Του Σίμου Ανδρονίδη
Ο θάνατος 13 Τούρκων στο Βόρειο Ιράκ, που εν προκειμένω, κρατούνταν όμηροι των κουρδικών δυνάμεων, θέτει εκ νέου επί τάπητος, την Τουρκική περιφερειακή πολιτική, έτσι όπως ασκείται στην ευρύτερη περιοχή. Ακόμη και στην περιοχή της Μέσης Ανατολής.
Ιδίως μετά από τις εξελίξεις, τις ευρύτερες εξελίξεις στη Συρία και στο Ιράκ,[1] που έχουν σχέση και με την αύξηση της επιρροής των Κουρδικών δυνάμεων (κύρια στη Συρία), η Τουρκία έτεινε στο να θεωρεί ό,τι οι δύο αυτές χώρες συνιστούν το περιφερειακά και γεω-στρατηγικά, ‘μαλακό υπογάστριο’ της, οπότε νομιμοποιείται (έχει σημασία αυτό το στοιχείο), να παρεμβαίνει εάν κρίνει ό,τι διακυβεύονται ζωτικά συμφέροντα ασφαλείας και ακόμη, υπόστασης της, διαμέσου των οποίων, αναδύεται η μορφή του Κούρδου και δη του Κούρδου πεσμεργκά ως του αρχετυπικού ‘εχθρού’ της Τουρκίας.
Μέσω της στρατιωτικής[2] επιχείρησης ‘Νύχια του Αετού’ που εκκίνησε το περασμένο καλοκαίρι, η Τουρκία μετέφερε το συγκρουσιακό της φορτίο εναντίον των Κούρδων και ιδιαίτερα εναντίον της οργάνωσης του ‘PKK,’ επιδιώκοντας, αφενός μεν να αποτρέψει την ενίσχυση των επαφών μεταξύ των Κούρδων της Τουρκίας με τους Κούρδους της Συρίας και του Ιράκ, επεκτείνοντας ουσιαστικά την ζώνη ασφαλείας κατά μήκος των Τουρκο-συριακών συνόρων,[3] και, αφετέρου δε, να κινηθεί, εντός περιοχής, με ίσως διαφορετικούς όρους από ό,τι το επιχείρησε στη Συρία.
Κάτι τέτοιο σημαίνει πως, η Τουρκία προσλαμβάνει την περιοχή του Βορείου Ιράκ ως γεω-στρατηγικά προνομιακή περιοχή, στο βαθμό που οι επιχειρήσεις της εναντίον των δυνάμεων του ‘PKK,’[4] που έχουν το πλεονέκτημα του ό,τι γνωρίζουν καλά την περιοχή και είναι σε θέση να στήσουν παγίδες (βλέπε και την ομηρεία των 13 Τούρκων πολιτών), συνάντησαν την χαμηλόφωνη διεθνώς αλλά ουσιώδη συναίνεση της τοπικής, αυτόνομης κυβέρνησης της περιοχής.[5]
Αυτού του τύπου η συναίνεση, την οποία δεν πέτυχε στη Βόρεια Συρία η Τουρκία, μπορεί να επιτρέψει ή και επέτρεψε στην Τουρκία, στα πρώτα στάδια της επιχείρησης, να συγκροτήσει ένα ιδιαίτερο ‘αντι-Κουρδικό’ μέτωπο, όχι εντός Τουρκίας, ή και Συρίας, όπως ειπώθηκε πιο πάνω, αλλά εντός του Βορείου Ιράκ, κλιμακώνοντας την πίεση προς την Κουρδική πλευρά.
Και πιο συγκεκριμένα, προς την πλευρά του ‘PKK,’ αξιοποιώντας για αυτόν τον λόγο, πόρους, διάφορες ‘φορτισμένες’ πολιτικές-ιστορικές αφηγήσεις, αλλά και συμμαχίες. Και το τελευταίο καθίσταται ένα πεδίο από το οποίο δεν απόσχει η Τουρκία, ‘χτίζοντας’ τις συμμαχίες της με τέτοιον τρόπο ώστε να συνδυάζουν το όφελος με την αποστολή των κάθε φορά ‘κατάλληλων μηνυμάτων.’
