Στο Ηράκλειο έφθασε μια οικογένεια από τη Συρία. Οι πρόσφυγες έφτασαν ως την Ειδομένη, προσδοκώντας να περάσουν τα σύνορα, αλλά μάταια … Περιπλανήθηκαν στην Αθήνα, αναζητώντας ένα προσωρινό κατάλυμα, αλλά δεν κατάφεραν να βρουν τίποτα κι έτσι οι νεαροί γονείς από τη Συρία (36 και 30 ετών) με τα έξι τους παιδιά (τα δύο μικρότερα είναι 1 και 2 ετών και τα μεγαλύτερα έως και 11 ετώ), μπήκαν στο πλοίο της γραμμής και το πρωί έφτασαν στο λιμάνι του Ηρακλείου.
Με αφορμή τον ερχομό τους ανατρέξαμε στο αρχείο της εφημερίδας για να βρούμε τους δεσμούς που ενώνουν τον λαό της Συρίας και τον λαό της Κρήτης. Ο κοινός τόπος που τους ενώνει λέγεται Χαμιντιέ.
Τα κρητικά στη Μέση Ανατολή
Πιο εύκολα μπορείς να ακούσεις καθαρά κρητικά στη Μέση Ανατολή, στα σύνορα μεταξύ Συρίας και Λιβάνου, παρά στη σύγχρονη Κρήτη.
Η διάσωση της κρητικής στη μακρινή Χαμιντιέ είναι η «ανάγκη να διαφυλάξουν την ιδιαίτερη ταυτότητά τους. Αν δεν τη διατηρούσαν, θα ένιωθαν ότι έχαναν ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής τους», υποστηρίζει η ερευνήτρια κ. Τσοκαλίδου, επίκουρη καθηγήτρια του τμήματος Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης του ΑΠΘ.
Δεν είναι επομένως περίεργο ότι στη Συρία και στον Λίβανο η πέμπτη και έκτη γενιά εξισλαμισθέντων μουσουλμάνων κρητικής καταγωγής που εγκαταστάθηκαν εκεί περίπου το 1897, εκδιωχθέντες από την Κρήτη, μιλούν ελληνικά, αυτοσχεδιάζουν μαντινάδες, κι ας μην έχουν επισκεφθεί ποτέ την Κρήτη, όνειρο ζωής. Κι ας μην έχουν ελληνικό σχολείο, που τόσο επιθυμούν.
Τρεις χιλιάδες κάτοικοι της Χαμιντιέ από τους 5.000 της κοινότητας στη Συρία και 7.000 στο Λίβανο («μας χώρισαν μια φορά από τους συγγενείς μας, κι άλλη μία τα σύνορα Λιβάνου – Συρίας», λένε) μεταλαμπαδεύουν τον ελληνικό λόγο αναδεικνύοντας την αλληλεπίδραση γλώσσας, κοινωνίας και ταυτότητας.
«Οταν ήρθαν εδώ οι προγονοί μας, δεν ήξεραν άλλη γλώσσα, αλλά μόνο κρητικά», έλεγε ο Ταλμπ, ένας πενηντάχρονος Κρητικός από τον Λίβανο στην κ. Τσοκαλίδου, η οποία, εδώ και μια δεκαετία, διερευνά την ποικιλία των διαλέκτων στις ελληνόφωνες κοινότητες της διασποράς.
Η ιστορία της εκδίωξης
Η ύπαρξη των Κρητομουσουλμάνων της Συρίας έγινε ευρύτερα γνωστή για πρώτη φορά στην Ελλάδα το 1983 με το ντοκιμαντέρ του Δημήτρη Μανωλεσάκη.
Η πόλη χτίστηκε το 1897, με διαταγή του Σουλτάνου Αμντούλ Χαμίτ Β΄, προκειμένου να φιλοξενήσει κρητικούς μουσουλμάνους οι οποίοι εκδιώχθηκαν από την Κρήτη, από τον οποίο έλαβε και η πόλη το όνομά της. Όταν το 1897, μετά τη δολοφονία του Βρετανού προξένου στα Χανιά από τις τουρκικές αρχές, οι στόλοι της Βρετανίας, της Ρωσίας, της Γαλλίας και της Ιταλίας ανάγκασαν τον τουρκικό στρατό να αποχωρήσει από την Κρήτη, οι περισσότεροι Κρητικοί μουσουλμάνοι αναγκάστηκαν να φύγουν από το νησί φοβούμενοι εκδίκηση. Οι χριστιανοί τους θεωρούσαν εξωμότες και κατ’ επέκταση προδότες.
Έχει πληθυσμό περίπου 8000 κατοίκων, των οποίων η πλειοψηφία ακόμα μιλάει την κρητική διάλεκτο στην καθημερινότητά τους και διατηρούν τα ήθη και έθιμα της παλαιάς τους πατρίδας.
Εξισλαμισμός και εκτόπιση
Η Κρήτη έπεσε στους Τούρκους το 17ο αιώνα, μετά από μακροχρόνια και επίμονη αντίσταση από τους Βενετούς που είχαν κυβερνήσει το νησί μέχρι τότε. Στους επόμενους αιώνες, πολλοί Κρητικοί άλλαξαν θρησκεία, ασπάστηκαν το Ισλάμ και έγιναν Αλεβίτες μουσουλμάνοι, που είναι το κυρίαρχο θρησκευτικό δόγμα των Τούρκων.
