καταγράφεται το υψηλότερο ποσοστό φτώχιας μεταξύ όλων των ανεπτυγμένων χωρών.
Το παράδοξο είναι το εξής:
Η πτώση του αριθμού των ανθρώπων κάτω από τα όρια της φτώχιας δεν καταγράφηκε την περίοδο της διακυβέρνησης του “προοδευτικού” Μπάιντεν αλλά σε αυτή της διακυβέρνησης των ΗΠΑ από τον αυταρχικό Ντόναλντ Τράμπ, μεταξύ 2016 – 2020. Αντιθέτως, την περίοδο Μπάιντεν, παρά του ότι οι αριθμοί ευημερούσαν, ο αριθμός των φτωχών αυξήθηκε, όσο και ο αριθμός των ανθρώπων που ανταποκρίνονται με μεγαλύτερη δυσκολία στην καθημερινότητά τους.
Όταν ο Τραμπ αποδεικνύεται πιο φιλικός προς τους φτωχούς από τον Μπάιντεν
Το jacobinmag αναφέρει σε ένα πολύ ενδιαφέρον άρθρο:
Η οικονομία του Μπάιντεν, λένε ξανά και ξανά οι πιστοί στο κόμμα ειδήμονες, είναι πολύ δυνατή – χαμηλή ανεργία, ισχυρή αύξηση του ΑΕΠ, επιβραδυνόμενος πληθωρισμός, ανθηρό χρηματιστήριο – και όποιος είναι δυσαρεστημένος γι’ αυτό πρέπει απλώς να έχει υποστεί κάποια πλύση εγκεφάλου.
Σε αυτή την αυτοϊκανοποιητική αίθουσα γεμάτη από καθρέπτες δεν φαίνονται οι συνεχείς στατιστικές που λένε το αντίθετο: οι εξώσεις ξεπέρασαν τα προ-πανδημικά επίπεδα, οι άστεγοι κατέγραψαν ρεκόρ , οι ενοικιαστές που επιβαρύνονται με αυξημένα κόστη βρίσκονται σε ιστορικά υψηλά επίπεδα, το μέσο εισόδημα των νοικοκυριών είναι χαμηλότερο από το τελευταίο προ-πανδημικό έτος, η ανισότητα επιστρέφει σε προ-πανδημικά επίπεδα και η επισιτιστική ανασφάλεια και η φτώχεια αυξάνονται κατά μεγάλα διψήφια ποσοστά από το 2021, συμπεριλαμβανομένης μιας ιστορικής αύξησης στην παιδική φτώχεια.
Ακούστε και κάτι άλλο που ίσως δεν έχετε ακούσει:
Σε μεγάλο βαθμό λόγω ενός τεχνάσματος της ιστορίας, συμπεριλαμβανομένης της πανδημίας COVID-19 και ενός Κογκρέσου ελεγχόμενου από τους Δημοκρατικούς, ο Τραμπ ήταν εν μέρει υπεύθυνος για τη δημιουργία αυτού που οι New York Times αποκάλεσαν «κάτι που μοιάζει με ένα κράτος πρόνοιας ευρωπαϊκού τύπου» το 2020, το οποίο μείωσε την ανισότητα και βοήθησε ακόμη και ορισμένους Αμερικανούς να βελτιώσουν τα οικονομικά τους για ένα σύντομο χρονικό διάστημα. Υπό τον Μπάιντεν, όλα αυτά εξαφανίστηκαν.
Κάποιες φορές αυτό συνέβη λόγω παραγόντων εκτός του ελέγχου του Μπάιντεν και κάποιες φορές λόγω των δικών του αποφάσεων, αλλά πάντα γινόταν με λίγη μάχη από τον πρόεδρο, και συνέβαλε στην απειλητική αύξηση των δυσκολιών επί θητείας του. Αυτό σήμαινε όχι μόνο την προσθήκη στα ήδη επαχθή μηνιαία έξοδα των ανθρώπων επιπλέον φόρων – σε μια περίπτωση σε μια ακόμη έκπληξη, τον Οκτώβρη με απόφαση που πάρθηκε έκανε την αποπληρωμή των φοιτητικών δανείων πολύ πιο δυσβάσταχτη για δεκάδες εκατομμύρια δανειολήπτες λίγο πριν από την κρίσιμη ψηφοφορία.