Στρεφόμενη προς την Μέση Ανατολή, προς την εγγύς Μέση Ανατολή με την οποία και εφάπτεται, η Τουρκία[6] διεκδικεί την περιφερειακή ηγεμονία, επιθυμώντας να αποκτήσει το απαραίτητο ‘στρατηγικό βάθος’ (ας θυμηθούμε την ανάλυση του πρώην υπουργού Εξωτερικών της χώρας, Αχμέτ Νταβούτογλου) στην περιοχή, το οποίο, προστιθέμενο δίπλα στο ‘στρατηγικό βάθος’ έτσι όπως εκφράζεται, με διάφορους τρόπους στην περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου, καθιστά την Τουρκία ως δύναμη ‘εξισορρόπησης.’
Και σε αυτό το σημείο ανακύπτει ένα λεπτό όσο και σύνθετο ζήτημα, σχετικό με το ό,τι η χώρα, λειτουργώντας ως δύναμη εξισορρόπησης που προκύπτει από την σύνθεση (ή αλλιώς, το άθροισμα) του στρατηγικού ‘βάθους,’ επεκτείνει την περιφερειακή της δράση προς το Νότιο Καύκασο και προς την Βόρεια Αφρική (Λιβύη), με τρόπο που να αντανακλά αποκτημένη ήδη, περιφερειακή και γεω-πολιτική ισχύ.
Αν η Νοτιοανατολική Μεσόγειος και η Μέση Ανατολή εντάσσονται στον καταστατικό πυρήνα της ασκούμενης πολιτικής της, τότε θα υπογραμμίσουμε πως οι παρεμβάσεις της και η ενίσχυση αυτών των παρεμβάσεων σε άλλες γεωγραφικές ζώνες, συνιστούν τις συστατικές αιχμές αυτής της περιφερειακής πολιτικής της Τουρκίας ως δύναμης ‘εξισορρόπησης,’ οι οποίες και τροφοδοτούνται από μία φιλοδοξία ανάδυσης της ‘νέας Τουρκίας.’ Το Βόρειο Ιράκ, από αυτή την άποψη, ως περιοχή εντός της οποίας εγγράφονται τα ιστορικά σύνδρομα και οι αφηγήσεις της Τουρκίας με τις σύγχρονες γεω-πολιτικές της φιλοδοξίες, είναι σημαντική.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ:
[1] Για τις διεργασίες στο Βόρειο Ιράκ, που είναι σχετικές με τον θάνατο των 13 Τούρκων, βλέπε σχετικά, ‘Πολιτική θύελλα στην Τουρκία μετά τον θάνατο 13 τούρκων ομήρων στο Β. Ιράκ,’ Εφημερίδα ‘Ναυτεμπορική,’ 18/02/2021, https://www.naftemporiki.gr/story/1694299/politiki-thuella-stin-tourkia-meta-ton-thanato-13-tourkon-omiron-sto-b-irak «Την Κυριακή, η Άγκυρα ανακοίνωσε την «εκτέλεση» 13 Τούρκων από το PKK στο βόρειο Ιράκ. Τουρκικές στρατιωτικές δυνάμεις που συμμετείχαν σε επιχείρηση για την διάσωσή τους ανακάλυψαν τα πτώματα σε σπηλιά.
Η είδηση προκάλεσε σεισμό στην Τουρκία, όπου κόμματα της αντιπολίτευσης κατηγόρησαν τον Ερντογάν και την κυβέρνησή του ότι έθεσαν σε κίνδυνο την ζωή των ομήρων επιχειρώντας να τους απελευθερώσουν διά της στρατιωτικής βίας και όχι μέσω διαπραγματεύσεων».
[2] Όπως τονίζει ένας εμβριθής αναλυτής της θεωρίας των συγκρούσεων, δηλαδή ο John Burton, «τα μέρη σε μία διένεξη ανταποκρίνονται στην κατάσταση με τους τρόπους που κρίνουν ως πιο ωφέλιμους με βάση τις γνώσεις που διαθέτουν για τα κίνητρα της άλλης πλευράς και των εναλλακτικών λύσεων που θεωρούν ότι υπάρχουν». Βλέπε σχετικά, Burton J., ‘Resolution of conflict,’ International Studies Quarterly 16, 1, 1972.
