Εδωσαν τον λόγο σε αυτούς που έχουν χάσει τον κόσμο κάτω από τα πόδια τους λόγω της κρίσης και διαπίστωσαν ότι η οδύνη από τις επιβαλλόμενες πολιτικές έχει κοινό παρονομαστή για τους ανθρώπους σε Νότο και Βορρά: τις νεοφιλελεύθερες οικονομικές επιλογές.
«Επιχειρήσαμε να δείξουμε, μέσα από τις αφηγήσεις Ευρωπαίων πολιτών, πως η απλοϊκή εικόνα που ‘‘αντιπαραθέτει’’ Γερμανούς και Ελληνες οφείλει να δώσει τη θέση της στην αναγνώριση των μορφών διεθνούς κυριαρχίας, οι οποίες παράγουν κοινωνικά πραξικοπήματα και ανθρώπινο πόνο πέρα από τα σύνορα.
Θέλαμε να κάνουμε φανερό ότι η οικονομία της αθλιότητας που επιβάλλεται στον ελληνικό λαό συνιστά την άλλη όψη της αθλιότητας της οικονομίας που βασίζεται σε μια λογική καθολικής και ριζικής εμπορευματοποίησης ‘‘χωρίς εναλλακτική’’ και την οποία προώθησε η Θάτσερ και συνεχίζουν οι άξιοι κληρονόμοι της».
Με αυτόν τον τρόπο μάς συστήνει ο το τρίτομο έργο με τίτλο«Mirrors: Πολυφωνικές αφηγήσεις για έναν κόσμο σε κρίση» που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια και συνέγραψε με τον διακεκριμένο συνάδελφό του Φρανς Σούλτχαϊς – μέλος του Ελβετικού Συμβουλίου Επιστημών και Τεχνολογίας.
Στον πρώτο τόμο «Η οικονομία της αθλιότητας», μιλούν τα θύματα της νεοφιλελεύθερης πολιτικής στην Ελλάδα, στον τόμο «Η αθλιότητα της Οικονομίας»αντιπαραβάλλεται η αθέατη όψη του γερμανικού «θαύματος», για να καταδειχτεί τελικά πώς το αλλοτινό όραμα της Ενωμένης Ευρώπης έχει καταστεί εφιάλτης για πολλούς από τους πολίτες της.
Την έκδοση συμπληρώνει ο τόμος«Διάλογοι», που στην ουσία αποτελεί την εικαστική αφήγηση της «Μεγάλης Κρίσης», (φωτογραφία αριστερά) ένα έργο που συνέθεσε σε συνεργασία με τους κοινωνικούς επιστήμονες η γλύπτριαΒένια Δημητρακοπούλου, μια καλλιτεχνική μετάφραση της κοινωνιολογικής μελέτης σε οπτική γλώσσα, που προσδίδει κοινωνική ορατότητα στις μαρτυρίες αυτών των ανθρώπων που βιώνουν τη βίαιη ανατροπή της καθημερινότητάς τους, αλλά ταυτόχρονα μεταμορφώνονται σε καθρέφτες που μέσα τους αναγνωρίζουμε τον εαυτό μας κατανοώντας τη δική μας κοινωνική συνθήκη.
Σκάνδαλο
Κι όμως: στην πιο πλούσια χώρα της Ευρώπης το ένα στα πέντε παιδιά βρίσκεται κάτω από το επίσημο όριο της φτώχειας. Αυτό θεωρεί ο πρόεδρος του Ιδρύματος Μπουρντιέ, διακεκριμένος κοινωνιολόγος Φρανς Σούλτχαϊς, μεγαλύτερο σκάνδαλο και από το γεγονός ότι η Ελλάδα έχει βυθιστεί στη φτώχεια.
Με αυτό το παράδειγμα αποκαθηλώνει την ηγεμονεύουσα δύναμη στην Ευρώπη, αποκαλύπτοντας πως το «θαύμα» της γερμανικής οικονομίας που επιχειρείται να επιβληθεί πανευρωπαϊκά, είχε θύματα που υπονομεύουν το ίδιο της το μέλλον.
Ο καθηγητής μάς εξηγεί πως αυτή η οικονομική εξουσία αποτελεί την πηγή της φτώχειας στην Ευρώπη, το παράδοξο για την πιο πλούσια χώρα που όμως δεν δημιουργεί οφέλη για όλους τους κατοίκους της.
«Οταν κάναμε το βιβλίο θέλαμε να δείξουμε τα προβλήματα που συναντούμε σήμερα στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο με τις νεοφιλελεύθερες οικονομικές πολιτικές. Οι συνέπειές τους δεν αφορούν μόνο την Ελλάδα, υπάρχουν θύματα και στη Γερμανία. Και είναι αποτέλεσμα της πολιτικής που υιοθέτησε η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση επί Σρέντερ, πριν από δέκα χρόνια με την ονομασία ‘‘Ατζέντα 2010’’.