Είδε επίσης είκοσι πέντε εκατομμύρια ανθρώπους να βγαίνουν από τη δημόσια ασφάλιση υγείας, πολλοί από αυτούς σε ορισμένες από τις πολιτείες που έχασε χθες το βράδυ η Χάρις.
Μεταξύ αυτών που βιώνουν όλο και πιο έντονα την περιθωριοποίησή είναι άνθρωποι των οποίων τα επαγγέλματα εξαφανίζονται, ή που αναγκάζονται να εργάζονται σε δουλειές με πολύ χαμηλότερους μισθούς και υπό πολύ χειρότερες συνθήκες, γιατί πλέον – λόγω και της εξέλιξης της τεχνολογίας αλλά και συμφωνιών που έχουν υπογραφεί που οδήγησαν στην μεταφορά της παραγωγικής διαδικασίας σε χώρες του αναπτυσσόμενου ή τρίτου κόσμου – χρειάζονται πολύ λιγότερα εργατικά χέρια με πολύ χαμηλότερους μισθούς.
Ξέρετε, η μη ύπαρξη ικανοποιητικών θέσεων εργασίας μπορεί να είναι πολύ πιο οικονομική για μια ανταγωνιστική λειτουργία, επιθυμητή κατ’ ένα τρόπο. Όπως και στην περίπτωση των ακινήτων που μένουν ακατοίκητα για να ανέβει η τιμή τους, οι επιπλέον άνθρωποι – αυτοί για τους οποίους δεν υπάρχει θέση – μετατρέπονται σε περιττό βάρος. Αλλά αυτό το “περιττό βάρος” ασκεί πίεση. Σε εργατικά δικαιώμα και μισθούς. Παράγει υπερκέρδη.
Τώρα, οι φτωχοί, οι περιθωριοποιημένοι, και οι περιττοί αλλά και τα μεσσαία στρώματα που νοιώθουν όλο και πιο έντονα την πίεση της ακρίβειας, κλήθηκαν να ασκήσουν για άλλη μια φορά το δημοκρατικό τους δικαίωμα. Πήγαν στις κάλπες μαζικά. Και στήριξαν Τραμπ, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με τις εκλογές του 2020 όπου νίκησε ο Μπάιντεν.
Το ίδιο ίσχυε για μία σειρά κρίσιμες ομάδες ψηφοφόρων. Στους Λατινοαμερικάνους η Χάρις νίκησε με μόλις 6% διαφορά τον Τραμπ τη στιγμή όπου 4 χρόνια πριν ο Μπάιντεν κέρδισε με 33% διαφορά. Οι Δημοκρατικοί έχασαν ακόμη και από μαύρους ψηφοφόρους αφού η διαφορά από τον Τραμπ μειώθηκε από το 69% στις εκλογές του 2016 στο 56% στις εκλογές του 2024.
Επίσης ο Τραμπ αύξησε τα ποσοστά του στους ψηφοφόρους χωρίς πτυχία αφού από το 2% των εκλογών του 2020 έφτασε το 14% στις εκλογές του 2024 ενώ και στους νέους ψηφοφόρους από 18-29 ετών αν και η Χάρις κερδίζει τον Τραμπ με διαφορά 11% βρίσκεται πολύ πιο χαμηλά από το 24% διαφορά που είχε καταγράψει ο Μπάιντεν.
Σε ένα βαθύτερο επίπεδο, το 2024 μας έδωσε ένα ακόμα σκληρό μάθημα:
Σε μια παγκόσμια κοινωνία που οι δυτικές κοινωνίες όλο και παραπάνω ορίζονται από την κατανάλωση και όχι από την παραγωγή, οι ψηφοφόροι απεχθάνονται τις αυξήσεις των τιμών και είναι έτοιμοι να τιμωρήσουν τους ηγέτες που τις επιβουλεύονται.
Στη μεγαλύτερη εκλογική χρονιά της σύγχρονης ιστορίας, με δισεκατομμύρια ψηφοφόρους σε όλο τον κόσμο, οι κατεστημένοι άρχοντες έφαγαν ξύλο, αριστερά, δεξιά και στο κέντρο: οι Συντηρητικοί στη Βρετανία, ο Εμανουέλ Μακρόν στη Γαλλία, το Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο στη Νότια Αφρική, το BJP του Ναρέντρα Μόντι στην Ινδία, το ίδιο συνέβη στην Αργεντινή το περασμένο φθινόπωρο. Σήμερα ο μεταπανδημικός πληθωρισμός, που επιδεινώνεται από τους πολέμους στην Ουκρανία και τη Μέση Ανατολή, έχει διεκδικήσει το σκαλπ μιας ακόμη εν ενεργεία κυβέρνησης.
