Του Αντώνη Εργάζου

Τρείς αντρειωμένοι πορπατούν στην Κρήτη την καυμένη

σαν αξαδέρφοι κι’ αδερφοί, σα φίλοι μπιστεμένοι.

Σα νά’ναι από μια κοιλιά, να φάγασι ένα γάλα,

έτσιδ’ αγαπηθήκανε περίσσια και μεγάλα.

Τόν ένα λέγαν ξέπαπα, τον άλλο Μπυζο-Μάρκο

και ο καυμένος Παναγής όπου φυλάει το κάστρο.

Μ’ αυτοί αποφασίσασι Γραμπούσα να πατήσουν,

κι απ’ τση Γραμπούσας την Τουρκιά ένα να μην αφήσουν.

Ο Μπούζος πρωτανέφηκε απάνω στο μπεντένι

κι’ εφτά νομάτους έκοψε μόνο με το μαχαίρι:

<<Mα, ελάστ’ απάνω, μπρέ παιδιά΄ στσοί Τούρκους θα γιουργιάρω

γιατί δε βγαίνω ‘γω’ πό’ πά, όξω και ν’ αποθάνω>>.

Πρώτος απού σκοτώθηκε ήταν ο Μπουζο-Μάρκος,

το παλικάρι το καλό, ο ξακουσμένος δράκος!

Κι’ ύστερα σκοτωθήκανε οι τρεις καπεταναίοι

και μετ’ αυτούς σκοτώθηκαν σαν ενενήντα νέοι…

Ένας από τους πιο φημισμένους και ξακουστούς στρατηγούς της Κρήτης ήταν αναμφισβήτητα και ο Μπουζο-Μάρκος στην διάρκεια της Κρητικής επανάστασης του 1821-29.

Ο Μπουζο-Μάρκος ή Μπουζάκης ή Βουζάκης ήταν γέννημα θρέμμα του Ασκύφου, ενός ηρωικού χωριού των Σφακίων που έδωσε δεκάδες αγωνιστές και μάρτυρες στην διάρκεια της τουρκοκρατίας και του απελευθερωτικού αγώνα.

Πρόγονος του ήταν ο Μπουζο-Θόδωρος <<που’ χε μεγάλο νάμι (φήμη) όπως γράφει ο Γιώργης Πάτερος στο τραγούδι του για την κατάληψη του Πύργου του Αληδάκη στο Μπρόσνερο Αποκορώνου το 1775 όπου έχασε την ζωή του μαχόμενος σαν λέοντας.

Οι Σφακιανοί πρίν επιτεθούν στον Πύργο του Αληδάκη το 1774 αποφάσισαν να επιχειρήσουν την δολοφονία του Αληδάκη στέλνοντας δυο φημισμένους σκοπευτές τους, τον Καραβάνο και τον Μπουζο-Θόδωρα. Δυστυχώς όμως τα όπλα των δυο αγωνιστών λόγω υγρασίας δεν εκπυρσοκρότησαν, και έτσι ο τύραννος Αληδάκης στάθηκε προσωρινά τυχερός .

Ο Μπουζο-Μάρκος ήταν ανάμεσα στους πρωτοπόρους αγωνιστές και πρωτεργάτης στην Κρητική επανάσταση του 21.

Στην αρχική σύσκεψη για την έναρξη του απελευθερωτικού αγώνα που έγινε στα Γλυκά Νερά Σφακίων στις 7 Απριλίου 1821, καθώς και στην ευρύτερη που έγινε στο Λουτρό Σφακίων στις 15 Απριλίου 1821 ο Μπουζομάρκος ήταν ανάμεσα στις κορυφαίες προσωπικότητες που συμμετείχαν

Στην διάρκεια του αγώνα ονομάστηκε <<Πεντακοσίαρχος>> στρατηγός μαζί με τους Αναγνώστη Μανουσέλη Γ. Δεληγιαννάκη Αναγνώστη Πρωτοπαπαδάκη, Κωστόπουλο Πωλογιωργάκης Ρούσος Βουρδουμπά, Αναγνώστη Παναγιώτου, Γ. Δασκαλάκη Ανδρέα Φασούλη Βαρδουλομανούσο, Αναγνώστη Κουσκουμπέ κ.α.

