Του Τζόσουα Λάιφερ *

Στο Ισραήλ, η επιστροφή των εναπομεινάντων ομήρων θα σήμαινε την αρχή του τέλους ενός πολέμου που η κοινή γνώμη στηρίζει όλο και λιγότερο.

Αν κρίνουμε από προηγούμενες συμφωνίες, στο Ισραήλ θα ακολουθήσουν μέρες τηλεοπτικού θεάματος, δραματικά πλάνα με ελικόπτερα που μεταφέρουν ομήρους σε νοσοκομεία, δακρυσμένους παρουσιαστές ειδήσεων σε μονολόγους με λυρική χροιά. Κανένας όμως εορτασμός ή δικαιολογημένη ανακούφιση για τη λήξη των μαχών δεν θα μπορέσει να αποκρύψει την αλήθεια: το Ισραήλ ηττήθηκε.

Το Ισραήλ έχασε τον πόλεμο σχεδόν από την αρχή. Τις πρώτες εβδομάδες και μήνες, Ισραηλινοί αξιωματούχοι – από τον Μπενιαμίν Νετανιάχου έως έναν ανώνυμο διοικητή μονάδας – διακήρυξαν τις προθέσεις τους: να ισοπεδώσουν, να τσακίσουν, να κάψουν, να καταστρέψουν. Το Ισραήλ ξεκίνησε αυτόν τον πόλεμο με προθέσεις τυφλής εκδίκησης. Κατά τη διάρκεια των τελευταίων 21 μηνών, έχει διεξαγάγει μια ανελέητη εκστρατεία συλλογικής τιμωρίας των Παλαιστινίων της Γάζας για τα εγκλήματα της Χαμάς και άλλων ένοπλων οργανώσεων στις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου.

Ωστόσο, η εκδίκηση δεν αποτελεί στρατηγική. Ακόμα και οι επικηρυγμένοι στόχοι του Νετανιάχου – η εξόντωση της Χαμάς και η επιστροφή των ομήρων – ήταν εξαρχής αμοιβαία αποκλειόμενοι. Δεν ήταν ποτέ δυνατό να επιτευχθούν και οι δύο. Η εμμονή σε αυτούς τους στόχους λειτούργησε ως προπέτασμα καπνού για την καταστροφή της Γάζας και την εξάλειψη σχεδόν κάθε βασικού στοιχείου αξιοπρεπούς επιβίωσης των κατοίκων της.

Η κλίμακα της καταστροφής δίνει την εντύπωση μιας συστηματικής, μεθοδικής, προμελετημένης επιχείρησης. Η πραγματικότητα όμως είναι ίσως ακόμη πιο σκοτεινή: μεγάλο μέρος της καταστροφής προήλθε από παρορμητικές και συχνά σαδιστικές αποφάσεις αξιωματικών και στρατιωτών, μετατρέποντας τον ισραηλινό στρατό σε μια δύναμη σχεδόν απρόβλεπτη.

Τις τελευταίες εβδομάδες, ο καταναγκαστικός λιμός και η χρησιμοποίηση της ανθρωπιστικής βοήθειας ως όπλο από το Ισραήλ έχει μετατρέψει τη Γάζα σε μια περιοχή λιμοκτονίας. Εκτός από τα καθημερινά εγκλήματα πολέμου που μεταδίδουν στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης Ισραηλινοί στρατιώτες από την αρχή του πολέμου, ο κόσμος παρακολουθεί πλέον ένα νέο, μακάβριο θέαμα: εκατοντάδες Παλαιστίνιοι να σκοτώνονται στην προσπάθειά τους να φτάσουν σε κέντρα διανομής βοήθειας, παιδιά με άδεια βλέμματα από την πείνα να περιμένουν μέσα σε συνωστισμένα πλήθη για λίγη τροφή.

Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, περισσότεροι από 1.000 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί προσπαθώντας να φτάσουν στα κέντρα διανομής της ανθρωπιστικής βοήθειας. Δεκάδες έχουν πεθάνει από ασιτία τις τελευταίες ημέρες. Σε έναν πόλεμο ήδη πρωτοφανή για τα δεδομένα της περιοχής, αυτή είναι ακόμη μια φρικαλεότητα χωρίς προηγούμενο.

Πρόκειται για μια ηθική αποτυχία ανείπωτων διαστάσεων, που είναι ταυτόχρονα τακτική, στρατηγική και στρατιωτική ήττα. Το Ισραήλ λιμοκτονεί τη Γάζα επειδή απέτυχε να νικήσει τη Χαμάς με στρατιωτικά μέσα. Η ισραηλινή ηγεσία φαίνεται να πιστεύει – εσφαλμένα και απάνθρωπα – ότι ο παλαιστινιακός πληθυσμός μπορεί να εξαναγκαστεί από την πείνα να εξεγερθεί ενάντια στη Χαμάς και ότι η ανάθεση της διανομής βοήθειας σε εργολάβους θα γονατίσει την ισλαμιστική οργάνωση.