Το 1866, η τελική επανάσταση ξέσπασε στην Κρήτη, καταλήγοντας τελικά στον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897. Κρητικοί επαναστάτες ήρθαν σε συμπλοκή με τον οθωμανικό στρατό κατοχής και επιδιώξανε την ανεξαρτησία και την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Οι πρώτοι, όταν έγιναν οι διάφορες εξεγέρσεις κατά των Τούρκων το 19οαιώνα, πολέμησαν δίπλα στους Χριστιανούς ενώ οι δεύτεροι χρησιμοποιήθηκαν από τους Τούρκους για να καταστείλουν τις εξεγέρσεις. Κάποιοι από τους εξισλαμισμένους, οι οποίοι πολέμησαν άγρια τους Τούρκους, γνωστοί με το όνομα «Καλησπεράδες» εξεδιώχθησαν από τις Οθωμανικές Αρχές και αναγκάστηκαν σε βίαιη μετακίνηση προς το Λίβανο και τη Συρία. Αυτοί είναι πρόγονοι των σημερινών Κρητομουσουλμάνων της Χαμιντιέ, καθώς επίσης και των υπολοίπων που ζουν σήμερα στο Λίβανο.
Οι κρητομουσουλμάνοι αυτοί προερχόντουσαν από 14 χωριά του Ρεθύμνου, του Ηρακλείου και των Χανίων. Δυστυχώς κανένα ιστορικό κείμενο δεν διεσώθη σχετικό με εκείνες τις διώξεις. Παρά το ότι έχουν περάσει τέσσερεις γενεές έκτοτε, ο επιφανειακός εξισλαμισμός καθώς επίσης και η μετακίνησή τους σε αραβικές περιοχές ανέδειξαν τη γλώσσα ως το κύριο προσδιοριστικό στοιχείο της ταυτότητάς τους.
Καθημερινότητα
Οι κάτοικοι της πόλης Χαμιντιέ είναι σήμερα Σύροι πολίτες. Πολλοί από αυτούς πολέμησαν στον πόλεμο των έξι ημερών, καθώς επίσης και στο Λίβανο.
Όπως και οι Κρητικοί του Λιβάνου, οι κάτοικοι του Χαμεντίγιε εφαρμόζουν τη μονογαμία και είναι υπέρ της μόρφωσης αγοριών και κοριτσιών. Τα κορίτσια συνήθως παντρεύονται σε μικρή ηλικία και συναναστρέφονται κυρίως ομόφυλές τους .
Η εγγύτητα της Κύπρου στη συριακή ακτή παρέχει μια πλούσια πηγή πολιτιστικής επαφής μέσω των ελληνικών τηλεοπτικών σταθμών, των οποίων τα προγράμματα παίζουν ένα κεντρικό ρόλο στη βοήθεια των ελληνόφωνων κατοίκων του χωριού να διατηρήσουν τη γλώσσα τους.
Τοποθεσία
Ο δρόμος που οδηγεί στη Χαμιντιέ από την Ταρτούς ακολουθεί την ακτή, που περνά από τα χαλάσματα της Αμρίτ, της αρχαίας φοινικικής αποικίας, και έπειτα κατευθείαν στους σιτοβολώνες και αγρούς κηπευτικών προς τα σύνορα του Λιβάνου. Αυτή είναι η πιο νότια γωνία της Συρίας.
Ντοκιμαντέρ για τη Χαμιντιέ το κρητικό χωριό της Συρίας
Για την ιστορία των Σύρων από την Κρήτη του ελληνόφωνου χωριού Χαμιντιέ ενδιαφέρθηκε και ο σκηνοθέτης Δημήτρης Μανωλεσάκης ο οποίος γύρισε σχετικό ντοκιμαντέρ.
Ο Δημήτρης Μανωλεσάκης γεννήθηκε στο Ηράκλειο της Κρήτης,σπούδασε σκηνοθεσία στην Αθήνα .
Εδώ και 30 χρόνια περίπου ασχολείται παράλληλα με το σκηνοθετικό του έργο με την ιστορική έρευνα στις χώρες της Μεσογείου,της Ασίας αναζητώντας Ελληνόφωνους.
Το 1983 εντόπισε στην Συρία το ελληνόφωνο χωριό Χαμιντιέ,άγνωστο μέχρι τότε στην Ελλάδα,για το συγκεκριμένο χωριό γύρισε δύο ταινίες για την ΕΤ1 (Χαμιντιέ το κρητικό χωριό της Συρίας- και ελληνόφωνοι της Συρίας)
Το 1984 ανακαλύπτει δύο επίσης άγνωστα χωριά με ελληνόφωνους κατοίκους,την Ελ Μίνα στο Λίβανο και την Μάρσα Σούσα στην Λιβύη.
Εργα του σκηνοθέτη Οι ελληνόφωνοι της Κορσικής,η Ελλάδα της Γαλλίας,η Ελλάδα της Συρίας,Καφίρ Καλλάς αναζητώντας την Ελλάδα στο Πακιστάν
Magna Grecia η μεγάλη Ελλάδα της Ιταλίας,η Ελλάδα της Μικράς Ασίας,οι Ελληνικές πόλεις του Ευξείνου Πόντου,η Αγνωστη Ελλάδα της Λιβύης.
Τά ντοκιμαντέρ του κατόπιν δικής του πρότασης υλοποιήθηκαν από την ΕΤ1 και την εκπαιδευτική τηλεόραση
Αποδείξεις τρανές γιά όσους σήμερα κατηγορούν ώς εισβολείς τους πρόσφυγες από την Συρία,το Πακιστάν κλπ.
Σήμερα ο κ.Μανωλεσάκης ζεί και εργάζεται στην Καλλιθέα Αττικής
Δείτε το ντοκιμαντέρ του Δημήτρη Μανωλεσάκη:
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=Gp0aK4axXKY”]
[youtube url=”https://www.youtube.com/watch?v=Zo6eFNVkSes”]
Πηγές: