Της Μαριάνθης Πελεβάνη
Ιστορική μέρα η σημερινή, 18 Απριλίου 2018, για την Κούβα. Ξεκινούν οι εργασίες της ολομέλειας του κοινοβουλίου που θα εκλέξουν το διάδοχο του προέδρου Ραούλ Κάστρο και θα σηματοδοτήσουν το τέλος της εποχής των Κάστρο στο ανυπάκουο νησί της Καραϊβικής.
Δώδεκα χρόνια αφότου διαδέχθηκε στην προεδρία τον μεγαλύτερο αδελφό του Φιντέλ Κάστρο, ο Ραούλ Κάστρο, 86 ετών, θα παραδώσει τη σκυτάλη την Πέμπτη, οδηγώντας τη νήσο σε νέα εποχή. Ο πρεσβύτερος Κάστρο δεν αναμένεται πάντως να εγκαταλείψει όλα τα αξιώματα, καθώς θα παραμείνει Γενικός Γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος ως το 2021.
Τα 605 μέλη του κοινοβουλίου αναμένεται να αναδείξουν στην προεδρία της χώρας τον μέχρι σήμερα δεύτερο τη τάξει στην κυβέρνηση της Κούβας, τον πρώτο αντιπρόεδρο Μιγκέλ Ντίας-Κανέλ, 57 ετών, ο οποίος ανήκει στη νέα γενιά των πολιτικών στη νήσο και δεν έζησε την επανάσταση του 1959.
Η ημερομηνία που επελέγη για την ιστορική μεταβίβαση της εξουσίας στην Κούβα, η 19η Απριλίου, συμπίπτει με την 57η επέτειο της επικράτησης των κουβανικών δυνάμεων μετά την εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων, που για την Αβάνα αποτέλεσε «την πρώτη ήττα του ιμπεριαλισμού των γιάνκηδων στη Λατινική Αμερική», το 1961.
Για πρώτη φορά μετά το 1959 τα ηνία της χώρας θα αναλάβει πολιτικό πρόσωπο, που δεν ανήκει στην οικογένεια Κάστρο.
Ποιος είναι ο Μιγκέλ Ντίαζ Κανέλ;
«Συνεχίζουμε τον δρόμο της επανάστασης, η θριαμβευτική πορεία της επανάστασης θα συνεχιστεί», διαβεβαίωσε ο μελλοντικός πρόεδρος του νησιού Ντίας-Κανέλ σε συνέντευξή του που μεταδόθηκε από τα κουβανικά μέσα ενημέρωσης. Ο Μιγκέλ Ντίαζ Κανέλ φαίνεται πως επιμένει στη σημασία της υπεράσπισης «της επανάστασης που σήμερα δέχεται επίθεση, απειλείται στο πλαίσιο μιας σχέσης με τις Ηνωμένες Πολιτείες που επιδεινώθηκε», με μια αμερικανική κυβέρνηση «η οποία επιστρέφει στη ρητορική του Ψυχρού Πολέμου».
«Θα υπάρξει μια αίσθηση ανανέωσης και μια αίσθηση συνέχειας», είπε ο υπουργός Εξωτερικών Μπρούνο Ροντρίγκεζ.
Ωστόσο ο Ντίας-Κανέλ διαφέρει από τον Ραούλ Κάστρο. Καταρχήν, είναι πολύ νεότερος από την ιστορική γενιά των ηγετών της Κούβας. Όπως και το 70% του σημερινού πληθυσμού της χώρας, δεν έχει γνωρίσει ποτέ την Κούβα χωρίς έναν Κάστρο στο τιμόνι της. Δεν πολέμησε στην κουβανική επανάσταση και επομένως δεν έχει πρόσβαση στην πιο βασική μορφή νομιμοποίησης που απολαμβάνουν οι πρόεδροι της Κούβας και άλλοι ανώτεροι αξιωματούχοι τα τελευταία 60 χρόνια. Εξάλλου, θα είναι ο πρώτος πολιτικός πρόεδρος της Κούβας από το 1952, όταν ο στρατηγός δικτάτορας Φουλχένσιο Μπατίστα ανέτρεψε την δημοκρατικά εκλεγμένη κυβέρνηση του Κάρλος Πρίο. Και παρότι είναι μέλος της ηγετικής ομάδας του Κομμουνιστικού Κόμματος Κούβας, θα είναι ο πρώτος πρόεδρος μετά την επανάσταση που δεν είναι και ο πρώτος γραμματέας του κόμματος.