Ακόμη και σήμερα συναντούμε τις ίδιες θεμελιώδεις αρχές πίσω από τις εφαρμοζόμενες πολιτικές. Πια, κάνουμε λόγο για εργαζόμενους φτωχούς, των 400 ευρώ, ενώ εκτός από αυτούς, κάτω από τα επίσημα όρια της φτώχειας είναι και το 20% των παιδιών, ένας σημαντικός πληθυσμός. Πριν από λίγους μήνες η κυβέρνηση εισήγαγε το ελάχιστο ημερομίσθιο των 9 ευρώ την ώρα, κάτι που καλυτέρεψε ελαφρώς τη θέση των εργαζομένων, αλλά όχι όλων – υπάρχουν ακόμη άνθρωποι που δουλεύουν στην γκρίζα ζώνη της οικονομίας.
Ουσιαστικά ζούμε ακόμη σε μια κοινωνία όπου ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι διαβιούν στην αβεβαιότητα με ολοένα περισσότερες δυσκολίες, είναι απολύτως διαχωρισμένοι από αυτούς που ζουν καλά και η απόσταση που τους χωρίζει με αυτούς που δεν τα καταφέρνουν, η ανισότητα, όλο και μεγαλώνει».
⚫ Μέτρα για ελάχιστο ωρομίσθιο την ώρα που στην Ελλάδα εισηγούνται κατάργηση στην προστασία της εργασίας;
Είναι η πρώτη φορά που έγινε κάτι τέτοιο στη Γερμανία και μάλιστα είναι χαμηλότερο από της Γαλλίας που φτάνει τα 11 ευρώ την ώρα. Επιπλέον δεν είναι και καμιά γενναιοδωρία, γιατί θεωρητικά είναι μια πλούσια χώρα, ωστόσο δεν καλυτέρεψε ουσιαστικά τα πράγματα.
⚫ Δεν είναι ειρωνεία το ότι στη Γερμανία μέρος των μεγάλων επιχειρήσεων ανήκει στο κράτος, τη στιγμή που από την Ελλάδα απαιτείται η ιδιωτικοποίηση των πάντων;
Πράγματι, μερικώς ανήκουν στο κράτος, ωστόσο και στη Γερμανία υπάρχουν διαδικασίες ιδιωτικοποίησης, όπως έγινε με τα ταχυδρομεία για παράδειγμα. Κι εκεί που οι ταχυδρόμοι ήταν δημόσιοι υπάλληλοι τώρα που η υπηρεσία ιδιωτικοποιήθηκε και εμπορευματοποιήθηκε κερδίζουν πολύ λιγότερα από πριν κάνοντας την ίδια δουλειά. Και αυτή είναι μια σημαντική τάση που περιορίζει και τα κοινωνικά δικαιώματα των εργαζομένων.
Ομως το πιο σημαντικό είναι ότι εγκαταλείπεται το μοντέλο κοινωνικού κράτους με βάση το οποίο αναπτύχθηκε μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο η Γερμανία, που βασιζόταν στην ιδέα της συνεργασίας μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας με ρυθμιστή το κράτος σε ζητήματα πρόνοιας και κοινωνικών δικαιωμάτων.
Κάτι που τα τελευταία 10-15 χρόνια αποδομείται: μιλάμε πια για αβέβαιες, προσωρινές δουλειές για τρεις μήνες και βλέπεις στις περίβλεπτες επιχειρήσεις, στην αυτοκινητοβιομηχανία για παράδειγμα, σχεδόν το 50% των εργαζομένων να εργάζονται με αυτού του είδους τα συμβόλαια.
Δεν υπάρχει εγγυημένη δουλειά και είναι σημαντικό για όσους είναι πάνω από 50 χρόνων γιατί είναι αδύνατον να βρουν πού θα εργαστούν… Τώρα βλέπουμε τον αντίκτυπο που έχει στις άλλες χώρες, καθώς διευρύνεται η ανισότητα. Η οικονομική δύναμη της Γερμανίας που αναπτύχθηκε στη λογική της λιτότητας σε βάρος των εργαζομένων και καθώς επιχειρείται να επιβληθεί η ίδια πολιτική στην Ευρώπη έχει λάβει διεθνείς διαστάσεις…
■ Οσο για την κρίση στην Ελλάδα;
Παρατηρεί ότι αποτελεί ένα σημείο καμπής για τους διανοούμενους στην Ευρώπη που«μπορεί να αναγνωρίζουν τα προβλήματα στη χώρα τους, αλλά δεν μιλάνε για αυτά επειδή η κρίση στη Γερμανία δεν είναι τόσο δραματική, αλλά μιλάνε για την κρίση στην Ελλάδα που έχει γίνει σύμβολο κριτικής στον καπιταλισμό, αντί να βρουν σημεία κριτικής στη χώρα τους».