[3] Είναι ενδιαφέρον θεωρούμε, αναλυτικά, το να δούμε την όλη παρέμβαση της Τουρκίας, που συμπεριλαμβάνει και το Ιράκ-Βόρειο Ιράκ, υπό το πρίσμα του φόβου που διακατέχει την Τουρκική πλευρά, την Τουρκική πολιτική-διπλωματική ελίτ, για την ενδεχόμενη θέσπιση σε λειτουργία του φαινομένου της «εσωτερικής βαλκανοποίησης», για να παραπέμψουμε στον Αλέξη Ηρακλείδη. Και τι σημαίνει αυτή η παράμετρος που λαμβάνεται ουσιωδώς υπόψιν κατά την διαδικασία χάραξης της Τουρκικής στρατηγικής; Σημαίνει πως, η Τουρκία, σφόδρα ανησυχεί (Κουρδικό ‘σύνδρομο’), ό,τι οι κινήσεις και περισσότερο οι επιτυχίες των Κούρδων της Συρίας και του Βόρειου Ιράκ, ενδέχεται να αφυπνίσουν δραστικά έως και ξεσηκώσουν τον Κουρδικό πληθυσμό που κατοικεί στα νοτιοανατολικά της χώρας, με δυνάμει αποσταθεροποιητικές έως και διαλυτικές τάσεις για την Τουρκία. Το φαινόμενο της «εσωτερικής βαλκανοποίησης» κατατρύχει την Τουρκία ωθώντας την στην υπολογισμένη ανάληψη του ‘ρίσκου’ στην περιοχή. Βλέπε σχετικά, Ηρακλείδης Αλέξης, ‘Η Διεθνής κοινωνία και οι θεωρίες των διεθνών σχέσεων. Μια κριτική περιδιάβαση,’ Εκδόσεις Σιδέρης Ι., Αθήνα, 2005, σελ. 245.
[4] Περισσότερο από κάθε άλλη δύναμη που παρενέβη στην περιοχή, πρωταρχικά στη Συρία, η Τουρκία εστίασε στις κινήσεις και στις στρατηγικές που εφάρμοσαν μη-κρατικοί δρώντες, αξιοποιώντας ρήγματα σε δύο μέτωπα: Στο μέτωπο του ανταγωνισμού μεταξύ των μεγάλων δυνάμεων, και στο μέτωπο μεταξύ κυβερνήσεων χωρών της περιοχής και μη-κρατικών δρώντων.
[5] Την τοπική κυβέρνηση την ανησυχούν οι ριζοσπαστικές διαθέσεις των Κούρδων του ‘PKK,’ ή αλλιώς, διαφορετικά ειπωμένο, η εισαγωγή Κουρδικού ριζοσπαστισμού στο Βόρειο Ιράκ. Εδώ δεν υπάρχει το κλασικό ‘ο εχθρός του εχθρού μου είναι φίλος μου.’
[6] Παραπέμποντας στην τυπολογική διάκριση των αυταρχικών καθεστώτων που κομίζει στο πεδίο της πολιτικής επιστήμης ο Γάλλος φιλόσοφος των ιδεών Pierre-Andre Taguieff, θα τονίσουμε πως η Τουρκία υπό τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ανήκει στον τρίτο τύπου αυταρχικού καθεστώτος, το οποίο και «επιβάλλει έναν περιορισμό της ελευθερίας, αλλά ποτέ την κατάργηση της (Χάνα Άρεντ). Αυτό το οποίο καταργούν είναι η άσκηση των πολιτικών δικαιωμάτων (droits civiques). Η καταπίεση που ασκούν στους αντιπάλους τους είναι επιλεκτική». Βλέπε σχετικά, Ταγκυέφ Πιερ-Αντρέ, ‘Ο λαϊκισμός στην Ευρώπη,’ Μετάφραση-Σημειώσεις: Πανταζόπουλος Ανδρέας, Περιοδικό ‘Νέα Εστία,’ Τόμος 164ος, Τεύχος 1816, Νοέμβριος 2008, σελ. 852.