Στην Αμερική, η θέση των Δημοκρατικών ήταν διπλά δεινή.
Κατά την τελευταία δεκαετία, το καθοριστικό μοτίβο της εθνικής πολιτικής ήταν η ταξική κατανομή: Καταγράφηκε μια τεράστια μετανάστευση ψηφοφόρων της εργατικής τάξης μακριά από το Δημοκρατικό Κόμμα, που συνδυάστηκε με μια πλημμύρα ψηφοφόρων της επαγγελματικής τάξης μακριά από τους Ρεπουμπλικάνους. Αυτός ήταν ο αποφασιστικός παράγοντας το 2016, όταν η Χίλαρι Κλίντον ανατράπηκε από τους ίδιους προλετάριους της “ζώνης της σκουριάς” που είχαν εκλέξει τον Μπαράκ Ομπάμα. Και συνεχίστηκε, πιο αθόρυβα αλλά με ανεξέλεγκτη κίνηση, τα χρόνια που οι Δημοκρατικοί αντιστάθμισαν τις απώλειές τους κερδίζοντας περισσότερους επαγγελματίες των προαστίων, το 2018, το 2020 και το 2022.
Η εκστρατεία της Kamala Harris ήταν η ενσάρκωση αυτής της μετατόπισης.
Η ίδια διεξήγαγε έναν προσεκτικό αλλά κυρίως ικανό αγώνα, κινούμενη προς τα δεξιά για τα σύνορα, όπως φάνηκε να απαιτούν οι ψηφοφόροι, χτυπώντας τον Τραμπ για τις αμβλώσεις και – τουλάχιστον στα πληρωμένα μηνύματά της – προσελκύοντας τους ψηφοφόρους της εργατικής τάξης με έμφαση στο ψωμί και το βούτυρο. Αλλά στο τέλος, αυτές οι στενές τακτικές αποφάσεις υπερκαλύφθηκαν από την αλλαγμένη φύση του Δημοκρατικού Κόμματος στο σύνολό του.
«White Dudes For Harris»
Ακόμη και καθώς η ίδια η Χάρις προσπαθούσε να αποφύγει τις τοξικές πολιτικές ταυτότητας της Χίλαρι του 2016, την ξεπέρασε το «σκιώδες κόμμα» – ένας αστερισμός ΜΚΟ, οργανώσεων μέσων ενημέρωσης και ακτιβιστών που χρηματοδοτούνται από ιδρύματα και αποτελούν πλέον τη θεσμική τάξη των Δημοκρατικών.
Έτσι, το «White Dudes For Harris» και οι ομοϊδεάτες του, με τις προσπάθειες προώθησης τους των Ρεπουμπλικάνων του Never Trump στα μέσα ενημέρωσης και οι ντροπιαστικές προσπάθειες να κερδηθούν οι μαύροι άνδρες με υποσχέσεις για νόμιμη μαριχουάνα και προστασία των κρυπτογραφικών επενδύσεων. Αυτές οι παρεμβάσεις του σκιώδους κόμματος στην κούρσα βοήθησαν στη συγκέντρωση ιστορικών χρηματικών ποσών – πάνω από 1 δισεκατομμύριο δολάρια σε λίγους μόνο μήνες – αλλά επίσης σημάδεψαν τη Χάρις ως την πολύτιμη ιδιοκτησίας μιας μορφωμένης επαγγελματικής τάξης, η οποία εστιάζει εξ ολοκλήρου στη «δημοκρατία», τα δικαιώματα των αμβλώσεων και τις πολιτικές ταυτότητας, αλλά αδιαφορεί σε μεγάλο βαθμό για τα υλικά ζητήματα.
Η Χάρις κέρδισε τους ψηφοφόρους με πτυχίο κολεγίου κατά 15 μονάδες, μεγαλύτερη διαφορά από ό,τι το 2020. Οι ψηφοφόροι που κερδίζουν πάνω από 100.000 δολάρια ετησίως στράφηκαν προς τους Δημοκρατικούς σε αριθμό ρεκόρ. Οι μετριοπαθείς Ρεπουμπλικάνοι στα προάστια, τους οποίους ως γνωστόν επικαλέστηκε ο Τσακ Σούμερ πριν από οκτώ χρόνια, συνεχίζουν να εισχωρούν στον συνασπισμό των Δημοκρατικών. Αυτό φαίνεται να τους εξυπηρετεί αρκετά καλά στις ενδιάμεσες εκλογές, αλλά όχι τόσο πολύ στις μεγάλες εκλογικές αναμετρήσεις.
Φέτος, οι Δημοκρατικοί της Λιζ Τσέινι επισκιάστηκαν από μια τεράστια μεταστροφή της εργατικής τάξης προς τον Τραμπ, σε πολλές εκδοχές:
Ψηφοφόροι της υπαίθρου, ψηφοφόροι με χαμηλό εισόδημα, Λατίνοι ψηφοφόροι και μαύροι άνδρες ψηφοφόροι, από το Τέξας μέχρι το Νιου Χάμσαϊρ. Ακόμα και οι γυναίκες χωρίς πανεπιστημιακή μόρφωση έκαναν στροφή προς τον Τραμπ κατά 6 μονάδες.
Πάνω απ’ όλα, η Χάρις και οι Δημοκρατικοί απέτυχαν να προσεγγίσουν τους ψηφοφόρους που έχουν αρνητική άποψη για την οικονομία – όχι μόνο τους Ρεπουμπλικάνους. Σχεδόν το 80 τοις εκατό των ψηφοφόρων που ανέφεραν την οικονομία ως το κορυφαίο ζήτημα που τους απασχολούσε, ψήφισαν υπέρ του Τραμπ.
Η περίπτωση των ανθρακωρύχων της Κομητείας του McDowell
Το 2016, μετά την πρώτη εκλογή του Τραμπ, ο Guardian, σε ένα σύντομο ντοκιμαντέρ είχε παρουσιάσει την ιστορία της Κομητείας του McDowell, στη Γουέστ Βιρτζίνια. Είναι η περιοχή που είχε δώσει σε εκείνες τις εκλογές το μεγαλύτερο ποσοστό στην Τράμπ: 73,5%.
Στο McDowell ζούσαν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρακωρύχοι με τις οικογένειές τους. Πλέον δεν υπάρχουν δουλειές, δεν υπάρχει μέλλον και οι κάτοικοι που έχουν απομείνει είναι μερικές δεκάδες χιλιάδες. Όλες οι υποσχέσεις που δόθηκαν αθετήθηκαν.
Η Κομητεία είχε ψηφίσει μαζικά υπέρ του Σάντερς στις προκριματικές εκλογές για το Δημοκρατικό Κόμμα. Έδωσε όμως μόλις 23,5% στη Χίλαρυ. H ίδια Κομητεία το 2012 είχε δώσει 65,3% στον Ρόμνεϋ, υποψήφιο των Ρεπουμπλικάνων. Όμως το 2008 είχε δώσει τη νίκη στον Ομπάμα με 53%.
Η ισχύς του Τραμπ έρχεται από μια λευκή εργατική τάξη που ψήφιζε Ομπάμα. Όπως είπε ένας 93χρονος ανθρακωρύχος από το McDowell: “Ψήφισα τον μαύρο τύπο δύο φορές”. Εκείνη τη φορά όμως ψήφισε Τραμπ.
Η Κομητεία του McDowell στις εκλογές του 2020 ψήφισε Μπάιντεν, έστω και οριακά. Όμως στις εκλογές του 2024, ψήφισε πιο μαζικά από ποτέ Τραμπ δίνοντας ποσοστό 74,3% με το κόμμα των Ρεπουμπλικανών να καταγράφει άνοδο 49%. Το ίδιο μαζικά υπέρ Τραμπ ψήφισαν στην Κομητεία του Στόουκς όπου ο Τραμπ έλαβε 79,5% με αύξηση 60%. Τα ίδια ποσοστά έλαβε και στην κομητεία του Γουάιλκς και σε δεκάδες άλλες πολιτείες που αποτελούσαν τόποι της εργατικής τάξης των ΗΠΑ.