■ Από την κριτική του δεν γλιτώνει και το όραμα της Ενωμένης Ευρώπης:
Πριν από πολλά χρόνια μιλούσαμε με τον Μπουρντιέ για την αναγκαιότητα αλλαγής των κανόνων στην Ευρώπη, για τη δημιουργία της κοινωνικής Ευρώπης και όχι των ελεύθερων αγορών. Αυτό το ντοκουμέντο είναι σήμερα πιο επίκαιρο από ποτέ, καθώς γίνεται φανερό ότι αυτή η κατασκευή δεν είναι προς το συμφέρον των εργαζομένων και των απλών ανθρώπων της.
Και σε όλο τον ευρωπαϊκό χώρο βλέπουμε να έχει χαθεί ο ενθουσιασμός και να υπάρχει ένα αντιευρωπαϊκό αίσθημα, μια απογοήτευση με την ουτοπία της Ενωμένης Ευρώπης, όχι για την οικοδόμησή της στη βάση νέων κανόνων, αλλά από αντίρροπες δυνάμεις για τη διάλυσή της. Κι ωστόσο αυτή η απομάγευση είναι επικίνδυνη γιατί έτσι εκφράζεται και ένας νέος εθνικισμός, για τον οποίο είναι σημαντικό και το θέμα της μετανάστευσης.
Στη Γερμανία που δέχτηκε ένα εκατομμύριο μετανάστες, η λαϊκιστική Δεξιά εκμεταλλεύεται την ανησυχία των ανθρώπων ότι μπορεί να χρειαστεί να μοιραστούν με τους ανθρώπους που έρχονται τον μικρό προϋπολογισμό της κοινωνικής βοήθειας που λαμβάνουν, με αποτέλεσμα να αυξάνεται η ξενοφοβία.
⚫ Ναι, αλλά δεν είναι τώρα, μπροστά στο προσφυγικό κύμα, που η Ευρώπη οφείλει να αποδείξει τον σεβασμό της στις αξίες που πρεσβεύει, αντί να υψώνει τείχη και ενωμένες κατασταλτικές δυνάμεις περιφρούρησης συνόρων;
Είμαι απαισιόδοξος γι’ αυτό», μας λέει υποστηρίζοντας ότι οι διαμαρτυρίες κατά των μεταναστών συγκροτούν τη νέα μορφή του εθνικισμού, ενώ αγνοούν μία κρίσιμη πλευρά που βαραίνει στις σχετικές αποφάσεις, όπως είναι το δημογραφικό, δηλαδή η γήρανση του πληθυσμού, καθώς η Γερμανία έχει τον χαμηλότερο δείκτη γεννήσεων στην Ευρώπη ήδη από τη δεκαετία του 1960, «…και αυτό μερικώς εξηγεί τη γενναιόδωρη στάση της Γερμανίας (…) καθώς χρειαζόμαστε μετανάστες για την ανάπτυξη και τα συνταξιοδοτικά συστήματα…
⚫ Και επειδή αποτελούν πηγή φτηνής εργασίας. Αλλά αυτό δεν εξηγεί γιατί το «Ισλαμικό κράτος» στρατολογεί πολλούς νέους Ευρωπαίους μεταναστευτικής καταγωγής. Τι απαντάτε σε όσους υποστηρίζουν τη χρεοκοπία του πολυπολιτισμικού μοντέλου;
Αυτό το μοντέλο παίρνει διαφορετικές μορφές στις διάφορες χώρες της Ευρώπης. Από την άλλη, υπάρχει εθνικός, θρησκευτικός, αλλά και κοινωνικός διαχωρισμός. Είναι άνθρωποι που συνήθως ζουν στα γκέτο, επιβιώνουν στην αβεβαιότητα, ενώ στη Γαλλία για παράδειγμα η ανεργία σε όσους κατάγονται από την Αφρική ξεπερνά το 50%.
Συνδέεται ακόμα με τη δυσαρέσκεια που τους δημιουργούν οι ανεκπλήρωτες υποσχέσεις: μπορεί να τους λένε γεννήθηκες στη Γαλλία, είσαι Γάλλος και έχεις τα ίδια δικαιώματα, τα οικουμενικά δικαιώματα είναι για όλους, αλλά η πραγματικότητά τους είναι πολύ διαφορετική… Στη Γερμανία είναι ίσως διαφορετικά γιατί δεν έχουν την ίδια υπόσχεση…
⚫ Υπονοείτε ότι πίσω από τις πράξεις μίσους κρύβονται αδικίες και ανισότητα;
Δεν είναι θέμα πολυπολιτισμικότητας, αλλά μεταμορφωμένης κοινωνικής αδικίας που έχει λάβει εκρηκτικές διαστάσεις και διαχωρισμού σε κοινωνικές τάξεις: είναι μια αλληλεξάρτηση κοινωνικού αποκλεισμού και πολυπολιτισμικότητας.