Όταν η επανάσταση απλώθηκε στις ανατολικές επαρχίες ο Μπουζομάρκος διορίστηκε Αρχηγός των Ανατολικών επαρχιών μαζί με τον Αναγνώστη Κουσκουμπέ.

Όταν ο Αιγύπτιος Χασάν Πασάς σκορπούσε τον θάνατο στις ανατολικές επαρχίες της Κρήτης το 1823, και εισέβαλε ο ίδιος στην Επαρχία Πεδιάδας στα μέσα Σεπτεμβρίου οι Κρήτες των επαρχιών αυτών ζήτησαν την βοήθεια των Σφακιανών που τους έστειλαν 200 εκλεκτούς πολεμιστές με επικεφαλής τους τον Χουρδοθεόδωρο.

Έτσι οι Κρητικές δυνάμεις των ανατολικών επαρχιών έφτασαν τον αριθμό των 2.000 μαχητών με αρχηγούς τους τους αδερφούς Χούρδους τον Κουσκουμπέ, τον Μπουζομάρκο κ.αν

Όταν μπροστά στις θηριωδίες του Αλβανού Χασάν παρατηρήθηκε το ομαδικό <<μούτισμα>> (υποταγή) Λασιθιωτών και Βιανιτών ο Αρχηγός Χουρδοθόδωρος έδωσε σκληρή μάχη κατά των ντόπιων αποστατών με αυστηρές τιμωρίες κλπ.

Μπροστά στον κίνδυνο υποταγής των ανατολικών επαρχιών η διοίκηση που έμενε στα Σφακιά έστειλε τους 200 μαχητές με αρχηγούς τους Βουρδουμπά, Μανουσογιαννάκη, Μανουσέλη και άλλους για να ανατρέψουν ή να μετριάσουν την κατάσταση

Η διοίκηση που έμενε στα Σφακιά διέταξε το σώμα των Ζερβονικόλα, Μπουζομάρκου και Μανιά νε μεταβούν σε Ιεράπετρα και Σητεία.

Ο Μπουζομάρκος πήρε μέρος στην πολιορκία της Ιεράπετρας κρατώντας την ανατολική πλευρά της πόλης που δυστυχώς είχε καταστροφικά αποτελέσματα εξ’ αιτίς της φυγομαχίας ορισμένων ντόπιων που είχαν τρομοκρατηθεί.

Ο ίδιος ο Ζερβονικόλας οργισμένος από την δειλεία και την υποχωρητικότητα κάποιων ντόπιων μαχητών διαμέλισε κάποιον από το χωριό Χουμεριάκο στα δύο με το ξίφος του.

Στο σημείο αυτό αξίζει τον κόπο να μνημονεύσουμε την διαγωγή κάποιου Σφακιανού με το όνομα Μποτονάκης που μπροστά στις διαδραματιζόμενες στο ελληνικό στρατόπεδο εικόνες ντροπής και δειλίας εγκατέλειψε τους διαπληκτιζόμενους Έλληνες πήρε το όπλο του στον ώμο και βάδιζε με απάθεια μόνος του εναντίον των Τούρκων. Οι Τούρκοι τον πέρσαν για βοσκό που κρατούσε στον ώμο του βέργα και σταμάτησαν να τον πυροβολούν.

Ο Μποτονάκης εξακολουθούσε να βαδίζει αμέριμνος εναντίον των Τούρκων πυροβολώντας τον Φρούραρχο των Τούρκων στο μάτι που επέζησε τελικά μονόφθαλμος ενώ αμέσως οι Τούρκοι φόνευσαν τον παράτολμο Μποτονάκη.