Τον περασμένο Οκτώβριο στις εκδηλώσεις φόρο- τιμής για μία από τις θρυλικές μορφές της επανάστασης, τον Ερνέστο «Τσε» Γκεβάρα, ενώπιον ενός πλήθους 70.000 ανθρώπων που είχαν συγκεντρωθεί στη Σάντα Κλάρα ο Μιγκέλ Ντίας- Κανέλ εκφώνησε μια επιθετική ομιλία με φόντο την επιδείνωση των σχέσεων Ουάσιγκτον- Αβάνας μετά την ανάληψη καθηκόντων από τον πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ και διαβεβαίωσε- όπως ακριβώς έκανε ο «Τσε»- ότι «δεν μπορούμε να εμπιστευτούμε τον ιμπεριαλισμό, έστω και ελάχιστα, ποτέ».
Απευθυνόμενος προς τον πρόεδρο Τραμπ, ο οποίος επανέλαβε ότι δεν θα άρει καμία κύρωση σε βάρος της Κούβας όσο δεν αποκαθίστανται στη χώρα «πλήρως οι πολιτικές ελευθερίες», ο Μιγκέλ Ντίας- Κανέλ απάντησε ότι Κούβα «δεν θα κάνει παραχωρήσεις στο θέμα της εθνικής της κυριαρχίας και ανεξαρτησίας ούτε θα θα διαπραγματευτεί τις αξίες της και δεν θα αποδεχθεί τον εκβιασμό».
«Οι αλλαγές που χρειάζεται η Κούβα θα γίνουν αποκλειστικά από τον λαό της Κούβας» τόνισε.
Ποιες είναι όμως αυτές οι αλλαγές-προκλήσεις για τη σοσιαλιστική Κούβα;
Σε αυτήν τη μεταβατική περίοδο δυο μεγάλα ερωτήματα κυριαρχούν στην καρδιά των συζητήσεων. Κατ’ αρχάς, η οικονομία. Εν συνεχεία, η έλλειψη λαϊκής συμμετοχής. Ποιες είναι οι σχέσεις ανάμεσα στο κράτος και την αγορά σε μια οικονομία προς τον σοσιαλισμό; Ποια διδάγματα μπορεί να αντλήσει η Κούβα από την εμπειρία της Κίνας και του Βιετνάμ;
Όταν η Σοβιετική Ένωση κατέρρευσε, η Κούβα εισήλθε σε μια μακρά οικονομική κρίση από την οποία δεν κατάφερε ποτέ να βγει αποτελεσματικά. Για να συνεχίσει η οικονομία να κινείται, για να εισαχθούν βασικά τρόφιμα και φάρμακα, ο Φιντέλ ενθάρρυνε τον τουρισμό.
Το κράτος νομιμοποίησε την κυκλοφορία του αμερικανικού δολαρίου και επέτρεψε στους Κουβανούς να ανοίξουν μικρές επιχειρήσεις, να νοικιάσουν δωμάτια και γενικά να ασχοληθούν με το τουριστικό εμπόριο.
Όλα αυτά βέβαια με μέτρο, αφού ο Φιντέλ είχε επανειλημμένα απειλήσει να απαγορεύσει τις επιχειρήσεις μόλις ανακάμψει η οικονομία και να σταματήσει την άνοδο των νέων επιχειρηματιών τους οποίους οι Κουβανοί αποκαλούν νεόπλουτους. Οι περισσότεροι Κουβανοί εξάλλου σιχαίνονταν την άνοδο της ανισότητας και πολλοί έλεγαν ότι αυτό προδίδει τα ιδανικά της επανάστασης.
Όταν ο Ραούλ Κάστρο διαδέχτηκε τον αδελφό του, αναγνωρίζοντας δημόσια ότι οι μισθοί δεν επαρκούν και ότι χρειάζονται αλλαγές, η πολιτική άλλαξε. Εκανε απολύσεις στον κρατικό τομέα και ενθάρρυνε την επέκταση, εντός ορίων, των ιδιωτικών επιχειρήσεων. Ένας μικρός αριθμός Κουβανών επωφελήθηκαν τόσο με νόμιμους, όσο και με παράνομους τρόπους.
Η εφημερίδα Granma, η οποία αντιπροσωπεύει την επίσημη εκδοχή της γραμμής του κόμματος, εξηγούσε ότι είναι απαραίτητο οι Κουβανοί να ανεχθούνε τις διαφορές των εισοδημάτων και του πλούτου, μέχρι κάποιο όριο βέβαια, καθώς οι ιδιώτες επιχειρηματίες φέρνουν το ξένο συνάλλαγμα που πληρώνει για την καθολική υγειονομική περίθαλψη και δωρεάν εκπαίδευση.
Το Κόμμα διαιρέθηκε μεταξύ των Ραουλίστας και των Φιντελίστας. Οι εντάσεις μεταξύ των δύο στρατοπέδων έφτασαν στο προσκήνιο το 2011, όταν το Κογκρέσο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας αφαίρεσε την ισότητα από τη δήλωση αρχών του κόμματος, αντικαθιστώντας την με «ίσα δικαιώματα και ευκαιρίες». Οι επικριτές της αλλαγής υποστηρίζουν ότι οι ίσες ευκαιρίες δεν είναι μια πιο ήπια εκδοχή της ισότητας αλλά μια μέθοδος δομής της ανισότητας.
Τον Ιούλιο του 2017, η κυβέρνηση έβαλε φρένο στην ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα, θέτοντας νέα όρια στις υφιστάμενες επιχειρήσεις και σταματώντας προς το παρόν τις αιτήσεις για εμπορικές άδειες. Κανείς δεν γνωρίζει αν αυτό αντιπροσωπεύει μια στιγμιαία παύση στην ανάπτυξη του ιδιωτικού τομέα ή αλλαγή πολιτικής.
Παράλληλα, η ιστορική προσέγγιση που άρχισε στα τέλη του 2015 ανάμεσα στην Ουάσινγκτον και την Αβάνα, κυρίως με ώθηση από τον Αμερικανό πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα, έχει σταματήσει μετά την έλευση του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο.
Μερικούς μήνες μετά την ανάληψη των καθηκόντων του, ο Ντόναλντ Τραμπ αποφάσισε να καταργήσει την «απολύτως ετεροβαρή συμφωνία που υπέγραψε με την Κούβα» ο προκάτοχός του Μπάρακ Ομπάμα στις 16 Ιουνίου του 2016. Ο Δημοκρατικός πρόεδρος είχε κρίνει αναποτελεσματική την αμερικανική πολιτική για τον στραγγαλισμό της χώρας: στρατιωτική επιθετικότητα, εμπάργκο, διακοπή των διπλωματικών σχέσεων. Κατά τη γνώμη του, ήταν καλύτερο να εξομαλυνθούν οι σχέσεις της Ουάσιγκτον και της Αβάνας, έτσι ώστε να επιταχυνθεί το «άνοιγμα» αυτής της χώρας της Καραϊβικής. Ο Ρεπουμπλικανός πρόεδρος έχει την αντίθετη άποψη: θεωρεί ότι το κύμα των Αμερικανών τουριστών που τροφοδοτήθηκε από την επιεική στάση του Ομπάμα «επιδείνωσε την καταστολή». Αν το σχέδιο του Ομπάμα ήταν να σκοτώσει την Επανάσταση με τις επιχειρήσεις, ο Τραμπ επανέλαβε την πρωτόγονη προσέγγιση της αλλαγής του καθεστώτος.
Σε ό,τι αφορά τη βάση, όπως αναλύει στη Monde Diplomatique, η πανεπιστημιακός στο Ινστιτούτο Ανώτερων Λατινοαμερικανικών Σπουδών στο Παρίσι, Janette Habel, κομματικά στελέχη, ερευνητές, διανοούμενοι και ορισμένοι φοιτητικοί κύκλοι αναζητούν έναν εναλλακτικό σοσιαλισμό. Η αναζήτηση συνοδεύεται από μια κριτική αναφορά στον υπαρκτό σοσιαλισμό και στον απολογισμό της πτώσης της ΕΣΣΔ, μια ανάλυση την οποία πάντοτε αναβάλλανε για να μην θέσουνε σε κίνδυνο την ενότητα και να μην δώσουνε όπλα στον αντίπαλο. Μολονότι κανένας από τους ιθύνοντες δεν προτείνει πολιτικές αλλαγές, γίνεται αισθητή η επιθυμία για συμμετοχική δημοκρατία και για έναν αυτοδιαχειριζόμενο σοσιαλισμό, υπό την επίδραση της λατινοαμερικανικής Αριστεράς. Ο κόσμος επικρίνει τους υπερβολικά γραφειοκρατικούς θεσμούς, ζητά ευρύτερη συμμετοχή της κοινωνικής βάσης.
Δεν μπορεί το κόμμα να διευθύνει το κράτος, αυτό πρέπει να το κάνει ο λαός δηλώνουν τα κομματικά στελέχη αυτής της γραμμής. Πρέπει ισχυρίζονται να δημιουργηθούν εργατικά συμβούλια που θα ελέγχουν τις αποφάσεις στα κέντρα εργασίας, να τροποποιηθεί το εκλογικό σύστημα προς την κατεύθυνση μιας περισσότερο συμμετοχικής δημοκρατίας, να κηρυχθεί παράνομη η «βοήθεια» των ξένων κυβερνήσεων με ανατρεπτικούς σκοπούς, να νομιμοποιηθεί η ελευθερία της έκφρασης και του συνέρχεσθαι.
Διάφορες προσωπικότητες της Κούβας εκφράζονται σε αυτό το πεδίο διαλόγου συζητώντας για τις σχέσεις ανάμεσα στο κράτος και την ιδιοκτησία, την αυτοδιαχείριση και την αγορά, τον σοσιαλισμό και τη δημοκρατία, καθώς πλησιάζει το τέλος ενός ιστορικού κύκλου.
tvxs.gr