Το βιβλίο ενός φίλου για το ‘‘μίσος κατά της Δύσης’’ περιγράφει τις συνέπειες της αποικιοκρατίας και του ιμπεριαλισμού, ειδικά στις μουσουλμανικές χώρες που κυριεύτηκαν πολλές φορές από τον Μεσαίωνα με τις Σταυροφορίες και μετά με την αποικιοκρατία και έχουν αναπτύξει μια συλλογική δυσαρέσκεια απέναντι σε αυτές τις μορφές κυριαρχίας και κατοχής, όπως σήμερα γίνεται στο Ιράκ και το Αφγανιστάν.
Αλλά δεν μπορεί να είναι μόνο αυτός ο λόγος για ό,τι συμβαίνει. Είμαι πεπεισμένος ως κοινωνιολόγος ότι ο κύριος λόγος είναι ο κοινωνικός αποκλεισμός. Μπορεί να απέχουν μόλις 40 λεπτά με το μετρό, αλλά οι νέοι των μπανλιέ δεν ζουν στο Παρίσι, δεν είναι η πόλη τους, δεν μπορούν να πληρώσουν για να φάνε στα εστιατόρια, είναι αποκλεισμένοι, υπάρχει διαχωρισμός και ρατσισμός που δεν ομολογούνται και από αυτές τις δεξαμενές υπάρχουν και λίγοι που στρατολογούνται….
Κίνημα κριτικής
Μια διάθεση παρέμβασης για τον τρόπο διαχείρισης της κρίσης, αλλά και ρήξης «με τη νόμιμη οικονομική Realpolitik, της οποίας μόνη σίγουρη συνέπεια αποτελεί η ηθική και υλική μιζέρια της πλειονότητας των πολιτών» αποτελεί το εγχείρημα της έκδοσης του βιβλίου, σύμφωνα με τον κ. Παναγιωτόπουλο.
Στη μελέτη του εστιάζει στις ποικίλες οδύνες που βιώνουν οι άνθρωποι που στερούνται τα απολύτως αναγκαία και βλέπουν τον κόσμο που ήξεραν να καταρρέει.
Το συμπέρασμά του; Πως σήμερα είναι αναγκαίο να διαμορφωθούν οι όροι συγκρότησης μιας νέας πολιτικής κριτικής σκέψης και πως «το εγχείρημα οικοδόμησης της Ευρώπης πρέπει να συμπεριλάβει στους κόλπους του ό,τι πιο ευρωπαϊκό υπάρχει στην ευρωπαϊκή παράδοση, δηλαδή ένα κίνημα κοινωνικής κριτικής, ικανό να υποβάλει το έργο της ευρωπαϊκής οικοδόμησης σε μια αποτελεσματική αμφισβήτηση…».
Μας μιλάει για τη συγκρότηση ενός διανοητικού συλλογικού σώματος -τον «συλλογικό διανοούμενο» όπως τον ονομάζουμε μετά τον Μπουρντιέ- για τη διαμόρφωση αυτής της νέας πολιτικής κριτικής σκέψης:
Περισσότερο από κάθε άλλη φορά, σήμερα, πρέπει να κάνουμε τα πάντα για να ορίσουμε έναν ορθολογικό ουτοπισμό χρησιμοποιώντας τη γνώση του πιθανού για να καταστήσουμε το δυνατό εφικτό, όπως έλεγε ο Βέμπερ. Αυτό είναι άλλωστε και μια πλευρά της πολιτικής, να καταφέρουμε κάτι το οποίο έχει λίγες πιθανότητες να υπάρξει (…).
Σε μια εποχή που κανείς δεν ονειρεύεται, στον καιρό του γενικευμένου φρονηματισμού, οι διανοούμενοι, οι επιστήμονες και οι καλλιτέχνες οφείλουν να συνεργαστούν προκειμένου να δώσουν τη δυνατότητα στους ανθρώπους να ονειρευτούν, αλλά να ονειρευτούν με ορθολογικές πιθανότητες, έστω περιορισμένες, να δουν αυτό το όνειρο να γίνεται πραγματικότητα.
Info:
Τη Δευτέρα 25 Ιανουαρίου στις 7 μ.μ., στο Μουσείο Μπενάκη στην Πειραιώς, θα παρουσιαστεί το τρίτομο έργο «Μirrors» από τους Ευκλ. Τσακαλώτο, Ν. Ξυδάκη, Αντιγόνη Λυμπεράκη, Ζερόμ Μπουρντιέ, Μπερνάρ Βερνιέ, Β. Παπαβασιλείου, Λυδία Δαμπασίνα, Μάνια Παπαδημητρίου.