Η αλήθεια, όμως, είναι ότι η Χαμάς παραμένει στην εξουσία στη Γάζα επειδή ο Νετανιάχου επέλεξε να την κρατήσει εκεί. Συνδυάζοντας προσωπικές σκοπιμότητες (όπως η δίκη του για διαφθορά), πολιτικούς υπολογισμούς (επιβίωση της κυβέρνησής του) και ιδεολογική πεποίθηση (δεξιό και αναθεωρητικό υπόβαθρο), αρνήθηκε οποιαδήποτε εναλλακτική. Υπήρχαν  πολλές προτάσεις και σχεδιασμοί από συμμάχους της περιοχής και ο Νετανιάχου τις απέρριψε όλες.

Αυτή ήταν η στρατηγική του στη Γάζα εδώ και πάνω από δεκαπέντε χρόνια: να διατηρεί ένα αδύναμο και διχασμένο παλαιστινιακό εθνικό κίνημα, ώστε να αποτρέψει τη δημιουργία παλαιστινιακού κράτους. Στήριξε τη Χαμάς ενώ υπονόμευε τη Φατάχ και την Παλαιστινιακή Αρχή.

Παρά τις δηλώσεις του για το αντίθετο, ο Νετανιάχου συνεχίζει το πολιτικό του σχέδιο που προϋπήρξε της επίθεσης της Χαμάς και εν μέρει δημιούργησε τις συνθήκες για τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου. Αντί να ενισχύσει την Παλαιστινιακή Αρχή ώστε να προετοιμαστεί για διακυβέρνηση της Γάζας, η κυβέρνησή του την αποδυναμώνει στη Δυτική Όχθη και επιτρέπει ανεξέλεγκτη βία από εποίκους.

Με λίγα λόγια, το Ισραήλ απέτυχε να νικήσει τη Χαμάς επειδή η κυβέρνησή του προτιμά τη διαρκή κατοχή και τον αέναο πόλεμο από την πραγματική παλαιστινιακή αυτοδιάθεση. Ακόμη κι όταν επιτευχθεί συμφωνία κατάπαυσης του πυρός, περισσότεροι όμηροι θα μπορούσαν να έχουν επιστρέψει ζωντανοί  και η Χαμάς, αν και αποδυναμωμένη, θα παραμείνει στην εξουσία στη Γάζα επειδή έτσι το επέλεξε ο Νετανιάχου.

Μάλιστα, η αποτυχία του Ισραήλ είναι τόσο βαθιά, που την ημέρα υπογραφής της κατάπαυσης του πυρός η πολιτική πραγματικότητα θα μοιάζει σχεδόν ίδια με αυτή της 6ης Οκτωβρίου 2023: η Χαμάς θα κυβερνά στη Γάζα και η Παλαιστινιακή Αρχή θα είναι σε κρίσιμη κατάσταση στη Δυτική Όχθη. Η περιβόητη «κοσμοθεωρία» (conceptzia) που υποτίθεται πως κατέρρευσε μετά την 7η Οκτωβρίου, τελικά επικράτησε.

Έτσι, τα πιο ακραία σχέδια της εποικιστικής δεξιάς – επανεποικισμός της Γάζας ή μαζικός εκτοπισμός Παλαιστινίων – ευτυχώς έχουν προς το παρόν ανακοπεί. Όμως ο πόλεμος οδήγησε σε αυτό που πολλοί από εμάς που τον αντιταχθήκαμε από την αρχή γνωρίζαμε ότι θα συμβεί: φρικτός, ανούσιος θάνατος.

Καμία στρατιωτική «επιτυχία» – ούτε οι επιθέσεις κατά της Χεζμπολάχ ούτε οι επιχειρήσεις κατά του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος – δεν μπορούν να αντισταθμίσουν  την ήττα στη Γάζα. Το Ισραήλ επέδειξε ισχύ στην περιοχή, αλλά πρόκειται για μια Πύρρειο  νίκη.

Στη διεθνή σκηνή, το Ισραήλ βρίσκεται σε χειρότερη θέση από κάθε άλλη στιγμή της πρόσφατης ιστορίας του: ξεκίνησε τον πόλεμο με διεθνή υποστήριξη και τον τελειώνει ως κράτος παρίας, με τους ηγέτες του να διώκονται από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, τους  εκπροσώπους του να μποϊκοτάρονται, και την ΕΕ – τον σημαντικότερο εμπορικό του εταίρο – να επανεξετάζει τις σχέσεις της μαζί του. Και αυτό είναι μόνο η αρχή.

Η ιστορία δεν έχει ηθικό δίδαγμα ούτε προκαθορισμένο τέλος. Η εξιλέωση, η μετάνοια, η λύτρωση, ανήκουν στη θεολογία, όχι στην πολιτική. Ωστόσο, όταν οι στρατιώτες αποχωρήσουν και τα drones επιστρέψουν στις βάσεις τους, οι Ισραηλινοί θα πρέπει να αναλογιστούν πόσα – και γιατί – έχασαν.

* Ο Τζόσουα Λάιφερ είναι δημοσιογράφος και ιστορικός, συγγραφέας του βιβλίου Tablets Shattered: The End of an American Jewish Century and the Future of Jewish Life (2024).

Πηγή: Haaretz