«Το ευρώ βρίσκεται στα πρόθυρα της δημιουργικής καταστροφής. Το καλύτερο θα ήταν να διαλυθεί τώρα η ευρωζώνη, και να αρχίσει πάλι το πείραμα της νομισματικής ένωσης με μια μικρή ομάδα χωρών, που θα μπορούν να την αντέξουν», εκτιμά ο Λάρι Ελιοτ, οικονομικός αναλυτής στον Guardian.
«Τα γεγονότα τρέχουν γρήγορα μετά τις εκλογές στη Γαλλία και την Ελλάδα. Οι αγορές έχουν υπολογίσει το κόστος της ελληνικής εξόδου από την ευρωζώνη, και η προσοχή στρέφεται στο πόσο βαριές θα είναι οι παράπλευρες απώλειες. Να περιμένετε τα χειρότερα. Την περασμένη εβδομάδα τις πιέσεις τις υπέστησαν η Ισπανία και οι τράπεζές της.
Αλλά ακόμη και τώρα, υπάρχει αδυναμία ή απροθυμία κατανόησης της βασικής αλήθειας για το κοινό νόμισμα: το ευρώ δεν λειτουργεί. Οι νομισματικές ενώσεις επιτυγχάνουν μόνον όταν συνυπάρχουν τρεις παράγοντες: οικονομική ευελιξία, χρηματοπιστωτική αλληλεγγύη και πολιτισμική ομογένεια. Αν ισχύουν αυτοί οι τρεις παράγοντες, όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες, ένα κοινό επιτόκιο και ένα κοινό νόμισμα μπορεί να ενθαρρύνουν την οικονομική σύγκλιση, μέχρι κάποιο βαθμό.
Το πρόβλημα της Ευρώπης είναι ότι δεν έχει κανένα από αυτά τα τρία. Χώρες όπως η Ελλάδα δεν μπορούν να γίνουν Γερμανία από τη μία ημέρα στην άλλη. Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ενωση δεν έχει τα μέσα για να βοηθήσει τα πιο φτωχά κράτη να προσαρμοστούν. Ακόμη πιο σημαντικό: η κρίση αποκάλυψε ότι δεν υπάρχει πραγματικά ένας κοινός σκοπός, πέρα από μια επιθυμία για την συνέχιση του ευρωπαϊκού «προγράμματος».
Το σχέδιο για την επιβίωση του ευρώ λέει ότι χώρες θα πρέπει να μπουν σε μια μακρά διαδικασία διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων για να γίνουν πιο ανταγωνιστικές. Προβλέπει ένα σύμφωνο δημοσιονομικής πειθαρχίας, ώστε να μειωθούν τα δημόσια ελλείμματα, και ίσως κάποιες επιπλέον παν-ευρωπαϊκές δαπάνες για έργα υποδομών, για να κατευναστεί η οργή των ψηφοφόρων που υποφέρουν από την λιτότητα.
Η νομισματική ένωση ήταν το αποτέλεσμα ενός οικονομικού οράματος των μέσων του 20ου αιώνα: έγινε από πάνω προς τα κάτω, με τρόπο γραφειοκρατικό, και με βάση την ιδέα της δυτικής οικονομικής ηγεμονίας. Τώρα, δύο είναι οι ρεαλιστικές λύσεις για το ευρώ: να διαλυθεί ή να συνεχίσει να ζει σαν ζόμπι, με χαμηλή ανάπτυξη, υψηλή ανεργία, αυξανόμενη λαϊκή δυσφορία και διαφωνίες στις πρωτεύουσες της Ευρώπης για το τί πρέπει να γίνει.
Αν ήταν επιχείρηση, το ευρώ θα είχε χρεοκοπήσει. Το πείραμα επέζησε στις καλοήθεις συνθήκες των αρχών της δεκαετίας του 2000, αλλά μόνο η «μητρική εταιρεία», η Ομοσπονδιακή Γερμανία, κατάφερε να αντιμετωπίσει τις πολύ πιο σκληρές συνθήκες των τελευταίων πέντε ετών.
Το διάσημο επιχείρημα του Γιόζεφ Σουμπέτερ λέει ότι ουσία του καπιταλισμού είναι η δημιουργική καταστροφή, με την οποία νέες οικονομικές δομές δημιουργούνται από τα συντρίμμια των παλαιότερων. Το ευρώ βρίσκεται τώρα στα πρόθυρα μιας τέτοιας δημιουργικής καταστροφής», καταλήγει ο Ελιοτ.
TO BHMA