Άραγε, οι άνθρωποι στο McDowell είναι ρατσίστες; Δε θα ψήφιζαν Δημοκρατικό Κόμμα, αν είχε τηρήσει έστω μέρος των υποσχέσεων που έδωσε; Ή μήπως, η αλήθεια είναι ότι οι υποσχέσεις οι οποίες δόθηκαν δεν τηρήθηκαν, προδόθηκαν οι ελπίδες των ψηφοφόρων για λύσεις σε πολύ πραγματικά προβλήματα και ανάγκες και ωθήθηκαν οι ψηφοφόροι να προτιμήσουν τον Τραμπ που υπόσχεται επιστροφή των εργοστασίων από τις ασιατικές χώρες στις ΗΠΑ;
Όταν οι άνθρωποι που τίθονται στο περιθώριο πρέπει να είναι ακροδεξιοί
Τελικά, ίσως είναι βολικό οι άνθρωποι που εξωθούνται στο περιθώριο να ταυτίζονται με την ακροδεξιά και τον ανορθολογισμό, λες και για την κατάσταση στην οποία βρίσκονται φταίνε οι αντιλήψεις τους, και όχι η απόλυτη αποτυχία των πολιτικών δυνάμεων να δώσουν πραγματικές λύσεις σε πραγματικά ζητήματά που αφορούν την επιβίωσή τους. Έτσι, η αποτυχία του πολιτικού συστήματος μετατοπίζεται στους “απαίδευτους” πολίτες που κατηγορούνται ως υπεύθυνοι ενώ είναι τα θύματα αυτής της “αποτυχίας”. Αλλά αυτό το επιχείρημα δε διαφέρει πολύ από αυτό που έλεγε η Θάτσερ, ότι δηλαδή “η φτώχια είναι αποτέλεσμα κακών επιλογών, και οι φτωχοί έχουν κακό χαρακτήρα”.
Αυτοί που θέτονται στο περιθώριο, αυτοί που θεωρούνται περιττοί για την αποτελεσματική και ανταγωνιστική λειτουργία της οικονομίας, είναι καλύτερα να ευθύνονται για τη θέση όπου βρίσκονται.
Καλό είναι να είναι φασίστες, ακραίοι, αμόρφωτοι, παρασυρμένοι από τον λαϊκισμό ή απολίτικοι που απέχουν από τα δημοκρατικά τους δικαιώματα. Λες και είναι τίποτα ηλίθιοι που δε μπορούν να αναγνωρίσουν τα συμφέροντά τους. Λες και είναι κάτι λιγότερο από άνθρωποι. Λες και η ψήφος τους δεν έχει την ίδια αξία με αυτή των λευκών, πλούσιων, μορφωμένων που ξέρουν τι είναι το σωστό. Λες και αυτοί είναι το πρόβλημα που απειλεί μια εύρυθμη κατά τ’ άλλα λειτουργία. Μια λειτουργία που τους μετατρέπει όλο και περισσότερο σε περιττούς, με κόμματα που τηρούν τις υποσχέσεις τους μόνο όταν αφορούν τους πλούσιους και θεωρούν ανεκπλήρωτα και μη “ρεαλιστικά” τα αιτήματα των φτωχότερων.
Τώρα, βρισκόμαστε μπροστά σε μία ακόμη τετραετία διακυβέρνησης των ΗΠΑ από τον Ντόναλντ Τραμπ. Αυτή θα είναι η δεύτερη και τελευταία τετραετία που μπορεί να κυβερνήσει. Όχι μόνο επειδή αυτό είναι το όριο που υπάρχει στις ΗΠΑ αλλά επειδή και ηλικιακά στο τέλος της θητείας του θα είναι πλέον 83 ετών. Δε θα υπάρχουν οι περιορισμοί που υπήρχαν κατά την πρώτη φορά που κυβέρνησε, με ότι μπορεί αυτό να σημαίνει για τις ΗΠΑ και τον πλανήτη.
Αλλά το παράδοξο παραμένει: Η απάντηση που επιλέγουν να δώσουν τα στρώματα της κοινωνίας των ΗΠΑ που βρίσκονται σε αδιέξοδο είναι μέσω της εκλογής ενώ πλούσιου, λευκού “επιτυχημένου” που υπόσχεται ότι “θα τα διορθώσει όλα”.
Άραγε, η ίδια η επιλογή των μη προνομιούχων των ΗΠΑ να εκπροσωπηθούν από έναν άνθρωπο της ελίτ που εκπροσωπεί ένα όραμα νεοφιλελεύθερο όχι πολύ διαφορετικό από αυτό των Δημοκρατικών, δεν αποτυπώνει και το αδιέξοδο που βρίσκονται οι κοινωνίες μας;
Δεν αποτυπώνει και την αποτυχία διαμόρφωσης μίας πραγματικής εναλλακτικής;
Την ανικανότητα των πολιτικών ελίτ να δώσουν λύσεις;