Στα τέλη του 1823 η Κρητική επανάσταση αντιμετωπίζει θανάσιμες δυσκολίες. Πολλοί άξιοι Κρητικοί Αρχηγοί και μαχητές έχουν χάσει τη ζωή τους όπως συμβαίνει συχνά σε όσους αψηφούν τον θάνατο, ενώ από την άλλη η επανάσταση έχει τεράστιες υλικές ελλείψεις πρώτων υλών και όπλων.

Είναι χαρακτηριστικό ότι η αναλογία μαχητών ανάμεσα σε ΄Κρητικούς και Τούρκους είναι ένας προς 15-20.

Ο Ύπατος Αρμοστής της Κρήτης τότε Εμμ. Τομπάζης είχε ορίσει Γενικό Αρχηγό των επαναστατών τον Ρούσσο Βουρδουμπά από τη χώρα Σφακίων,

Ένα από τα τότε σχέδια της ηγεσίας των επαναστατών ήταν και η κατάληψη του πανίσχυρου φρουρίου της Γραμβούσας που βρισκόταν στα χέρια των Τούρκων.

Την αρχηγία των δυνάμεων που θα επιχειρούσε την άλωση του φρουρίου ανέθεσαν στον Σφακιανό Αρχηγό Αναγνώστη Παναγιωτάκη,

Για τον σκοπό αυτόν διατέθηκε μια δύναμη 500 ανδρών.

Σύμφωνα με τον αρχικό σχεδιασμό 150 μαχητές θα πλησίαζαν το φρούριο με βάρκες κάνοντας καταδρομική αναρρίχηση στα τείχη με ανεμόσκαλες, ενώ στη συνέχεια αυτοί οι 150 θα άνοιγαν την κεντρική καστρόπετρα από όπου θα εισερχόταν όλοι οι υπόλοιποι μαχητές.

Η Καταδρομική επιχείρηση πραγματοποιήθηκε την νύκτα της 11ης Δεκεμβρίου 1823.

Το σχέδιο εξελισσόταν κανονικά στην πρώτη φάση αλλά άγνωστο για πιο λόγο η δεύτερη φάση δεν πραγματοποιήθηκε.

Λέγεται ότι οι 150 μαχητές αντί να ανοίξουν τη Καστρόπορτα αναλώθηκαν σε λεηλασίες και λαφυραγωγίες εντός των θαλάμων του φρουρίου. Λέγεται επίσης ότι όταν βρήκαν ένα Τούρκο νυχτοφύλακα τον αποκεφάλισαν πάραυτα ενώ την γυναίκα που ήταν δίπλα του μάλλον η σύζυγος του από Σφακιανό ιπποτισμό δεν την πείραξαν με αποτέλεσμα αυτή να βάλει τις φωνές και να ξεσηκωθεί ολόκληρη η φρουρά του Φρουρίου.

Αποτέλεσμα ήταν να δοθεί άνιση μάχη ανάμεσα στους 150 Κρητικούς και στο σύνολο της πολυάριθμης τουρκικής φρουράς και να χάσουν την ζωή τους 90 άνδρες.

Ανάμεσα στις αιτίες που οδήγησαν στην αποτυχία του σχεδίου ήταν το γεγονός ότι οι μαχητές αυτοί (150) δεν έφεραν μαζί τους αρκετή ποσότητα Μπαρούτης που θα μπορούσαν να την χρησιμοποιήσουν στα κανόνια που είχαν καταλάβει, αλλά δεν είχαν μαζί τους περισσότερες σκάλες που θα μπορούσαν να ανέβουν οι υπόλοιποι 350 άνδρες

Ανάμεσα στους νεκρούς της επιχείρησης ήταν και ο γενναιότατος Σφακιανός Αρχηγός από το χωριό Ασκύφου Μπουζο-Μάρκος 45 χρονών τότε, που ήταν ανύπαντρος.

ΠΗΓΕΣ